12 Οκτωβρίου 2014

 

Ο συγγραφέας Δημήτρης Τσινικόπουλος μιλάει στην «avriani.net»

Συνέντευξη: στη Δέσποινα Βαρσάμη.

 

Δεν ήξερα πώς να προλογίσω τούτη τη συνέντευξη. Δεν είναι εύκολο να μεταφέρεις μέσα σε λίγες αράδες την απολαυστική κουβέντα που έχεις πάντα με τον πολυδιάστατο διάκονο του Λόγου και της τέχνης Δημήτρη Τσινικόπουλο, τον οποίο με χαρά φιλοξενούμε σήμερα στο σαλόνι μας.

***

Τριάντα δύο χρόνια ενεργού συμμετοχής στο Λόγο και την Τέχνη (1982-2014) συμπληρώνει ο θεσσαλονικιός δικηγόρος Δημήτρης Τσινικόπουλος. Σ’ όλα αυτά τα χρόνια, παράλληλα με την μάχιμη δικηγορία, διακόνησε απλά και αθόρυβα πολλαπλούς τομείς του λόγου (έρευνα, μελέτες, μονογραφίες, δοκίμια, ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μεταφράσεις) και της τέχνης (ζωγραφική, φωτογραφία). Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος δεν παύει να ερευνά, να προβληματίζεται και να στοχάζεται… Επανέρχεται λοιπόν με δύο νέα βιβλία, και ιδού τι μας είπε για την τελευταία συγγραφική του κατάθεση.

Μετά τα βιβλία σας Βίβλος. Ένα βιβλίο επαναστατικό (2011) και Ανεξερεύνητος Θεός (2012), ποια είναι η νέα σας δουλειά;

Είναι έτοιμα προς έκδοση δυο νέα βιβλία μου με μεταφυσικά θέματα κι αυτά, μια και ασχολούμαι μ’ αυτόν τον τομέα. Το ένα θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Nησίδες το Νοέμβριο τ.ε. και έχει τίτλο, Το μυστήριο του κακού. Το δεύτερο θα κυκλοφορήσει το πρώτο τρίμηνο του 2015, από τις εκδόσεις Εν Πλω. Τιτλοφορείται, Το στοίχημα του Pascal. Και τα δυο είναι δοκιμιακής υφής και προσεγγίζουν πολύ ενδιαφέροντα θέματα, που απασχολούν όχι μόνο φιλόσοφους και θεωρητικούς, αλλά και ανθρώπους της καθημερινότητας, αφού ο κάθε άνθρωπος σε κάποια φάση της ζωής του, έχει μεταφυσικές ανησυχίες και προβληματισμούς στα μεγάλα ερωτήματα, όπως: ζωή, θάνατος, Θεός, ηθική, πίστη, θρησκεία κ.λπ..

Τί ακριβώς περιέχει το Μυστήριο του κακού;

Το βιβλίο έχει μία οπτική 14 στοχαστών διαφορετικής ιδεολογίας, πάνω στο πρόβλημα του ‘ηθικού κακού’, του κακού δηλαδή, που προκαλείται από τον άνθρωπο. Δεν αναφέρεται στο λεγόμενο «μεταφυσικό κακό», το αν δηλαδή, και κατά πόσον, υπάρχει κακό ως οντότητα ή ουσία, ή, είναι το μη ον, η στέρηση του αγαθού, όπως το χαρακτήριζαν ο Πλωτίνος και κάποιοι πατέρες της εκκλησίας, ούτε στο «φυσικό κακό», στο κακό δηλαδή, που προκαλείται στη φύση (καταστροφές, σεισμοί, τσουνάμι, κ.α.), θέμα που πραγματεύομαι στο προηγούμενο βιβλίο μου, Ανεξερεύνητος Θεός. Αναφέρεται μόνο στο «ηθικό κακό», το κακό που προκαλεί ο άνθρωπος στην κοινωνία, στον κόσμο (βία, πόλεμοι, εγκλήματα κ.λπ.). Δεν εκφέρω τόσο προσωπικές γνώμες, όσο αφήνω 14 διάσημους διανοητές των νεωτέρων κυρίως χρόνων, μέσα στους οποίους υπάρχουν φιλόσοφοι, επιστήμονες, λογοτέχνες, κληρικοί, από μία πολύ μεγάλη γκάμα [ένας Ινδουιστής, τρεις Εβραίοι, επτά Χριστιανοί (και από τις τρεις ομολογίες), ένας μαρξιστής, ένας Δαρβινιστής, ένας σκεπτικιστής] να ρίξουν μία δέσμη φωτός πάνω στο μεγάλο πρόβλημα του κακού και να μας το φωτίσουν για να το δούμε με άλλα μάτια. Γιατί, το κακό, τόσο ως προς την προέλευσή του, όσο και ως προς την καταπολέμησή του, είναι μεγάλο θέμα και ξεγλιστρά απ’ τα χέρια μας…

