Βίβλος. Ένα βιβλίο επαναστατικό

Του Χρήστου Ντικμπασάνη
Συγγραφέας-Μελετητής των θρησκειών

 

«Αν βγάλουμε από τον Ιουδαϊσμό τους προφήτες και από τον χριστιανισμό,
όπως τον δίδαξε ο Ιησούς Χριστός, όλες τις μεταγενέστερες προσθήκες,…
τότε μας απομένει μια διδασκαλία που μπορεί να θεραπεύσει
όλες τις κοινωνικές ασθένειες της ανθρωπότητας».
Albert Einstein

 

Είναι η Βίβλος ένα βιβλίο επαναστατικό; Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος υποστηρίζει πως ναι, είναι και ασφαλώς, τον αιτιολογεί αυτόν τον ισχυρισμό του, τονίζοντας ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπινου γένους εισβάλλει η ιδέα ενός Θεού ως εμπρόσωπου πνεύματος. Ο Θεός είναι προσωπικός και τις ιδιότητες που διαθέτει τις έχει χαρίσει και στον άνθρωπο, λέγοντάς του ότι πρέπει να τις αναπτύσσει καθημερινά. Από αυτό ακριβώς το στοιχείο εξάγεται το «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν».

Η έννοια της δημιουργίας του κόσμου από το μηδέν μπαίνει για πρώτη φορά και αυτή στην ανθρώπινη ιστορία, αφού οι αρχαίοι φιλόσοφοι πίστευαν, ότι από το μηδέν τίποτα δεν παράγεται.

Η ιδέα ότι ο κόσμος και η ύλη είναι «καλά λίαν», που υπάρχει στην Π. Διαθήκη, προέρχεται από το στόμα του Θεού, αλλά το είπε για να βεβαιωθούν οι άνθρωποι, ότι ο,τιδήποτε έχει κάνει ο Θεός είναι πολύ καλό.

Η ικανότητα του ανθρώπου να καθυποτάξει τη φύση, δεν σχετίζεται με την ασυνείδητη κυριαρχία επάνω της του ανθρώπου. Ο Θεός μίλησε για σωστή και δίκαιη διαχείριση οποιουδήποτε πράγματος υπάρχει στον πλανήτη. Ο άνθρωπος όμως παρεξήγησε ό,τι του είπε ο Θεός σχετικά με την κυριαρχία του στη φύση.

Ο Θεός αναζητώντας τον άνθρωπο, του αποκαλύφθηκε και στην Π. Διαθήκη με τους προφήτες και με τα θαύματα, αλλά και στην Κ. Διαθήκη με την ενανθρώπηση του Χριστού.

Η ιδέα της προόδου της ιστορίας, σύμφωνα μ’ έναν σκοπό, σχηματοποιεί την πορεία της ιστορίας σε μία ευθεία, αντίθετα με την κυκλική κίνησή της στην αρχαιότητα, όπου τα πάντα επαναλαμβάνονται.

Η σωτηρία του ανθρώπου μέσω της Βασιλείας του Θεού αρχίζει από το χρονικό σημείο δημιουργίας του ανθρώπου. Έτσι, σε αυτήν την ευθεία ανάγεται και η Βασιλεία του Θεού, που δεν είναι κάτι απόμακρο, αλλά ξεκινά από την επίγεια ζωή, αρκεί ο άνθρωπος να ενδιαφερθεί για τον συνάνθρωπό του και για τη φύση και να έχει πίστη, που να είναι πίστη βεβαιότητας και αλήθειας.

Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος τονίζει ακόμη, ότι για πρώτη φορά η ιδέα της ελευθερίας του ατόμου και των λαών αναπτύσσεται στη Βίβλο, όπως επίσης η πρωτοποριακή έννοια της δικαιοσύνης και της ισονομίας, όπου όλοι είναι παιδιά ενός Θεού, άρα ίσοι μεταξύ τους.

Επίσης, ο συγγραφέας υπογραμμίζει ότι η ειρήνη ως πληρότητα και αρμονία αναπτύσσεται για πρώτη φορά στη Βίβλο. Το ίδιο συμβαίνει και με τη διδασκαλία της ανθρωπιστικής αγάπης και της ευσπλαχνίας. Μια αγάπη ακόμη και για τον εχθρό.

Επίσης, αναπτύσσεται για πρώτη φορά στη Βίβλο η ιδέα της οικουμενικότητας και της παγκοσμιότητας και όχι της παγκοσμιοποίησης, που καταργεί τη διαφορετικότητα, την ανεκτικότητα και την ελευθερία.

Η αξία του προσώπου και η δυνατότητα τελειοποίησής του είναι ακόμη μία πρωτοποριακή ιδέα. Ο άνθρωπος μπορεί να γίνει «μικρός τέλειος θεός» και το κάθε πρόσωπο έχει τη δική του αξία, γιατί ο κάθε άνθρωπος είναι «εικόνα του Θεού».

Ακόμη ο συγγραφέας τονίζει, ότι η επίδραση της Βίβλου στις τέχνες και τα γράμματα είναι τεράστια και σε όλα τα είδη των γραμμάτων και των τεχνών. Γι’ αυτό πολλοί διανοούμενοι έγραψαν λόγια εγκωμιαστικά στη Βίβλο και μάλιστα η Κ. Διαθήκη θεωρήθηκε από όλους τους μεγάλους στοχαστές ως το βιβλίο της ζωής, όχι μόνο της επίγειας, αλλά κυρίως της ουράνιας, αφού η δεύτερη μπορεί να έχει αντανάκλαση στην πρώτη, αν ο άνθρωπος κατανοήσει και αποδεχθεί αυτήν τη δυνατότητα.

Ο συγγραφέας Δημήτρης Τσινικόπουλος πιστεύει σε αυτήν τη δυνατότητα και με τη βαθιά και αναλυτική του γνώση μας συμπαραστέκεται στην λεπτομερή εξέταση των μεγάλων θεμάτων, με τα οποία ασχολείται η Βίβλος, αυτό το αληθινά επαναστατικό βιβλίο.

***

Χαιρετισμός του Μανόλη Λαμτζίδη, πρώην πρόεδρου του Δ.Σ.Θ. και μέλους του Δ.Σ. του Δ.Σ.Θ. στην παρουσίαση του βιβλίου του δικηγόρου και συγγραφέα Δημήτρη Τσινικόπουλου «Βίβλος. Ένα βιβλίο επαναστατικό» (εκδόσεις «Άγνωστο») (Παρασκευή, 6/5/2011, πολυχώρος «Ανατόλια» του βιβλιοπωλείου «Μαλλιαρής παιδεία»).

Κυρίες και κύριοι,

Ευχαριστώ για την πρόσκληση, αλλά και για την τιμή να μου δώσετε τη δυνατότητα να χαιρετίσω την παρουσίαση του βιβλίου «Βίβλος. Ένα βιβλίο επαναστατικό».

Σε μία εποχή που κυριαρχεί η πνευματική νωθρότητα και η ομφαλοσκόπηση, ο συγγραφέας φίλος και συνάδελφος Δημήτρης Τσινικόπουλος αντιτάσσει ως πρότυπο ζωής την διαρκή πνευματική εγρήγορση, τη συνεχή πνευματική παραγωγή και την κριτική διείσδυση σε γεγονότα και καταστάσεις.

Κάποιος στοχαστής είχε διατυπώσει την αρχή: «Σκέπτομαι άρα υπάρχω…» Τολμώ να διατυπώσω μία παραλλαγή της αρχής αυτής: «Σκέπτομαι κριτικά, άρα ζω ουσιαστικά». Και αυτό το βιβλίο, αν εμείς το θέλουμε, μας βοηθάει να προσεγγίσουμε κριτικά τη Βίβλο.

Κυρίες και κύριοι, θα σας εξομολογηθώ κάτι.

O τίτλος του βιβλίου «Βίβλος: Ένα Βιβλίο επαναστατικό» και όχι «Βίβλος: Το επαναστατικό Βιβλίο», από μόνος του εμπεριέχει μία αμφισβήτηση της τάσης της ΑΥΘΕΝΤΙΑΣ, με την οποία συνήθως περιβάλλονται τέτοιου είδους συζητήσεις.

Στην δεύτερη περίπτωση, εάν δηλαδή είχε τον δεύτερο τίτλο, πολύ δύσκολα θα δεχόμουν να χαιρετίσω τη σημερινή εκδήλωση, διότι δεν συμπαθώ τις ΑΥΘΕΝΤΙΕΣ κάθε είδους.

Επιτρέψτε μου, λοιπόν, να κρίνω την επιλογή του τίτλου ιδιαίτερα επιτυχημένη.

Προκαταβολικά λοιπόν δηλώνω ότι η Βίβλος, δηλαδή αυτή η συστηματική κωδικοποίηση θρησκευτικών κειμένων, των οποίων η συγγραφή άρχισε στο 1500 π.Χ. και ολοκληρώθηκε τον 1ο αιώνα μ.Χ. είναι ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ, είτε μας αρέσει, είτε δεν μας αρέσει, ένας από τους θεμέλιους λίθους του παγκόσμιου πολιτισμού και αυτού, τον οποίο ειδικότερα αποκαλούμε «δυτικό».

Επίσης θεωρώ ότι δεν είναι τυχαίο ότι ως «όχημα» διάδοσης της Βίβλου επιλέχθηκε η ελληνική γλώσσα, καθώς η μετάφραση των αρχικών εβραϊκών κειμένων στα ελληνικά άρχισε τον 3ο μ.Χ. αιώνα στην Αλεξάνδρεια.

