Το βιβλίο αποτελείται από 5 ενότητες. Παραθέτω τον πίνακα περιεχομένων με όλα τα δοκίμια από τα οποία αποτελείται. Παραθέτω ορισμένα δοκίμιά του (οι τίτλοι με κόκκινο χρώμα είναι επιλέξιμοι σύνδεσμοι) ώστε να λάβετε μια πρόγευση του βιβλίου. Καλή σας ανάγνωση.
Μέρος Πρώτο
- Το στοίχημα του Πασκάλ
- Η δίψα του απόλυτου
- Η νέα επιστήμη και ο… παλιός Θεός
- Θρησκεία και φυσική επιστήμη
- Η δυναμική εμφάνιση του νεο–αθεϊσμού
- Ποιος σχεδίασε το Σχεδιαστή;
- Ένας Θεός ή πολλοί δημιούργησαν το σύμπαν;
- Δημιουργισμός ή εξελικτισμός;
- Θεός και νευροθεολογία
- Θεϊκή αναλογία και ακολουθία Φιμπονάτσι
- Το επιχείρημα του Kurt Gödel για την ύπαρξη του Θεού
Μέρος Δεύτερο
- Είναι η θρησκεία μολυσματικός ιός;
- Πίστη και λογική
- Η πίστη ως βεβαιότητα
- Ο Θεός σ’ αναζήτηση του ανθρώπου
- Υπερ–φυσικός Θεός και φυσικές καταστροφές
- Θεία πρόγνωση και ανθρώπινη ελευθερία
Μέρος Τρίτο
- Ποιο είναι το πρόσωπο της χιλιετίας;
- Ο νέος οίνος και οι παλιοί ασκοί
- Ο τρόπος που ο Ιησούς δίδασκε
- Είναι ανέφικτη η ηθική του Ιησού;
- Ήταν ο Ιησούς κοινωνικός επαναστάτης;
- Ιησούς: Συμβιβάστηκε με τις αντιλήψεις των Ιουδαίων της εποχής του;
- Χριστιανισμός ή Παυλιανισμός;
- Απόστολος Παύλος: Αντιφεμινιστής και μισογύνης;
- Παύλος, ο απόστολος των εθνών: Συνήγορος της δουλείας;
Μέρος Τέταρτο
- Βίβλος και Δυτικός Πολιτισμός
- Βίβλος, βιβλίο ανήθικο;
- Η ανάκριση των Γραφών
- Τάδε λέγει Κύριος
- Το ιερό κείμενο και η ανίερη μετάφραση
Μέρος Πέμπτο
- Αιμομικτική προσήλωση και θεία υποταγή
- Αρχαιοελληνικός διάλογος και μονοθεϊστικός μονόλογος
- Μονοθεϊσμός και τρομοκρατία (μέρος 1ο)
- Μονοθεϊσμός και τρομοκρατία (μέρος 2ο)
- Ο αποχριστιανισμός του Δυτικού κόσμου
Ένα από τα μέγιστα θέματα της στοχαστικής, ερευνητικής στάσης του ανθρώπου, το θέμα της ύπαρξης του Θεού, γίνεται, στην αφετηρία του πολυσέλιδου φιλοσοφικού δοκιμίου του πολυγραφότατου ποιητή, δοκιμιογράφου και όχι μόνον Δημήτρη Τσινικόπουλου, που από το 1962 μελετά με καρτερία και βαθιά γνώση των πηγών θέματα φιλοσοφικά και θεολογικά, πάντα ως φιλοθεάμων της αληθείας. Η θεματική του βιβλίου αρθρώνεται στις συμπλοκές ή αντιδιαστολές: Θεού-ανθρώπων-θρησκείας, Ιησού-Παύλου, Βίβλου-δυτικού πολιτισμού, μονοθεισμού-ελευθερίας-τρομοκρατίας,
Αν από φιλοσοφική άποψη τα νοηματοφόρα νοήματα που συγκροτούν το βιβλίο είναι τα δίπολα πίστη -απιστία, πίστη -επιστήμη, το σημαντικό στοιχείο του έργου είναι η επικαιροποίηση του αναστοχασμού των ερωτημάτων στην εποχή μας, εποχή με ακραίες ή απαξιωτικές θέσεις, προερχόμενες κυρίως από απόψεις της σύγχρονης επιστήμης, Ευτυχώς, βέβαια, υπάρχουν ακόμη, παρά τις αντενδείξεις, οι διψώντε για το απόλυτο, θέμα που ο συγγραφέας πραγματεύεται με επιτυχία (και για το οποίο θα παρέπεμπα στο εξαίρετο γαλλικό λογοτεχνικό βιβλίο L’ éternité n’ est pas de trop) και συνοψίζει με στίχους του Σαχτούρη για τη δίψα του ουρανού. Από τα ιδιαιτέρως πρωτότυπα θέματα του βιβλίου η διερεύνηση της σχέσης Θεού και νευροθεολογίας περιλαμβάνει σύγχρονα επιτεύγματα της έρευνας του εγκεφάλου.