Κατά τη γνώμη σας, ποιοι από όλους αυτούς τους στοχαστές δίνουν τις πιο ικανοποιητικές απαντήσεις;

Όλοι τους συνεισφέρουν με τον τρόπο τους. Ο καθένας βάζει ένα λιθαράκι κάνει μερικές φορές εντυπωσιακές σκέψεις και παρατηρήσεις που οδηγούν τον αναγνώστη σε απροσδόκητα συμπεράσματα. Σχεδόν όλοι τους, μηδέ του Δαρβινιστή Lyall Watson εξαιρουμένου, υποστηρίζουν ότι το ηθικό κακό είναι προϊόν και παράγωγο της κακής χρήσης του αυτεξουσίου του ανθρώπου, παρά τις αντιρρήσεις των ντετερμινιστών, που υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερος στις επιλογές του αλλά καθορίζεται και κατευθύνεται από τα γονίδιά του. Κατά τη γνώμη μου, τις πιο ικανοποιητικές απαντήσεις στο πρόβλημα του κακού, τις δίνουν οι χριστιανοί φιλόσοφοι, κυρίως ο Leibniz, ο C. S. Lewis, ο Olivier Clément, ο Paul Ricoeur αλλά και ο Dostoyevsky. Αυτοί αντιμετωπίζουν το θέμα πιο σφαιρικά, και δίνουν διέξοδο στην απορία μας, ιδιαίτερα στο μεγάλο φιλοσοφικό ερώτημα που είχε θέσει ο Επίκουρος: «Εάν υπάρχει Θεός, πόθεν το κακό;» Για τους σκεπτικιστές, ή τους άθεους, «Θεός και κακό» είναι ασύμβατες έννοιες. Για να υπάρχει το κακό στον κόσμο (π.χ. Τζιχαντιστές που κόβουν προκλητικά κεφάλια αθώων), αυτό σημαίνει ότι «ο Θεός, δεν είναι παντοδύναμος, αφού δεν πατάσσει το κακό. Ή, δεν είναι πανάγαθος, όπως το διακηρύσσουν οι θρησκείες… αφού το ανέχεται. Ή, δεν υπάρχει, αφού δεν επεμβαίνει ούτως ή άλλως».

Πάνω σ’ αυτό, τι αντιτείνουν οι χριστιανοί φιλόσοφοι;

Οι χριστιανοί φιλόσοφοι μεταξύ των οποίων θα πρέπει να συγκαταλέξουμε και Έλληνες, όπως ο Χρ. Γιανναράς και ο Θ. Λίποβατς, απαντούν ότι η μη ανάμειξη του Θεού στα ανθρώπινα, δεν αποδεικνύει κατ’ ανάγκην την ανυπαρξία του, ούτε την έλλειψη παντοδυναμίας και αγαθοσύνης του. Οφείλεται σε δυο κυρίως παράγοντες: Αφενός στην ελευθερία του ανθρώπου, στην οποία ο Θεός δεν παρεμβαίνει γιατί, την σέβεται απόλυτα, αφού είναι θείο δώρο και δεύτερον στο εσχατολογικό σχέδιο σωτηρίας του, δια της βασιλείας του Ιησού Χριστού, ο οποίος πήρε το κακό επάνω του και δια του σταυρικού του θανάτου το διέλυσε εκ των ένδον. Αυτή την οπτική δεν την έχουν οι Εβραίοι διανοητές (π.χ. Κούσνερ, Hans Jonas), οι οποίοι σταματούν στο βιβλίο του Ιώβ και στο Ταλμούδ, για το πρόβλημα της θεοδικίας και έχουν ασφαλώς, ελλιπές οπτικό πεδίο. Ο Ionesco, ορθά επισημαίνει και το δαιμονικό στοιχείο ως παράγοντα του κακού. Η Arendt, απ’ την άλλη μεριά ορθά τονίζει ότι, το κακό είναι κοινότοπο, μπορεί ο οποιοσδήποτε να γίνει εγκληματίας κάτω από ορισμένες καταστάσεις (π.χ. Άιχμαν).