Η ελληνική γλώσσα είναι μια γλώσσα πλούσια, φορέας νοημάτων και εννοιών, «όχημα» ιστορικών και φιλοσοφικών κειμένων ανεκτίμητης αξίας. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να αναφερθώ περισσότερο σε αυτό.

Είναι αλήθεια ότι η Βίβλος αποτελείται από 66 βιβλία, που συντάχθηκαν από διαφορετικούς συγγραφείς, σε τρεις διαφορετικές γλώσσες, κάτω από διαφορετικές περιστάσεις, και συγγραφείς σχεδόν κάθε κοινωνικής τάξης: πολιτικοί, αγρότες, βασιλιάδες, ψαράδες, ιερείς, τελώνες, άλλοι με σπουδές και άλλοι αγράμματοι.

Οι περισσότεροι συγγραφείς ήταν άγνωστοι ο ένας στον άλλο, και έγραψαν σε διάφορες περιόδους, κατά τη διάρκεια περίπου 1600 ετών.

Η Βίβλος δεν αποτέλεσε ένα ενιαίο θρησκευτικό κείμενο μόνο, αλλά και μία ιστορία λαών και πολιτισμών και όχι μόνο του εβραϊκού.

Τολμώ να διατυπώσω την άποψη ότι οι έννοιες, οι οποίες κατά τρόπο μοναδικό αποκρυσταλλώθηκαν και κωδικοποιήθηκαν στη Βίβλο δια μέσου αυτών των 1.600 ετών, όπως η έννοια του ενός «εμπροσώπου θεού» πνεύματος, σε αντίθεση με τον πολυθεϊσμό της εποχής, η έννοια της δημιουργίας από το μηδέν και όχι από προϋπάρχουσα ύλη, η ιδέα ότι ο κόσμος και η ύλη είναι «καλά λίαν», η ιδέα της προόδου της ιστορίας και της ευθύγραμμης κίνησης του χρόνου, ο προσωποκεντρισμός, η διδασκαλία της ανθρώπινης αγάπης και ευσπλαχνίας καθώς και η ιδέα της δικαιοσύνης και της ισονομίας διαμορφώθηκαν σε ένα ιστορικό κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον «εχθρικό».

Κυριαρχούσαν ως απόλυτος κανόνας οι πολεμικές συγκρούσεις, οι δηώσεις, οι σφαγές, η υποδούλωση («σκλαβιά») των ατόμων, η επιβολή της θέλησης του απόλυτου άρχοντα ως νόμου, αντί του «νόμου», τον οποίο εισάγει ως έννοια—έστω ως έκφραση της θέλησης του ενός Θεού—η Βίβλος (βλ. τις «Δέκα εντολές»), καταστάσεις οι οποίες είχαν αντανάκλαση και επίπτωση στο πεδίο των ιδεών της εποχής.

Τελικώς, η διαμόρφωση της Βίβλου σε ένα ενιαίο κείμενο διαμέσου των αιώνων ήταν μια επώδυνη πνευματική διαδικασία και διεργασία, που αντανακλά τις τάσεις μετασχηματισμού των κοινωνιών της εποχής από κοινωνίες των πολεων-κρατών ή των αλληλοσπαρασσόμενων βασιλείων και «αυτοκρατοριών» της Ανατολικής Μεσογείου και Εγγύς Ανατολής σε μία «παγκόσμια» αυτοκρατορία, προς την οποία έτειναν τόσο η αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όσο και η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Με την έννοια αυτή, η Βίβλος είναι η αποτύπωση σε επίπεδο εννοιών, ιδεών και νοημάτων ενός αργού και βαθιού μετασχηματισμού του τότε γνωστού κόσμου προς την κατεύθυνση μεγάλων κρατικών ολοκληρώσεων και της μετάβασης από τον κατακερματισμένο κόσμο των τοπικών εξουσιών—μεγαλύτερων ή μικρότερων—στον ενοποιημένο κόσμο των μεγάλων αυτοκρατοριών.

Έτσι, παράλληλα με τις κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές, που συντελούνται στον λεγόμενο «αρχαίο» κόσμο, εμφανίζεται η «Βίβλος», η οποία δίνει και τα ιδεολογικά και θρησκευτικά εφόδια που στηρίζουν τις αλλαγές με κατεύθυνση προς την ενοποίηση του τότε γνωστού κόσμου.

Με αυτήν την έννοια η Βίβλος ως το βιβλίο που αποτυπώνει και αντανακλά τις αλλαγές αυτές έχει επαναστατικό χαρακτήρα, πέρα από τις ιδεολογικού χαρακτήρα βαθιές τομές που εισάγει στον τομέα των ανθρώπινων αξιών (μονοθεϊσμός, κυριαρχία του νόμου, ελευθερία του προσώπου, αλληλεγγύη και αγάπη κ.λπ.).

Όσον αφορά στο δεύτερο μέρος της Βίβλου, στην Καινή Διαθήκη, που αποτελεί το «καταστατικό» βιβλίο του Χριστιανισμού, υποστηρίζω ότι αποτελεί τη βάση μίας δεύτερης μεγαλύτερης επανάστασης, γιατί αφενός εισάγει την αρχή της απόλυτης ισότητας μεταξύ των ανθρώπων χωρίς διάκριση φύλου ή εθνικότητας—σημειώνω ότι ο Εβραϊσμός ήταν και παρέμεινε εθνική θρησκεία—, την έμπρακτη αλληλεγγύη («ο έχων δύο χιτώνας μεταδότω τω μη έχοντι και ο έχων τροφός ομοίως») και την έννοια της θυσίας με τίμημα τη ζωή αυτού που τις υπερασπίζεται, προκειμένου να καταδειχθεί η αξία και η δύναμη πανανθρώπινων αξιών.

Και βέβαια, δεν είναι τυχαίο, που η χρονική αφετηρία γέννησης του Χριστιανισμού καθώς και η εξάπλωσή του συνδέονται με την ύπαρξη της τότε παντοδύναμης Ρωμαϊκής εξουσίας, που κυριαρχούσε σε όλον τον τότε γνωστό κόσμο, δηλαδή ενός σταθερού πλαισίου παγκοσμιοποίησης της εποχής…

θα ήθελα τώρα να αναφερθώ και σε ένα άλλο σημαντικό κεφάλαιο του παρόντος βιβλίου, που αναφέρεται στην έννοια, η διαφορετικά, στην ιδέα της δικαιοσύνης, ως μία από «τις 14 επαναστατικές ιδέες που συγκλόνισαν τον αρχαίο κόσμο».

Είναι αλήθεια ότι, όπως υποστηρίζει και ο συγγραφέας «η έννοια του νόμου… ως γενικότερο πλαίσιο με ηθικό… περιεχόμενο…, πρωτοεμφανίζεται στη μωσαϊκή νομοθεσία…», στην οποία «για πρώτη φορά στην ιστορία, βρίσκουμε μία σειρά γενικών κανόνων («δέκα εντολές») και μία βασική νομική αρχή «ζωή αντί ζωής» («… ζωή αντί ζωής, οφθαλμός αντί οφθαλμού, οδούς αντί οδόντος, χειρ αντί χειρός, πους αντί ποδός ως αρχή ίσης μεταχείρισης—με στοιχεία αναλογικότητας—και δικαιοσύνης. Και τούτο, σε εποχές όπου δεν υπήρχε μέτρο στην ανταπόδοση (θάνατος αντί τραυματισμού, υποδούλωση αντί χρηματικού χρέους) η εισαγωγή και η απόπειρα καθιέρωσης αυτής της αρχής ήταν πραγματικά επαναστατική!

Όπως στη συνέχεια, μια δεύτερη επανάσταση αποτέλεσε η διδασκαλία της «συγχώρεσης». «Άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι!» λέει ο Ιησούς κρεμασμένος στον σταυρό σύμβολο ατιμωτικού θανάτου από την πλευρά της Ρωμαϊκής εξουσίας αναφερόμενος στους «σταυρωτές» του. Εξάλλου, συνιστά η Καινή Διαθήκη σε όσους έχουν δεχθεί ένα ράπισμα στο ένα μάγουλο να στρέψουν και το άλλο («… εγώ δε λέγω υμίν μη αντιστήναι τω πονηρώ αλλ’ όστις σε ραπίσει επί την δεξιάν σου σιαγόνα στρέψον αυτώ και την άλλην… ). Και τούτο, αποτελεί ένα δίδαγμα επαναστατικό, ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό.

Μια επανάσταση μέσα στην πρώτη επανάσταση που είχε ήδη επιφέρει, όπως προείπαμε, η Παλαιά Διαθήκη, το πρώτο μέρος της Βίβλου, μέσα από μία μακραίωνη, αργή και βασανιστική διαδικασία.

Βέβαια, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε ότι την έννοια της δικαιοσύνης, την είχαν ανάγει σε ιδεώδες και οι αρχαίοι Έλληνες.

Ο Αριστοτέλης, κορυφαίος Έλληνας φιλόσοφος είχε διατυπώσει την αρχή υποστηρίζοντας ότι «η ουν δικαιοσύνη αρετή εστί τελεία…» (η δικαιοσύνη είναι υπέρτατη αξία) ανάγοντας τη δικαιοσύνη σε κορυφαία αξία του πολιτισμού.