Θα συμφωνούσα με τις παρατηρήσεις του προλογίζοντος το βιβλίο Σ. Γουνελά για τη σημασία του Λόγου ως υπερλόγου που υπερβαίνει το ανθρώπινο, το οποίο με άλλη αφορμή συνόψισα ως παρα-λόγον στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό. Με εύλογη ικανοποίηση ο αναγνώστης αποδέχεται τις απόψεις του συγγραφέα για τον διάλογο ως στοιχείο του πρωτοχριστιανισμού, όπως και τον διαλεκτικό χειρισμό των μεγάλων φιλοσοφικών θεμάτων, τα οποία ο Δ. Τσινικόπουλος προσεγγίζει ως προκλήσεις και προσκλήσεις πνευματικής εγρήγορσης.
Αννα Κελεσίδου
Καθ. Φιλοσοφίας-συγγραφέας
Προτού αναφερθώ στο περιεχόμενο του βιβλίου θα κάνω μία διευκρίνιση. Στην Ελλάδα ελάχιστοι είναι αυτοί που είτε έχουν ασκήσει κριτική στην επιστημονική γνώση, όπως αυτή διαμορφώθηκε τούς 3 τελευταίους αιώνες, είτε έχουν θέσει σε αμφισβήτηση ολόκληρο το οικοδόμημα του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Απεναντίας, στην Ευρώπη, ήδη από το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, υπήρξαν φωνές σπουδαίων διανοητών που, βλέποντας την πορεία του πολιτισμού αυτού, μίλησαν για την ανάγκη νέου προσανατολισμού που να αντλεί από τις αρχαιότερες μεταφυσικές παραδόσεις και βεβαίως της χριστιανικής περιλαμβανομένης.
Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος τολμά μία σε βάθος, θα έλεγα, διερεύνηση της σχέσης θρησκείας και επιστήμης ή, αν θέλετε, θρησκευτικού λόγου και επιστημονικού λόγου, μένοντας κοντά στα κείμενα αφενός των χριστιανικών Γραφών, αφετέρου μιας πληθώρας ξένων, κυρίως, αλλά και πολύ γνωστών επιστημόνων. Σε αυτούς τούς τελευταίους συγκαταλέγονται είτε αρνητές κάθε μεταφυσικής αναφοράς είτε πρόσωπα τα όποια κατά καιρούς έχουν αντιταθεί ή έχουν ασκήσει γενναία κριτική στους πρώτους.
Χρειάζεται ίσως να ειπωθεί ότι στις προθέσεις του συγγραφέα είναι πρώτιστα να στερεώσει με ισχυρά επιχειρήματα την εναντίωσή του σε ένα ρεύμα αθεϊσμού, αθεΐας και νεοαθεϊσμού, το όποιο εδώ και πολλά χρόνια, αν όχι αιώνες, έχει προωθηθεί και κατακτήσει συνειδήσεις και ψυχές σε όλο τον κόσμο. Με το οποίο ρεύμα, όμως, ας τονιστεί αυτό, συνδέεται ο επιστημονικός λόγος και τρόπος. Χωρίς βέβαια να νομίζουμε ότι ο αποχριστιανισμός, ο αθεϊσμός, ή περιφρόνηση κάθε με-ταφυσικής και κάθε θρησκευτικής πίστης είναι αποκλειστικότητα της επιστήμης και των επιστημόνων.