Θα περιμένουμε το βιβλίο με μεγάλο ενδιαφέρον. Μιλήστε μας για το δεύτερο βιβλίο σας.

Το δεύτερο βιβλίο, όπως σας είπα, φέρει τον τίτλο, Το στοίχημα του Pascal. Πρόκειται για συστέγαση 36 δοκιμίων που έγραψα σ’ ένα διάστημα πάνω από 10 χρόνια, και μερικά απ’ αυτά δημοσιεύτηκαν σε γνωστές εφημερίδες και περιοδικά. Ο τίτλος του βιβλίου πάρθηκε από το πρώτο και ομώνυμο δοκίμιο. Αναφέρεται στο περίφημο στοίχημα του Pascal, που αποτελεί μια πρόκληση στην ανθρώπινη διάνοια για το πιο μεγάλο ερώτημα που απασχολεί κάθε άνθρωπο: Την ύπαρξη του Θεού. Ο Pascal προκαλεί με το στοίχημά του. Μας λέει, περίπου, το εξής: «Θεός υπάρχει ή δεν υπάρχει; Ίσως πείτε δεν ξέρω, δε μ’ ενδιαφέρει… Δε μπορείτε όμως, να ξεφύγετε έτσι, τόσο απλά… Μπλέξατε και μόνο που το σκέφτεστε… Λοιπόν, στοιχηματίστε ότι Θεός υπάρχει! Αν δεν υπάρχει και χάσετε, τελικά δεν χάνετε τίποτα. Έτσι κι αλλιώς καμία 80αριά χρόνια θα ζήσετε, στον αγώνα για το ανέφικτο, στη μιζέρια, και θα πεθάνετε. Αν, όμως υπάρχει Θεός και κερδίσετε το στοίχημα, κερδίζετε τα πάντα! Πνευματική σχέση με το υπέρτατο Ον, νόημα στη ζωή, αιώνια ζωή! Στοιχηματίστε, λοιπόν, ότι υπάρχει!»

Δηλαδή, αν κατάλαβα καλά, ο Pascal, εξαρτά την πίστη στο Θεό από τη βούλησή μας. Είναι όμως η πίστη στο Θεό προϊόν βούλησης ή κάτι πιο σύνθετο;

Ασφαλώς και είναι κάτι πιο σύνθετο. Δεν μπορείς να ξυπνήσεις μια μέρα, αν είσαι σκεπτικιστής ή αγνωστικιστής, και να πεις στον εαυτό σου: Θέλω να πιστέψω! Πιστεύω στο Θεό. Κι αυτό είναι όλο! Ή, δεν πιστεύω, δεν θέλω. Η πίστη είναι προϊόν ελευθερίας, καρδιάς, κατανόησης ορισμένων πραγμάτων, λογικής αποδοχής, και, κυρίως, εμπιστοσύνης στο υπέρτατο Ον. Υπάρχει ένα δοκίμιο μέσα στο βιβλίο, στην πρώτη ενότητα, όπου ακριβώς εξετάζει την πίστη ως βεβαιότητα, σύμφωνα με την βιβλική της έννοια, και ένα άλλο που εξετάζει κατά πόσο είναι συμβατές πίστη και λογική. Ο Pascal, πάντως, μας λέει στις Σκέψεις του, ότι η καρδιά έχει τη δική της λογική που αγνοεί και αψηφά τους λόγους της λογικής. Αφήνει να εννοηθεί ότι η πίστη δεν είναι παρά-λογη, όπως νομίζουν μερικοί, αλλά έλλογη και ενίοτε υπέρ-λογη. Αλλά άλλο είναι το υπέρ-λογο που μας ξεπερνάει, και άλλο το παράλογο… που πρέπει ν’ αποφεύγουμε.