Αυτό δείχνει, πέραν των άλλων, ότι όλα τα μεγάλα φιλοσοφικά-πνευματικά-πολιτιστικά ρεύματα της αρχαιότητας «επικοινωνούσαν» μεταξύ τους στη βάση κοινών πανανθρώπινων αξιών, όπως είναι η δικαιοσύνη!

Για εμάς ειδικότερα, τους νομικούς, η κίνηση των ανθρώπινων κοινωνιών προς τα εμπρός είναι σύμφυτη με το βαθμό εμπέδωσης της έννοιας της δικαιοσύνης στις ανθρώπινες, τόσο ως ιδέας και αισθήματος διαδεδομένης στους πολίτες, όσο και ως αποτελεσματικού μηχανισμού απόδοσής της.

Και κατά τούτο, η Βίβλος, τόσο η Παλαιά, όσο και η Καινή Διαθήκη, που εμπεριέχουν επαναστατικές για την εποχή τους ιδέες και τομές σε επίπεδο ιδεολογικό και έχουν ανάγει την έννοια της ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ και της ΙΣΟΝΟΜΙΑΣ σε θεμελιώδεις αρχές, αξίζει να γίνουν αντικείμενο μελέτης —εγώ θα συνιστούσα ΜΕ ΚΡΙΤΙΚΟ ΤΡΟΠΟ—από όλους μας «πιστεύσαντες» και «μη πιστεύσαντες».

Και σε αυτό το σημείο, θέλω να τονίσω, ότι η συνεισφορά, του εκλεκτού συναδέλφου, φίλου και διακεκριμένου πνευματικού ανθρώπου του Δημήτρη Τσινικόπουλου είναι τεράστια! Η συγγραφή αυτού του βιβλίου αναμφισβήτητα αποτελεί μία συμβολή στον πολιτισμό! Και γι ‘αυτό τον λόγο τον ευχαριστούμε και τον συγχαίρουμε!

Σας ευχαριστώ όλους σας για την υπομονή που είχατε να με ακούσετε…

***

Η Βίβλος, είναι το best seller των αιώνων. Από το Γουτεμβέργιο που τύπωσε το πρώτο της αντίτυπο, μέχρι σήμερα, έχει κυκλοφορήσει σε 7.000.000.000 αντίτυπα σε 2.400 γλώσσες και διαλέκτους! Είναι φαινόμενο μοναδικό παγκοσμίως… Κανένα άλλο βιβλίο δεν μπόρεσε να τη συναγωνιστεί στη διάδοση, επιτυχώς. Που οφείλεται αυτή η επιτυχία της;

Ο Θεσσαλονικιός δικηγόρος και συγγραφέας Δημήτρης Τσινικόπουλος, με σπουδές και έρευνες στη βιβλική θεολογία, ιστορία και αρχαιολογία, με το νέο του βιβλίο που φέρει τον εντυπωσιακό τίτλο: Βίβλος. Ένα Βιβλίο Επαναστατικό, βλέπει με μια διαφορετική οπτική το βιβλίο της εκκλησίας του Χριστού. Δεν το βλέπει με αυστηρά θεολογικά κριτήρια, αφού η Αγία Γραφή είναι βιβλίο κατ’ εξοχήν θεοκεντρικό, κομίζοντας το Ευαγγέλιο της σωτηρίας του ανθρώπου, αλλά το βλέπει, κυρίως, από φιλοσοφική και κοινωνιολογική σκοπιά. Κατά το συγγραφέα, η Αγία Γραφή παρόλο που γράφτηκε σ’ ένα μεγάλο χρονικό διάστημα 1.500 περίπου χρόνων, από διαφόρους συγγραφείς διαφορετικής μόρφωσης και ικανότητας, είναι βιβλίο ενιαίο (εξ’ ου και Βίβλος), καθόσον δίνει απάντηση στα μεγάλα, τα προαιώνια, μεταφυσικά, ηθικά και υπαρξιακά διερωτήματα του ανθρώπου, σα να το έγραψε ένας νους, ένας άνθρωπος. Και τούτο, σ’ αντίθεση με την ελληνική φιλοσοφία που προσεγγίζει τα παραπάνω ερωτήματα με έναν τρόπο πλουραλιστικό αλλά και αντιφάσκουσες και αλληλοαναιρούμενες θέσεις. (Πυθαγόρειοι Πλατωνισμός, Στωικισμός, Σκεπτικοί, Επικούρειοι, κ. λπ. ).

Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος στο δοκίμιό του αυτό, για τη μεταφυσική της Βίβλου και για τη συμβολή της στη διαμόρφωση του Δυτικού Πολιτισμού, παραθέτει όχι μία και δύο, αλλά 14 ιδέες και αρχές ριζοσπαστικές και πρωτοποριακές, που ενυπάρχουν στη Βίβλο, και οι οποίες με τη διάδοσή της μέσω του χριστιανισμού, επέδρασαν στη διαμόρφωση του πολιτισμού της Δύσης με τρόπο καταλυτικό. Δεν αρνείται ο συγγραφέας το ρόλο που έπαιξε στη διαμόρφωση αυτή, η αρχαία ελληνική φιλοσοφία και το Ρωμαϊκό Δίκαιο, όπως το επεσήμανε ο Πωλ Βαλερύ. Εκείνο που τονίζει, είναι κάτι σχεδόν άγνωστο στους περισσότερους. Ότι χωρίς την επίδραση της Βίβλου στις τέχνες και τα γράμματα (υπάρχει ξεχωριστό κεφάλαιο για το θέμα αυτό), ο Δυτικός Πολιτισμός δεν θα ήτανε αυτός που είναι σήμερα, αφού η Βίβλος είναι ο καταστατικός χάρτης του χριστιανισμού, και χωρίς το χριστιανισμό, την επαναστατική διδασκαλία της αγάπης του Χριστού και των αποστόλων, η ανθρωπότητα θα ήταν καταδικασμένη στην εξαθλίωση και τη βαρβαρότητα της παγανιστικής κοινωνίας (ειδωλολατρία, θυσίες παιδιών, εκτρώσεις, κιναιδισμός, αιμομιξίες, δουλεία, παλλακεία, μισογυνισμός, ρατσισμός κ. ά. ).

Κατά το συγγραφέα, η Βίβλος δεν ήταν επαναστατική μόνο τότε που καταγράφτηκε, στην αρχαιότητα, με τις πρωτότυπες ιδέες που εκόμισε στον αρχαίο κόσμο όπως: την ιδέα ενός εμπρόσωπου Θεούπνεύματος, ελεύθερου από τη φύση, την ανάγκη, τη νομοτέλεια και τη μοίρα (ειμαρμένη), την ιδέα της δημιουργίας του κόσμου όχι από προϋπάρχουσα ύλη (Πλάτων), αλλά από το μηδέν με μόνη την αγαθή Του βούληση, την ιδέα ότι η ύλη και το ανθρώπινο σώμα είναι καλά λίαν, και όχι κάτι το κακό που πρέπει να φθαρεί για ν’ απελευθερωθεί το πνεύμα, την ιδέα την ευθύγραμμης κίνησης του χρόνου και της ιστορίας για την επίτευξη ενός μεγαλειώδους σκοπού και όχι της αιώνιας ανακύκλωσης του χρόνου όπως πίστευε η αρχαιότητα κ. άλλα. Ήταν ασφαλώς επαναστατική τότε, αλλά παραμένει διαρκώς επαναστατική, με τις αρχές της ισονομίας και δικαιοσύνης (αξίζει ιδιαίτερα να προσεχτεί το ομώνυμο κεφάλαιο), την ιδέα-αρχή της ελευθερίας του ατόμου και των λαών, τη διδασκαλία της ανθρωπιστικής αγάπης και της ευσπλαχνίας, την ιδέα της οικουμενικότητας και την έμφαση στην αξία του προσώπου και τη δυνατότητα τελειοποίησής του. Το βιβλίο είναι ενδιαφέρον από κάθε άποψη και αξίζει να διαβαστεί αφού είναι τεκμηριωμένο με πλούσια βιβλιογραφία, παραπομπές και φωτογραφίες.

Τελειώνω το μικρό αυτό σημείωμα, παραθέτοντας τα εντυπωσιακά λόγια του Άλμπερτ Αϊνστάιν που ο συγγραφέας επικαλείται προς τεκμηρίωση των θέσεών του: «Αν βγάλουμε από τον Ιουδαϊσμό, τους προφήτες, και από το χριστιανισμό όπως τον δίδαξε ο Ιησούς Χριστός, όλες τις μεταγενέστερες προσθήκες… τότε μας απομένει μια διδασκαλία που μπορεί να θεραπεύσει όλες τις κοινωνικές ασθένειες της ανθρωπότητας…»

Χρήστος Αλβανός
Ποινικολόγος-συγγραφέας

***

Με εντυπωσίασε… Δεν γνώριζα ότι η Παλαιά Διαθήκη είχε τόσο σπουδαίες αρχές και ιδέες… Ο ύμνος της αγάπης του απ. Παύλου ασφαλώς είναι κάτι το διαχρονικό…

Ιωάννης Μανωλεδάκης
Καθηγητής Νομικής Α.Π.Θ. Ακαδημαϊκός

***

Με την πεποίθηση ότι η βιβλική παιδεία αποτελεί διαχρονικά τυχικός αφετηριακό για την προσέγγιση της ανθρώπινης ύπαρξης, ο Θεσσαλονικιός δοκιμιογράφος Δημήτρης Τσινικόπουλος (ποιητής και διηγηματογράφος, δικηγόρος στο επάγγελμα), με το καινούριο βιβλίο του αποδεικνύει ότι η Βίβλος, παρά την ηλικία της (πάνω από 2.000 χρόνια) συνεχίζει να παραμένει το πιο «επαναστατικό» βιβλίο της ανθρωπότητας, καθώς συνδυάζει το πρωτοποριακό με το συναρπαστικό. Ιδέες όπως η ελευθερία του ατόμου και των λαών, η οικουμενικότητα, η ισονομία και η αδελφοσύνη (αποκλειστικά βιβλική έννοια), η ιδέα του αυστηρού μονοθεϊσμού και της δημιουργίας του κόσμου από ένα υπέρτατο ον, όπως κι εκείνη της προόδου της ιστορίας (δεκατέσσερις στο σύνολό τους ιδέες συγκεντρώνει ο συγγραφέας στη μελέτη του), προσεγγίζονται από μια νέα οπτική. Ο αναγνώστης που ενδέχεται να διερωτηθεί σε τι συνίσταται η επαναστατικότητα ενός βιβλίου από το μακρινό παρελθόν, το οποίο, αν και γραμμένο σε μεγάλο διάστημα (από την περίοδο του Μωυσή, μέχρι τον 1ο μ. Χ. αιώνα) διακρίνεται από εκπληκτική ομοιογένεια, και πώς δικαιολογείται η υπεροχή του, παρά τις αντιρρήσεις που διατυπώνονται κατά καιρούς, βρίσκει στη μελέτη αυτή τεκμηριωμένες και σαφείς απαντήσεις. Στις μέρες μας άλλωστε η προσπάθεια να έλθει η βιβλική σκέψη σε δημόσια συζήτηση και να συναντηθούν οι βιβλικοί θεολόγοι με ανθρώπους από άλλους πνευματικούς ορίζοντες κερδίζει συνεχώς έδαφος (ίδρυμα βιβλικών μελετών «Αρτος ζωής»). Ο αξιόλογος μελετητής πιστεύει ότι Η Βίβλος δεν είναι ένα βιβλίο που θα ήθελε να γράψει κάποιος αν μπορούσε, ούτε που θα μπορούσε να το γράψει αν ήθελε»

Νένα Κοκκινάκη
Κριτικός Λογοτεχνίας
Ελευθεροτυπία, 19 Φεβρουαρίου 2011

***

Βιβλίο, ωραίο, χρήσιμο και ωφέλιμο, ευχερέστατα αποδεκτό. Πολύ πετυχημένος ο τίτλος του… Ο Χριστός, ο ίδιος, ήταν ένας επαναστάτης «πρώτου μεγέθους». Αφθονούν τα «επαναστατικά» μηνύματά του στη Βίβλο.

Αθανάσιος Αβραμίδης
Καθηγητής Παθολογίας
Παν/μίου Αθηνών

***

Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος είναι ένας πραγματικός λόγιος… Με το πρόσφατο βιβλίο του ξεκαθαρίζει μια σειρά από ερωτήματα και απορίες και βοηθά στον προβληματισμό του σύγχρονου ανθρώπου να κατανοήσει σημαντικά ζητήματα που πραγματεύεται η Βίβλος.

Δημήτρης Καρασάββας
Δημοσιογράφος συγγραφέας
Εφημ. Βέροιας, Οι Καιροί

***

«Υπέροχο και πρωτότυπο βιβλίο… Ο συγγραφέας εντόπισε και ανέδειξε με θαυμαστή δεξιοτεχνία τα ανθρωπιστικά και κοινωνικά αγιογραφικά περιεχόμενα».

Μέγας Φαράντος
Ομότιμος Καθηγητής
Παν/μίου Αθηνών

***

Η θεώρηση της Βίβλου ως επαναστατικού βιβλίου απαιτεί μία πολύ βαθιά γνώση και τριβή με το πνεύμα της, που όπως φαίνεται διαθέτει ο συγγραφέας. Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος καταθέτει τη δική του οπτική, απόρροια ενδελεχούς βιβλικής και βιβλιογραφικής αναζήτησης, αναφορικά με την επίδραση της Βίβλου στο δυτικό πολιτισμό…

Δρ. Εμμανουήλ Φραγκούλης
Επίτιμος Ιατροδικαστής Κρήτης

***

Δεν έχω λόγια να πω πόσο ευχαριστήθηκα το βιβλίο. Είναι κάτι παραπάνω από ένα ταμείο πληροφοριών. Είναι γραμμένο με την καρδιά. Αξίζει να μεταφραστεί και σε μια ξένη γλώσσα.

Ντίνος Χριστιανόπουλος
Ποιητής Κριτικός Λογοτεχνίας

***

Το βιβλίο αυτό το θεωρώ πραγματική πεμπτουσία πολυετούς προφανώς μελέτης της Βίβλου και της μεταφυσικής της από το συγγραφέα, που με επιστημονική μέθοδο, με την απλότητα του λόγου του και την καθαρότητα και την ανιδιοτέλεια της ψυχής του… καταδεικνύει και αποδεικνύει ότι η Βίβλος είναι ένα βιβλίο εκπληκτικό, επαναστατικό, ριζοσπαστικό… ένα εγχειρίδιο ορθής ζωής για την ανθρωπότητα και προσωπικής μεταμόρφωσης του ανθρώπου. Ένα μεγάλο εύγε για το υπέροχο αυτό βιβλίο που πραγματικά μπορεί να κάνει τον καθένα να δει τη Βίβλο με άλλα μάτια. Με τα μάτια της ψυχής κάτω από το φως της αλήθειας.

Ράνια Αλεξίου
Ο Τύπος Θεσσαλονίκης, 27/11/2011

***

Λαμπρός συγγραφέας ο δικηγόρος κ. Τσινικόπουλος συνεχίζει χρόνια τώρα, την πνευματική του παρουσία στα γράμματα με δημοσιεύσεις, διαλέξεις, βιβλία… Έχει ασχοληθεί με θέματα της βιβλικής θεολογίας… πρόσφατη ενδιαφέρουσα εργασία του είναι το πόνημα Βίβλος, ένα βιβλίο επαναστατικό. Από πολλές πλευρές παρουσιάζεται η προσφορά της Αγίας Γραφής: Για τη σωτηρία του ανθρώπου, για την αγάπη, την ειρήνη, τη δικαιοσύνη, την ελευθερία κτλ. Καλαίσθητη έκδοση με ωραίο εξώφυλλο, πλούσια βιβλιογραφία ελληνική και ξένη, γλωσσάριο, φωτογραφίες.

Γ. Δ. Κούβελας
Θεολόγος-Συγγραφέας

***

Με επιχειρήματα αφοπλιστικά τονίζει, γιατί ο άνθρωπος του 2ου αιώνα πρέπει να διαβάζει ένα βιβλίο του μακρινού παρελθόντος σε αντίθεση με μερικούς φιλοσόφους της εποχής μας αλλά και του παρελθόντος που απορρίπτουν τη Βίβλο ως ένα βιβλίο αναχρονιστικό. Κι αυτό χωρίς να κάνουν τον κόπο έστω να τη διαβάσουν επιπόλαια… Μέσα στις 199 πυκνογραμμένες σελίδες του, … ο συγγραφέας με γλαφυρό και πειστικό τρόπο αναπτύσσει με ατράνταχτα επιχειρήματα τα θέματά του.

Γιώργος Κανταρτζής
Δημοσιογράφος
Η φωνή του ευαγγελίου

***

Στο έργο αυτό που ο κ. Δημήτρης Τσινικόπουλος παρουσιάζει ως «δοκίμιο για τη μεταφυσική της Βίβλου και για τη συμβολή της στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού», αντιμετωπίζει το Βιβλίο του Θεού όχι ως απλό θρησκευτικό σύγγραμμα αλλά κάτω από έναν διερευνητικό φακό που εξετάζει την ουσιαστική επίδραση που είχε στον κόσμο μας, στην φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την πολιτιστική κληρονομιά κ.λπ. Όχι σαν ένα βιβλίο που αυθαίρετα έρχεται να συστηθεί ως «λόγος Θεού», αλλά ως ένα έργο πνευματικής δύναμης που αποδεικνύει την αξία του μέσα από τις διάφορες προκλήσεις που αντιμετώπισε ανά τους αιώνες και ιδιαίτερα την αμφισβήτηση της απιστίας των δυο προηγούμενων αιώνων.

Υπό αυτή την έννοια, όντως η Βίβλος μόνο ως βιβλίο «επαναστατικό» μπορεί να σταθεί, επειδή, αντίθετα από τα πολλά έργα των ανθρώπων, είναι βιβλίο που και σήμερα συνεχίζει να προκαλεί, αναστατώνει, αλλάζει…

Θα λέγαμε ότι το έργο αυτό του κ. Δημήτρη Τσινικόπουλου δεν είναι βιβλίο εύκολο, δεν είναι «λαϊκό κήρυγμα», δεν είναι παράθεση θέσεων που ο αναγνώστης καλείται να αποδεχθεί με τυφλή ή έστω και καλοδιάθετη πίστη προς κάποια εκκλησιαστική αρχή ή αυθεντία. Αντίθετα είναι ένα δοκίμιο που παραπέμποντας σε γνώμες και θέσεις των γνωστότερων πνευματικών φυσιογνωμιών της ανθρωπότητας, καλεί τον αναγνώστη του να μετρήσει, να ζυγίσει και να αποφασίσει ο ίδιος πώς θα βαθμολογήσει τον λόγο των Αγίων Γραφών και ποια στάση θα λάβει απέναντι τους.