Τι σχέση έχουν τα υπόλοιπα δοκίμιά σας με τον Pascal, το μεγάλο αυτό Γάλλο μαθηματικό και φιλόσοφο του 17ου αιώνα;

Όλα έχουν σχέση άμεση ή έμμεση. Διότι, ο Pascal, στο μοναδικό φιλοσοφικό-θεολογικό έργο που μας άφησε, τις Σκέψεις του, απαντά «καθ’ υποφοράν», σα να ’ξερε δηλαδή, τι θα ισχυρίζονταν οι νεο-αθεϊστές και οι σκεπτικιστές των ημερών μας. Απαντά σ’ όλες τις ενστάσεις και τις αιτιάσεις τους! Απαντά στα θέματα της πίστης, της θρησκείας, του χριστιανισμού, της αξιοπιστίας των θαυμάτων, της αυθεντικότητας της Βίβλου, των προφητειών της, της ιστορικής ύπαρξης και δράσης του Χριστού και άλλα, μ’έναν ιδιοφυή τρόπο. Γι’ αυτό και εγώ στα δοκίμιά μου, επανέρχομαι στις Σκέψεις του μεγάλου αυτού διανοητή, και παραθέτω κάποιες, μαζί βέβαια με πολλών συγχρόνων, προς επίρρωση των επιχειρημάτων και συμπερασμάτων μου.

Ακούγονται πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά. Τι άλλο περιέχει το βιβλίο σας;

Το βιβλίο έχει υπότιτλο: Δοκίμια κριτικής του νεο-αθεϊσμού και της θρησκευτικής νεωτερικότητας. Είναι δομημένο σε 4 ενότητες. Η πρώτη περιέχει 16 δοκίμια και ασκεί κυρίως κριτική στις θέσεις των νεο-αθεϊστών, τύπου Richard Dawkins, Sam Harris, Michel Onfray, Christopher Hitchens. Μερικά πολύ ενδιαφέροντα δοκίμια είναι: Ποιος σχεδίασε τον σχεδιαστή; Η νέα επιστήμη και ο παλιός Θεός. Εξελικτισμός ή δημιουργισμός; Θεός και νευροθεολογία. Θεία αναλογία και ακολουθία Φιμπανάτσι. Θεία πρόγνωση και ανθρώπινη ελευθερία. Υπερφυσικός Θεός και φυσικές καταστροφές. Σε αυτή την ενότητα δείχνω ότι, είναι μύθος ότι τάχα η σύγχρονη επιστήμη ρέπει προς τον αθεϊσμό, διότι η επιστήμη είναι ουδέτερη σε θέματα μεταφυσικά. Δεν γνωρίζει το ποιος, το γιατί, το πότε, το από πού του κόσμου και της ζωής. Αυτά είναι θέματα της μεταφυσικής και είναι αμφίβολο αν θα απαντηθούν ποτέ… Η σχέση πίστης και επιστήμης μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: «Γινώσκουσα πίστη και πιστεύουσα γνώση».

Τι περιέχουν οι άλλες 3 ενότητες του βιβλίου;

Η δεύτερη αναφέρεται σε ερωτήματα που θέτουν σύγχρονοι διανοητές για τον Ιησού Χριστό και τον απ. Παύλο. Π.χ.: Είναι ανέφικτη η ηθική του Ιησού; Ήταν ο Ιησούς κοινωνικός επαναστάτης; Ο απ. Παύλος ήταν συνήγορος της δουλείας; Μήπως ήταν αντιφεμινιστής και μισογύνης;, κ.λπ. Η τρίτη ενότητα αναφέρεται σε θέματα αξιοπιστίας και ερμηνείας της Βίβλου, όπως: Βίβλος, βιβλίο ανήθικο; Η ανάκριση των Γραφών, Το ιερό κείμενο και η ανίερη μετάφραση, δοκίμιο που αναφέρεται για την ανάγκη κατανόησης των ιερών κειμένων μέσω καλών μεταφράσεων και ορθής ερμηνευτικής.