Στις 200 σελίδες του περιλαμβάνονται αναλυτική βιβλιογραφία και ενδιαφέρουσες σημειώσεις που διαφωτίζουν τον αναγνώστη, όπως και φωτογραφικό υλικό.

Β. Βασιλειάδης
περιοδικό Τυχικός

***

Ο συγγραφέας τονίζει ότι, η επίδραση της Βίβλου στις τέχνες και τα γράμματα είναι τεράστια και σε όλα τα είδη των γραμμάτων και των τεχνών. Γι’ αυτό πολλοί διανοούμενοι έγραψαν λόγια εγκωμιαστικά στη Βίβλο και μάλιστα η Καινή Διαθήκη θεωρήθηκε από όλους τους μεγάλους στοχαστές ως το βιβλίο της ζωής.

Χρήστος Ντικμπασάνης
Συγγραφέας-Μελετητής των θρησκειών

***

Από μια πρώτη προσέγγιση του βιβλίου, διαπιστώνω ότι η προσέγγιση του συγγραφέα είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη.

Παναγιώτης Τζαμαλίκος
Καθηγητής Φιλοσοφίας και Τεχνολογίας
Πολυτεχνικής Σχολής Α.Π.Θ.

***

Το βιβλίο με εξέπληξε όχι μόνο γιατί προσφέρεται στον αναγνώστη γλαφυρά και με σαφήνεια, αλλά κυρίως γιατί προσεγγίζει με ορθό και ρεαλιστικό τρόπο τις βασικές αλήθειες-διδασκαλίες της Αγίας Γραφής, που είναι πάντοτε επίκαιρες και διαχρονικές… Θεωρώ ότι το δοκίμιο εξυπηρετεί άριστα το σκοπό της συγγραφής του με την επιτυχή ανάδειξη του ανεκτίμητου πλούτου της Βίβλου και ειδικά της Π. Διαθήκης, η οποία σήμερα προσβάλλεται βάναυσα παρά την αποδεδειγμένη θεολογική της ενότητα με την Καινή. Στο πρόσωπο του συγγραφέα αναγνωρίζω έναν εμβριθή μελετητή της βιβλικής σκέψης ο οποίος τη χειρίζεται επιδέξια και την προβάλλει εύληπτα στο αναγνωστικό κοινό.

Σταύρος Καλαντζάκης
Ομότιμος καθηγητής της
Παλαιάς Διαθήκης στο Α.Π.Θ.

***

Το βιβλίο του Δημήτρη Τσινικόπουλου αποτελεί επίπονη μελέτη της Βίβλου και της μεταφυσικής της από τον συγγραφέα και μας δίνει τεκμηριωμένες και σαφείς απαντήσεις, σε όλες τις εναγώνιες αναζητήσεις μας. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η Βίβλος είναι επαναστατική, διότι περιέχει και διακηρύσσει δύο πολύ βασικές αρχές αναγκαίες για την επιβίωση του ανθρώπου. Την αγάπη και την ελευθερία.

Δέσποινα Βαρσάμη
Εφ. Αυριανή, 11/12/2011

***

Ο συγγραφέας έχοντας την απαραίτητη σε ανάλογες περιπτώσεις θεωρητική σκευή, εντοπίζει και αναδεικνύει τα κρίσιμα εκείνα σημεία-κλειδιά της Βίβλου, τα οποία όχι μόνο την καθιστούν διαρκώς επίκαιρη, αλλά της προσδίδουν χαρακτήρα πρωτοποριακού κειμένου… Για τον Δημήτρη Τσινικόπουλου η Βίβλος δεν είναι ένα ερμητικά κλειστό κείμενο, που δεν επιδέχεται άλλη προσέγγιση πέραν της θεολογικής. Παρουσιάζει εξίσου φιλοσοφικό και κοινωνιολογικό και πολιτισμικό ενδιαφέρον… Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι ο συγγραφέας… διαπραγματεύτηκε διεξοδικά και εμπεριστατωμένα ένα οικείο σ’ αυτόν, πλην δύσκολο θέμα και κατόρθωσε να αποδείξει ότι ο εντυπωσιακός εκ πρώτης όψεως χαρακτηρισμός «επαναστατικό», που κοσμεί τον τίτλο του δοκιμίου του ούτε τυχαίος είναι ούτε υπερβολικός.

Νίκος Φαλαγκάρας
Δικηγόρος-Κριτικογράφος
Μέλος του Δ.Σ. του Δικηγορικού Συλλόγου Σερρών

***

Είναι πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, καλογραμμένο, με ορθόδοξες θέσεις. Θ’ άξιζε τον κόπο να μεταφραστεί σε μια ξένη γλώσσα και στα Αραβικά για να είναι προσιτό σε Μουσουλμάνους.

Μητροπολιτης Γεράσων

***

Το βιβλίο-παρά τα κάποια τυπογραφικά του λάθη που είναι θέμα του επιμελητού της έκδοσης-είναι ενδιαφέρον. Μου άρεσε. Είναι ένα βιβλίο για το ευρύτερο κοινό που πετυχαίνει στο στόχο του.

Δρ. Πλεξίδας
Φιλόλογος-Θεολόγος

***

Το διάβασα όλο με ενδιαφέρον… Το βιβλίο μου άρεσε γιατί περιέχει σημαντικά στοιχεία της πρωτοτυπίας του βιβλικού μηνύματος με τρόπο προσιτό στο ευρύτερο κοινό.

Ιωάννης Καραβιδόπουλος
Ομότιμος Καθηγητής
της Καινής Διαθήκης Α.Π.Θ.

***

Καλογραμμένο βιβλίο με πολλές πληροφορίες και παραθέσεις σημαντικών προσώπων που τεκμηριώνουν τις θέσεις του συγγραφέα.

Βασίλης Τομανάς
Μεταφραστής-Εκδότης

***

Ο Δικηγόρος, ερευνητής, ποιητής, δοκιμιογράφος και διηγηματογράφος Δημήτρης Τσινικόπουλος τα τελευταία χρόνια ασχολείται συστηματικά με τη μελέτη της Βίβλου. Έτσι, μετά από την επανέκδοση της μελέτης «Ιησούς: ο ποιητής των ποιητών» το 2006, εξέδωσε τον Οκτώβριο του 2010 τη μελέτη «Βίβλος: Ένα βιβλίο επαναστατικό». Πρόκειται για ένα δοκίμιο για τη μεταφυσική της Βίβλου και για τη συμβολή της στη διαμόρφωση του Δυτικού πολιτισμού. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας εντοπίζει 14 πρωτοποριακές και ριζοσπαστικές για την εποχή του ιδέες, οι οποίος χαρακτηρίζουν το Δυτικό πολιτισμό και οφείλουν την ύπαρξή τους στη Βίβλο.

Το βιβλίο περιέχει, εκτός από τα τελικά συμπεράσματα ένα κείμενο το οποίο αναφέρεται στη γενικότερη επίδραση της Βίβλου στις τέχνες και τα γράμματα, καθώς επίσης και ένα ιδιαίτερα χρήσιμο γλωσσάριο όρων. Οι σημειώσεις τέλους, καθώς και η ιδιαίτερα πλούσια βιβλιογραφία η οποία χωρίζεται σε πηγές, μεταφράσεις-βοηθήματα και σε δευτερεύουσα βιβλιογραφία αναδεικνύει το υπόβαθρο της βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης του βιβλίου.

Αναστάσιος Μαράς
Δρ. Θεολογίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και
Διδάσκων στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσ/νικης

***

Βιβλίο παρήγορο και ελπιδοφόρο. Δεν είναι μόνο η εμβρίθεια, η ενάργεια, η καθαρότητα και η ευγένεια του λόγου που εγείρουν το ενδιαφέρον. Βρίσκω επιπλέον κάτι πολύ σημαντικό αν όχι σημαντικότερο. Εννοώ την προσωπική θεώρηση η οποία υποστηρίζεται (χωρίς να εξαρτάται) από σημαντικές μαρτυρίες καθαρών ονομάτων της επιστήμης και του στοχασμού.

Νίκος Μακρής
Δρ. Φιλοσοφίας-Θεολόγος

***

Το βιβλίο το διάβασα με πολύ ενδιαφέρον γιατί είναι τεκμηριωμένο. Ίσως δεν θα συμφωνήσω στα περί της δημιουργίας του κόσμου… Θα διαφωνούσα επίσης, ότι ο ελληνικός κόσμος είναι ένας κόσμος χωρίς ιστορία. Γενικότερα τα συμπεράσματα με βρίσκουν σύμφωνη για την επαναστατικότητα της Βίβλου. Επίσης εκτίμησα πολύ τα επιτυχή παραθέματα γνωμών, την πλούσια βιβλιογραφία και την άποψη για τη Βίβλο ως πηγή ενοποιητικής κατεύθυνσης της ανθρώπινης περιπέτειας.

Άννα Κελεσίδου
Διευθύντρια κέντρου Φιλοσοφίας Ακαδημίας Αθηνών
Αντ. μέλος της Ακαδημίας Μόσχας

***

Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος για μια ακόμη φορά, ασχολείται με την Εγγύς Ανατολή… Το πρόσφατο έργο του έρχεται να αποδείξει συνοπτικά, με τρόπο λιτό και ουσιαστικό, ότι η Αγία Γραφή κατά τους ορθόδοξους Χριστιανούς, η Βίβλος κατά τους Ρωμαιοκαθολικούς και Προτεστάντες, είναι ένα βιβλίο επαναστατικό το οποίο εισήγαγε καινούργιες ιδέες… Ο συγγραφέας με αμερόληπτο τρόπο, αναζητά στοιχεία. Στηρίζει τις απόψεις του σε ανάλογα χωρία της Βίβλου τα οποία γνωρίζει καλά… Με το βιβλίο του αυτό πρωτοπορεί και πείθει τον αναγνώστη ότι η Βίβλος υπήρξε ορμητήριο επαναστατικών ιδεών για την εποχή τους που ισχύουν μέχρι σήμερα και που δυστυχώς το πλείστον παραμένουν ανεφάρμοστες.

περ. Πνευματική Ζωή
Ελένη Β. Πίππα
Συγγραφέας

***

Ο συγγραφέας παρουσιάζει αδογμάτιστα τις απόψεις του βασισμένες σε 14 ιδέες-αρχές της Βίβλου. Όλες οι αναφορές των θεμάτων-μελετημάτων ακολουθούν την επιστημονική διαλεκτική, δομή και τεκμηρίωση… Παρούσα του συγγραφέα η ευαισθησία, η προβληματική, η σκέψη, η ιστορική διαδρομή… Όλη η δυναμική της ενότητας τον απασχόλησε εμπεριστατωμένα… Δεν απορρίπτει τον έλεγχο και των αντίθετων θέσεων κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. Γι’ αυτό το χειρισμό του, εκδηλώνεται ένας θαυμασμός του αναγνώστη… Κερδίζει τον αναγνώστη, γιατί διανύει την απόσταση από την αφετηρία της γνώσης με μία διαπιστωμένη ευσυνειδησία που φτάνει στο ν’ αγγίζει την κρίση του αποδέκτη.

Ευαγγέλια Μισραχή
Συγγραφέας-Κριτικογράφος
περιοδικό Σύγχρονη Σκέψη

***

Διαβάζοντας τα βιβλία του Τσινικόπουλου, ξαναθυμάμαι τι θα πει λογοτεχνία, καλλιέπεια, κρατώντας γερά τον δημιουργικό οίστρο. Έχει το χάρισμα να πλάθει από το χάος. Ποτέ τελματωμένος, άνανθος, στάσιμος… Τα κείμενά του αποψιλωμένα από κάθε κραυγαλέα διάθεση φτηνής δημοκοπίας και κοινωνικής προπαγάνδας, λιτά και γυμνά αναδίδουν βαθύτατη ανθρωπιά, στοχαστικότητα… Πώς είναι όταν μια νοστιμιά πλημμυρίσει με την ηδύτητά της τον ουρανίσκο σου και έπειτα μέσα από μυστικές νευρώσεις και συνάψεις, προμήκη ή νωτιαίο μυελό, κατακλύσει το νου σου και απλωθεί σε όλη την ύπαρξη σου και συ εύχεσαι να μην τελειώσει ποτέ η γλυκύτητα που νιώθεις! Το ίδιο συναίσθημα δοκίμασα κι εγώ διαβάζοντας τη Βίβλο-ένα βιβλίο επαναστατικό, το τελευταίο βιβλίο του Δημήτρη Τσινικόπουλου.

Χάρης Μίκογλου
Φιλόλογος-Συγγραφέας

***

Η Βίβλος κατά κοινή ομολογία είναι το απόλυτο best seller όλων των εποχών-από την ανακάλυψη της τυπογραφίας το 1440 και μετά… Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος στο δοκιμιακό του αυτό έργο αποδεικνύει με σοβαρά επιχειρήματα ότι η Βίβλος δε θα μπορούσε να διαμορφώσει το Δυτικό πολιτισμό αν δεν είχε κάτι το ουσιαστικό να προσφέρει-ένα μήνυμα πρωτοποριακό, ένα άγγελμα επαναστατικό…

Περ. CIΤΥ, Ιανουάριος 2011

***

Η Βίβλος, όπως όλοι γνωρίζουμε, αποτελώντας τον αδιαμφισβήτητο και απαράβατο κώδικα όλων των χριστιανικών δογμάτων… αποτελεί το θεμέλιο του χριστιανικού κόσμου, ο οποίος είναι ο διαμορφωτής του δυτικού πολιτισμού. Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος στο βιβλίο του Βίβλος, ένα βιβλίο επαναστατικό, διαπραγματεύεται 14 επαναστατικές έννοιες εμπεριεχόμενες στα κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης… προχωρά σε έννοιες που βαθύτερα επηρέασαν την αντίληψη του δυτικού ανθρώπου.

Γιώργος Ξεινός
Πρόεδρος της εταιρίας
Λογοτεχνών Θεσ/νικης

***

Το πόνημα του Δημήτρη Τσινικόπουλου, εμβριθούς μελετητή των Γραφών καθώς και του ιστορικού-πολιτιστικού-θρησκειολογικού τους υπόβαθρου, δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή παράθεση πληροφοριών. Είναι κάτι πολύ περισσότερο, είναι προϊόν θερμής πίστεως και συνάμα απροκατάληπτης έρευνας όλων των συναφών με τη Βίβλο επιστημών: της θεολογίας, της ιστορίας, της αρχαιολογίας, της φιλοσοφίας, της ψυχολογίας. Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά που καθιστούν το βιβλίο αυτό ξεχωριστό και άξιο μελέτης: η πολύ μεγάλη περιεκτικότητα θεμάτων, τα οποία αποτελούν τις κύριες αξίες της Βίβλου, και τα οποία παραθέτονται με απλότητα, σαφήνεια, συνοπτικότητα και ταυτόχρονα περιεκτικότητα, δείχνουν πως ο συγγραφέας έχει εργαστεί και επεξεργαστεί επί μακρόν όλα αυτά τα στοιχεία, ώστε τώρα να ρέουν αβίαστα από μέσα του και να αποτυπώνονται στο χαρτί… Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι ένα τέτοιο μικρό σε όγκο, αλλά μεγάλο σε περιεχόμενο, που υπερασπίζεται την αξία της Βίβλου, και ταυτόχρονα εμπνέει θαυμασμό, εμπιστοσύνη, αγάπη και ενδιαφέρον προς τα κείμενα που είναι Λόγος Θεού, έλειπε πραγματικά από την Ελληνική βιβλιογραφία, και γι’ αυτό μπορεί να ωφελήσει πολύ τους πιστούς (από κάθε δογματική απόχρωση), αλλά και μη πιστούς αρκεί να είναι ειλικρινείς ερευνητές της Αλήθειας.

Μιχάλης Κατρίτσης
Πολιτικός μηχανικός-ερευνητής

***

Η διδασκαλία του Ιησού Χριστού, που μπορεί κάλλιστα να συνοψιστεί στη ρήση «αγαπάτε αλλήλους», παραμένει αιώνια διαχρονική, επίκαιρη και επαναστατική. Αυτό επιχειρεί να αποδείξει στο δοκίμιό του ο Θεσσαλονικιός συγγραφέας και δικηγόρος Δημήτρης Τσινικόπουλος, ξεφεύγοντας, ευτυχώς, από την παγίδα του «πίστευε, και μη ερεύνα», και επιλέγοντας να στηρίξει τη θέση του με λογικά επιχειρήματα. Το βιβλίο είναι όντως καλογραμμένο, με πλούσια για το μέγεθος του βιβλιογραφία και με αντικειμενική ματιά πάνω στο αντικείμενό του. Προς τιμήν του συγγραφέα, απέχει παρασάγγας από τα θρησκόληπτα και φανατισμένα έντυπα, τα οποία, αν και ξεκαρδιστικά, καμία απολύτως σχέση δεν έχουν με το λόγο του Θεού.

Μαριάννα Βασιλείου
περιοδικό Φιλμ Νουάρ

***

Χωρίς να είμαι θεολόγος, το βιβλίο μου έκανε μεγάλη εντύπωση… Αναφέρεται σε πράγματα που έχουμε όλοι ακούσει αλλά δεν έχουμε σκεφτεί… Περιέχει σπουδαία επιχειρηματολογία χωρίς κάποια αυθαιρεσία και θεωρώ επιτυχία το να εκφράζεται κάποιος με τρόπο κατανοητό και ευχάριστο, όπως ο συγγραφέας.

Χ. Δ. Γουνέλας
Αναπληρωτής καθηγητής
της Φιλοσοφίας Α.Π.Θ.

***

Στις αρχές του 21ου αιώνα, ένα βιβλίο, με θέμα «Βίβλος», εύλογα προκαλεί αισθήματα δυσφορίας, σε όσους αισθάνονται άνθρωποι μιας άλλης, κοσμολογικής κατανόησης της ζωής, έξω από τη βιβλική, θρησκευτική πρόσληψη του κόσμου. Στην πραγματικότητα, η Βίβλος είναι μια αέναη, παρουσία αλήθειας και αποκάλυψης. Ας το σκεφτούμε λίγο σοβαρά. Η Αγία Γραφή επηρέασε, όσο κανένα άλλο βιβλίο, όλη την πνευματική παράδοση της Δύσης. Ταυτόχρονα, το πνεύμα της αυτοϋπονομεύθηκε συχνά, ακόμη και από τους πιο διαπρύσιους κήρυκές της.