Και η τέταρτη ενότητα; Τι περιέχει;

Η τέταρτη αναφέρεται σε θέματα της θρησκευτικής νεωτερικότητας. Επί παραδείγματι, κατηγορούνται πολύ οι μονοθεϊστικές θρησκείες (Ιουδαϊσμός-Χριστιανισμός-Ισλαμισμός) για την έξαρση της θρησκευτικής βίας στην εποχή μας, ενώ υποτίθεται ότι οι πολυθεϊστικές, θρησκείες π.χ. Ινδουισμός, είναι πιο ανεκτικές απέναντι στις άλλες. Υπάρχουν δυο δοκίμια μου, όπου εξετάζονται τα θέματα αυτά με τίτλο: Μονοθεϊσμός και τρομοκρατία. Εκεί δίνονται απαντήσεις, και, κατά τη γνώμη μου, θέτουν τα πράγματα στη βάση τους.

Τελικά τι λέτε: Ευθύνονται οι θρησκείες για την έξαρση της βίας, ενώ θα έπρεπε να καλλιεργούν την ειρήνη και την αγάπη όπως επαγγέλλονται;

Την απάντηση στο ερώτημα αυτό τη δίνει ο πρώην άθεος φιλόσοφος Antony Flew, ο οποίος είπε: «Το να κατηγορεί κανείς το Χριστιανισμό, για την βία των κακών εκπροσώπων του, είναι σα να κατηγορεί τον Αϊνστάιν που ανακάλυψε τη θεωρία της σχετικότητας και διατύπωσε την εξίσωση E=mc², γιατί με βάση τη θεωρία του κατασκευάστηκε η ατομική βόμβα!» Είναι στο χέρι του ανθρώπου, να κάνει καλή ή κακή χρήση των διδαγμάτων και των κανόνων της επιστήμης της πολιτικής, της ηθικής, της θρησκείας κ.λπ. Ο Χριστός ήταν αναφανδόν κατά της βίας. Είπε: «Πάντες γαρ οι λαβόντες μαχαίρας υπό μάχαιρας απωλούνται», και, δίδαξε να αγαπάμε και τους εχθρούς μας, όχι να τους σφάζουμε ή να τους βομβαρδίζουμε… εν ονόματι του Χριστού! Πρόβλημα υπάρχει, όταν η πολιτική εμπλέκεται στη θρησκεία και η θρησκεία εναγκαλίζεται την πολιτική, πράγμα που έγινε στο παρελθόν και συνεχίζεται μέχρι σήμερα στις ημέρες μας. Τότε δημιουργούνται σταυροφορίες, ιερές εξετάσεις απ’ τη μια, Τζιχαντιστές και Ταλιμπάν από την άλλη… Τα πράγματα χειροτερεύουν με τις φιλοδοξίες, τους εγωπρωτισμούς και την μισαλλοδοξία, που δυστυχώς, δεν αποφεύγουν εκπρόσωποι των θρησκειών. Επανερχόμαστε, έτσι, στο πρώτο βιβλίο μου, Το μυστήριο του κακού, όπου όπως αναγράφω, εναπόκειται στον άνθρωπο να ξεφύγει από τη μάζα, να γίνει πρόσωπο με επίγνωση, που να γνωρίζει τι θέλει και τι πρέπει να κάνει, και να ενώσει αγωνιστικά τις δυνάμεις του ενώπιον του πολυπλόκαμου κακού που, αν δεν καταπολεμηθεί, θα εξαπλώνεται συνεχώς μέχρις ότου ο Θεός κατά τη λαϊκή έκφραση «βάλει το χέρι του», όταν Εκείνος το αποφασίσει και πατάξει το κακό οριστικά και δημιουργήσει «νέους ουρανούς και νέα γη». Αυτή είναι η ελπίδα και η διέξοδος της χριστιανικής εσχατολογίας, ή του «εσχατολογικού θεϊσμού», όπως τον χαρακτηρίζει επιτυχώς, ο καθηγητής της φιλοσοφίας της θρησκείας Μάριος Μπέζγος.

Σας ευχαριστώ πολύ.

Κι εγώ σας ευχαριστώ για τη δυνατότητα που μου δώσατε να μιλήσω για τα νέα βιβλία μου.