Όπως παρατήρησαν ο Paul Valery και ο T. S. Elliot, ο Δυτικός πολιτισμός στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: την ελληνική φιλοσοφία, το Ρωμαϊκό Δίκαιο, και τη χριστιανική θρησκεία. Η τελευταία, με τη διάδοση του Χριστιανισμού και του πολιτισμού του, διαπότισε καθοριστικά και τους δύο πρώτους τομείς.

Κάποιοι εύλογα, καλόπιστα, ορθώνουν μια γνωστή από παλιά αντιλογία Καλά, η Καινή Διαθήκη, είναι θαυμαστή και αψεγάδιαστη, θεόπνευστη… Η Παλαιά Διαθήκη, που γέμει από διατάξεις του Εβραϊκού Νόμου εντελώς ασύμβατες με το πνεύμα πολλές φορές της Καινής Διαθήκης, δεν παράγει ενστάσεις και δεν συνιστά αυτό το γεγονός λόγο για αμφισβήτηση της πνευματικής ενότητας μεταξύ Παλαιάς και Καινής Διαθήκης; Όσο πιο πολύ, όμως, εμβαθύνει κανείς στο εσώτερο πνεύμα, της Βίβλου και βιώνει στον καθ ημέρα βίο το πνευματικό της εκτόπισμα, καταλαβαίνει ότι υπάρχει μια ασύγχυτη ενότητα μεταξύ Π. και Κ. Διαθήκης. Ο «υπόγειος» πνευματικός σύνδεσμος των δύο Διαθηκών διακρίνεται πότε εμφανώς, πότε συνεσκιασμένα, θα έλεγε κανείς, σε πλείστα όσα χωρία της Βίβλου. Όπως κάθε μέρος του σώματος, μπορεί να αναλυθεί σωστά, και βεβαίως ζει εν υγεία σε άμεση συνάρτηση με το όλο σώμα, έτσι και κάθε μέρος της Αγίας Γραφής μπορεί να ερμηνευθεί σωστά μόνο σε συνάρτηση με ολόκληρο το ιερό «σώμα» της. Βλέπει κανείς, όταν προσεκτικά διαβάσει τα περιεχόμενά της, ότι η Βίβλος δεν έχει αντιφάσεις, ασύμβατες αρχές, όπως ξιφουλκούν οι πολέμιοί της, εφευρίσκοντας κάποιοι «διαστροφικό, εννοιολογικό πυρήνα (Σλαβόι Σίζεκ) κ. λπ. κ. λπ. Ίσα-ίσα, εντελώς αντίθετα, η Βίβλος είναι το φως και ο φωτισμός, η απελευθέρωση του ανθρώπου από όλες τις δουλείες, «από την αγωνία του να ζει και από την αγωνία του να πεθάνει», καθώς λέει ο Ζακ Ελλύλ.

Είναι γεγονός ότι μέσα στην ασταμάτητη ροή του χρόνου, ο άνθρωπος έκαμε, ίσα με σήμερα, πολλά πρωτοποριακά, επαναστατικά βήματα, σημαντικές ανακαλύψεις, που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας. Από την άλλη μεριά, όλες οι μεγάλες επαναστάσεις στην ιστορία, λ. χ. η εξέγερση των δούλων στην Αρχαία Ρώμη, η Γαλλική Επανάσταση, η Μπολσεβικική κ. λπ. ήταν επαναστάσεις βουτηγμένες στο αίμα, ταυτισμένες με τη βία. Πριν από κάθε επανάσταση, βέβαια, αρδεύεται το έδαφος, προετοιμάζεται, η έκρηξή της με ιδέες και αρχές. Όπως σωστά ειπώθηκε, «οι μεγάλες επαναστάσεις είναι έργο ιδεών και αρχών, όχι λογχών και όπλων». Στο σημείο αυτό, αξίζει να υπογραμμισθεί μια αισθητή — θα ’λεγα θαυμαστή— διαφοροποίηση. Η επανάσταση της μη βίας του Γκάντι στην Ινδία, η οποία όμως οφείλεται, αν δει κανείς τον βίο του μεγάλου αυτού Ινδού, στην βαθύτερη επίδραση που άσκησε ο Χριστός και η Βίβλος πάνω του. Προκαλεί, αναμφισβήτητα, θαυμασμό. Μεγαλύτερο όμως θαυμασμό προκαλεί η μόνη διαρκής, ριζοσπαστική και αέναη επανάσταση της Αγάπης, που ενσαρκώνει ο Ιησούς Χριστός. Η μόνη αυθεντική και απόλυτα ειρηνική —και ας είναι πολλών μεγατόνων βόμβα— επανάσταση της Αγάπης του Χριστού.

Θα μπορούσε κανείς να απεραντολογήσει, μιλώντας για το μεγαλείο της Βίβλου. Οι απλοί άνθρωποι άπλα ζουν, βιώνουν, όσοι είναι «καθαροί τη καρδία» τον μυστικό, ανεξάντλητο πλούτο της χάριτός Του, αναπνέουν την εξαίσια αύρα που φυσά σε κάθε σελίδα του Λόγου του Θεού.

Όσο για τους μεγάλους κατά κόσμον ποιητές, λογοτέχνες και επιστήμονες, δεν πρέπει να το ξεχνάμε, ότι οι λαμπρές σελίδες των έργων τους δεν είναι παρά μια χλωμή μαρμαρυγή, μια έκλαμψη του αιωνίου φωτός, που εκπηγάζει από τη Βίβλο. Λέει κάπου ο Έρμαν Έσσε (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1946): Αυτό το μέγιστο κτήμα (η Βίβλος) της ανθρωπότητας είναι διατυπωμένο σε διάφορες γλώσσες και μορφές… Ολόκληρη η χριστιανική ποίηση, π. χ. μέχρι τον Δάντη και μέχρι σήμερα, είναι μια έκλαμψη της Καινής Διαθήκης. Και αν αφανιζόταν όλη αυτή η γραμματεία, διασωζόταν όμως η Καινή Διαθήκη, θα μπορούσαν συνεχώς να εκπηγάσουν νέες όμοιες γραμματείες από αυτήν. Όσο και αν η τετράγωνη λογική του ανθρώπου, εστερημένη των πνευματικών κριτηρίων, τείνει, συχνά αναφανδόν, να αμφισβητεί την υπέρλογη σοφία του Θεού, η σοφία της Βίβλου ακτινοβολεί, απείραχτη και απρόσβλητη από τα πυρά της στείρας ορθολογιστικής σοφιστείας. «Χωρίς τη Βίβλο γλιστρούμε στο μηδέν», καθώς έλεγε ο οξύς νους του Κάρλ Γιάσπερς, κλίνοντας γόνυ μπροστά στο μεγαλείο του Θεού, δηλαδή μπροστά στην έκσταση και το θαύμα, που συνέχει τον κόσμο.

Ωραία και απαρομοίαστα αποτυπώνει, με τη σπάνια ποιητική της λύρα, το μεγαλείο της Βίβλου μια αληθινά μεγάλη ποιήτρια: η Χιλιανή Γκαμπριέλα Μιστράλ, καθηγήτρια Γυμνασίων στην πατρίδα της (Βραβείο Νόμπελ 1945). Γράφει στον «Ύμνον στη Βίβλο», που εθαύμασα διαβάζοντάς τον παλαιότερα και που ο Δημήτρης Τσινικόπουλος τον παραθέτει στο ωραίο βιβλίο του: «Ω συ, που νανούρισες στο λίκνο τους όλους τους λαούς, αιώνια αδελφή της ταραγμένης αδελφότητας η σοφία σου κυματίζει σαν το χαρούμενο τραγούδι των παιδιών!».

Είχα την ευκαιρία και παλαιότερα να επαινέσω τον Δημήτρη Τσινικόπουλο από τις στήλες της «Καθημερινής», της «Χριστιανικής» και του περιοδικού «Νέα Εστία», για τις πολύτιμες συμβολές του στη μελέτη των βαθύτερων πηγών της Βιβλικής Ιστορίας. Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος, σπουδαίος νομικός με ανώτερες σπουδές στη Γερμανία, συνεχίζει, παράλληλα με τις λογοτεχνικές του ενασχολήσεις, να εμβαθύνει διαρκώς σε αυτή τη δύσκολη, αλλά ευλογημένη περιοχή των Βιβλικών σπουδών για δεκαετίες ολόκληρες, που αναδεικνύει το εύρος το πλάτος, το βάθος ενός πνευματικού πεδίου, που φωτίζει και ελευθερώνει, σώζει τον άνθρωπο. Αλλιώς, ο άνθρωπος, όπως προανέφερα, επιστρέφει στο κτήνος, γλιστράει στο μηδέν.

Κώστας Ε. Γάλλος
Θεολόγος-Συγγραφέας

***

Ο δικηγόρος, ερευνητής, ποιητής, δοκιμιογράφος και διηγηματογράφος Δημήτρης Τσινικόπουλος τα τελευταία χρόνια ασχολείται συστηματικά με τη μελέτη της Βίβλου. ’Έτσι, μετά την επανέκδοση της μελέτης Ιησούς. Ο ποιητής των ποιητών το 2006 εξέδωσε τον Οκτώβριο του 2010 τη μελέτη Βίβλος. Ένα βιβλίο επαναστατικό. Πρόκειται για ένα δοκίμιο για τη μεταφυσική της Βίβλου και τη συμβολή της στη διαμόρφωση του δυτικού πολιτισμού. Συγκεκριμένα, ο συγγραφέας εντοπίζει 14 πρωτοποριακές και ριζοσπαστικές για την εποχή τους ιδέες, οι όποιες χαρακτηρίζουν τον δυτικό πολιτισμό και οφείλουν την ύπαρξή τους στη Βίβλο.

Στο πλαίσιο αυτό, ορθά εκκινεί από τη διαφοροποίηση της περί Θεού διδασκαλίας από την αντίστοιχη της ελληνικής φιλοσοφίας. Συγκεκριμένα, ενώ οι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι (Πλάτωνας, Αριστοτέλης κ.ά.) αναφέρονται σε ένα απρόσωπο «θείον», ο Θεός της Βίβλου είναι «εμπρόσωπο πνεύμα», αυθύπαρκτος, υπερβατικός, υπερχρονικός και απόλυτα ελεύθερος. Στο πλαίσιο αυτό, ο Θεός δεν διακοσμεί την προ-υπάρχουσα, κατά τους αρχαίους Έλληνες ύλη, αλλά δημιουργεί εκ του μη όντος. Γι’ αυτό, η Βίβλος δεν διδάσκει μια κοσμογονία που είναι ταυτόχρονα και θεογονία, αλλά κάνει σαφή διάκριση δημιουργού και δημιουργημάτων. Πρόκειται για τη μετέπειτα γνωστή πατερική διάκριση κτιστού και άκτιστου, στο πλαίσιο της οποίας ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τα όριά του και τοποθετείται απέναντι στον Θεό και τη δημιουργία.

Εξίσου ριζοσπαστική είναι για τον συγγραφέα η βιβλική θεώρηση της ύλης και των λοιπών κτισμάτων, τα όποια κτίσθηκαν καλά λίαν από τον Θεό. Στην προοπτική αυτή, η ύλη δεν αποτελεί κάτι κακό ούτε τάφο ή δεσμωτήριο της ψυχής. Γι’ αυτό, ο Χριστιανισμός διδάσκει ότι ο άνθρωπος αποτελεί μια ψυχοσωματική ενότητα, η οποία μετά θάνατον προσδοκά την ανάσταση του σώματος. Την κατάσταση αυτή θα βιώσει ο άνθρωπος στη δευτέρα παρουσία, στη βασιλεία του Θεού, την οποία όμως μπορεί να προγευθεί ήδη στην παρούσα ζωή.

Ο συγγραφέας εστιάζει την προσοχή του και σε ζητήματα σωτηριολογίας, όπως αυτά εντοπίζονται στη Βίβλο. Στο πλαίσιο αυτό, τονίζει τη φανέρωση του Θεού στους ανθρώπους. Με τον τρόπο αυτό, τονίζει μια ακόμη θεμελιώδη διαφορά της Βίβλου από τις αρχαίες θρησκείες. Συγκεκριμένα, ενώ στον αρχαίο κόσμο η ανθρώπινη διάνοια προσπαθεί να προσεγγίσει τον Θεό, στη Βίβλο ο Θεός προσεγγίζει τον άνθρωπο και του αποκαλύπτεται. Υπό αυτήν την έννοια, η Βίβλος αποτελεί την ιστορία της αποκάλυψης του Θεού στον άνθρωπο.

Εκτός από τις προαναφερθείσες ιδέες, ο Δ. Τσινικόπουλος αναφέρεται στην ικανότητα του ανθρώπου να καθυποτάξει τη φύση. Στο βιβλικό πλαίσιο, και ιδιαίτερα στο βιβλίο της Γενέσεως, τονίζεται η κυριαρχία του ανθρώπου έναντι όλων των άλλων κτισμάτων. Συμβολικά αυτό φαίνεται από την κτίση του ανθρώπου στο τέλος της δημιουργίας, και ιδιαίτερα από την ονοματοδοσία των χτισμάτων από τον άνθρωπο. Παράλληλα, διευκρινίζεται ότι ο άνθρωπος είναι ο φύλακας και διαχειριστής της κτίσης και όχι ο απόλυτος κύριός της. Στο σημείο αυτό εδράζεται η βιβλική οικολογική διδασκαλία, η οποία φέρνει τον χριστιανισμό στην πρωτοπορία του σύγχρονου οικολογικού κινήματος. Ταυτόχρονα, με τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος δίνεται έμφαση στην προτροπή για υλική και πνευματική εργασία ως πηγή ικανοποίησης και χαράς του ανθρώπου. Στην προοπτική αυτή, η Αγία Γραφή αποστασιοποιείται από την από την ανατολική ηθική του «μη πράττειν» και τις μοιρολατρικές απόψεις, οι όποιες αναστέλλουν την ανθρώπινη πρόοδο. Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να διευκρινίσουμε ότι ο Θεός κατά την Αγία Γραφή δεν δημιούργησε τον κόσμο και στη συνέχεια αδιαφόρησε γι’ αυτόν. Αντίθετα, ο Θεός συντηρεί την κτίση και επεμβαίνει τόσο όσο χρειάζεται για να την οδηγήσει στην αίσια κατάληξή της, δηλαδή στη βασιλεία του Θεού. Η πορεία προς τα έσχατα είναι ευθύγραμμη και μη επαναλαμβανόμενη. Δηλαδή, υιοθετείται η ιδέα της γραμμικής προόδου της ιστορίας, σε αντίθεση με σχετικές αρχαιοελληνικές απόψεις, οι όποιες αναπτύσσονται κυρίως από τους προσωκρατικούς φιλοσόφους, ινδουιστικά θρησκεύματα κ.ά.

Ο συγγραφέας επισημαίνει ότι ο άνθρωπος της Βίβλου εμπιστεύεται τον Θεό, δηλαδή πιστεύει σε αυτόν. Η πίστη του αυτή αποτελεί βεβαιότητα και ταυτόχρονα αλήθεια. Ο τρόπος της βίωσης της πίστης αποτελεί άλλη μία ριζοσπαστική βιβλική ιδέα, καθώς δεν αντιδιαστέλλεται με τη γνώση. Αυτό φαίνεται από τη χρήση της διαλεκτικής στον Παύλο, ο όποιος χρησιμοποιούσε τη φιλοσοφική τεχνική των ερωταποκρίσεων (Πράξ. 17:2· 17:17· 18:4· 18:19· 19:8).

Σε επίπεδο κοινωνικών ιδεών, επισημαίνεται σε ιδιαίτερο κεφάλαιο η ριζοσπαστικότητα της ιδέας της ελευθερίας του προσώπου και των λαών, σε ένα περιβάλλον με κυρίαρχο το θεσμό της δουλείας. Σε ατομικό επίπεδο η ελευθερία ξεκινά από την κατ’ αναλογία ελευθερία του Θεού στον κατ’ εικόνα Θεού πλασμένο άνθρωπο. Στο πλαίσιο αυτό, ο άνθρωπος είναι ελεύθερος από την ειμαρμένη, από θεότητες και απρόσωπες δυνάμεις. Ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και στην επιλογή της επιλογής της εν Θεώ ζωής και συμφωνίας, της διαθήκης με αυτόν. Στην προοπτική αυτή εντάσσεται η κατοχύρωση της εσωτερικής ελευθερίας του ανθρώπου από τον Χριστό ως ελευθερίας από την αμαρτία και το θάνατο. Στη διδασκαλία αυτή εντάσσεται και η κατοχύρωση της εξωτερικής ελευθερίας του ανθρώπου ως κατάργησης της δουλείας. Με τον τρόπο αυτό, η ιδέα της δημοκρατίας, η οποία στην Αθήνα του Περικλή αναφερόταν μόνο στους ελεύθερους πολίτες, με τη Βίβλο επεκτάθηκε σε όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την οικονομική και κοινωνική κατάστασή τους.

Η επαγγελλόμενη ελευθερία όλων των ανθρώπων εκφράστηκε έμπρακτα στην έννοια της δικαιοσύνης και της ισονομίας, της ειρήνης ως πληρότητας και αρμονίας, στη διδασκαλία της ανθρωπιστικής αγάπης και ευσπλαχνίας, στην ιδέα της οικουμενικότητας και παγκοσμιότητας και τέλος στην άξια του προσώπου και τη δυνατότητα τελειοποίησής του. Με τον τρόπο αυτό, η Βίβλος κατέστη το θεμέλιο της ανάπτυξης ενός χριστιανικού ανθρωπισμού, τον οποίο ο Δ. Τσινικόπουλος ερευνά μέσα από τη λεπτομερειακή ανάλυση των προαναφερόμενων ριζοσπαστικών ιδεών της Βίβλου.

Το βιβλίο περιέχει, έκτος από τα τελικά συμπεράσματα, ένα κείμενο το όποιο αναφέρεται στη γενικότερη επίδραση της Βίβλου στις τέχνες και τα γράμματα, καθώς επίσης και ένα ιδιαίτερα χρήσιμο γλωσσάριο όρων. Οι σημειώσεις τέλους, καθώς και η ιδιαίτερα πλούσια βιβλιογραφία η οποία χωρίζεται σε πηγές, μεταφράσεις-βοηθήματα και σε δευτερεύουσα βιβλιογραφία, αναδεικνύουν το υπόβαθρο της βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης του βιβλίου.

Αναστάσιος Μαράς,
Βιβλιοκρισίες, Δελτίο Βιβλικών Μελετών,
τόμος 29Β, σελ. 173-5.