Επειδή στον τίτλο του βιβλίου έχουμε αναφορά στον Πασκάλ, θα αναφερθώ σ’ ένα ξεχωριστό περιστατικό, το όποιο χρειάζεται να το ξέρουμε, για να κατανοήσουμε καλύτερα την περίπτωση του εκλεκτού αυτού ανθρώπου. Τη νύχτα της 23ης Νοεμβρίου 1654 , ο Πασκάλ ήταν τότε τριάντα ενός χρονών, πέθανε τριάντα εννέα, έγραψε σ’ ένα χαρτί τη μυστική του εμπειρία, την επικοινωνία του με τον Χριστό. Το χαρτί αυτό που έγινε γνωστό ως ‘Μεμόριαλ’, κάτι σαν ημερολόγιο μιας νύχτας, το έραψε στη φόδρα της μπλούζας του και φαίνεται ότι το διάβαζε αδιάκοπα. Αποτελείται από μικρές φράσεις και εξίσου μικρά αποσπάσματα ψαλμών. Στην πρώτη γραμμή υπάρχει ή λέξη ‘φωτιά’. Στη δεύτερη γραμμή μαθαίνουμε την προέλευση της φωτιάς: «Ο Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ». Όμως, στην τρίτη γραμμή, αυτός ακριβώς ο Θεός αντιδιαστέλλεται από έναν άλλο Θεό. Οπότε γράφει: «Όχι ο Θεός των φιλοσόφων και των επιστημόνων». 'Ύστερα λέει: «Ο Θεός του Ιησού Χριστού, ο μόνος αληθινός Θεός». Και προσθέτει ότι «δεν μπορούμε να Τον βρούμε, ούτε ακόμη να Τον κρατήσουμε (να κρατήσουμε τη σχέση μας μαζί Του) εξω από τις οδούς που διδάσκει ή υπαγορεύει το Ευαγγέλιο». Η κατακλείδα: «Ξέχνα τον κόσμο, ξέχνα τα όλα, παρεκτός το Θεό».
Ο Ζ. Λορεντζάτος έχει αναδείξει την περίπτωση Πασκάλ θέτοντας ως κύριο ζήτημα την αντιδιαστολή ανάμεσα στην καρδιά και την αγάπη (εννοείται ως κέντρων ύπαρξης και φωτισμού) και από την άλλη τη διάνοια με την λογική της (ένν. τεράστια πεδία τα όποια αναπτύσσει συνήθως οριζόντια ο άνθρωπος). Κάπως έτσι μπαίνουμε στα θέματα του βιβλίου, αν και ο συγγραφέας μάλλον ενδιαφέρεται να τονίσει την παρουσία και σημασία της λογικής κ α ί μέσα στις θρησκείες και μάλιστα στη χριστιανική παράδοση. Αυτό βέβαια το κάνει, επειδή συχνά κατηγορούνται οι θρησκείες για παραλογισμούς, δεισιδαιμονίες ή φαντασιώσεις, πράγματα που μια επιστημονική ρασιοναλιστική λογική δεν αποδέχεται με τίποτα.
Αλλά ας δούμε μερικά κεντρικά σημεία του βιβλίου. Ένα από αυτά είναι ή θεωρία της εξελίξεως:
«Κανείς δεν είδε ποτέ στη φύση, η στο εργαστήριο, να μετατρέπεται ένα πτερύγιο σε πόδι, κι ένα πόδι σε φτερούγα. Ούτε είδε ένα ψάρι να γίνεται αμφίβιο, κι αυτό να γίνεται ερπετό, και στη συνέχεια πτηνό ούτε ένα ελάφι, ή μία αρκούδα να εξελίσσεται σε φάλαινα, όπως το θέλει ή θεωρία της εξελίξεως. Ο προβαλλόμενος ισχυρισμός ότι αυτό που επιτελείται σήμερα, επιτελέστηκε στο παρελθόν μέσα σ’ ένα διάστημα εκατομμυρίων ετών βαθμιαία, είναι αλυσιτελής υπεκφυγή» (σ. 106).
Πολλοί σημαντικοί επιστήμονες, και μάλιστα από διαφορετικούς τομείς και ειδικότητες, όχι μόνο διαφωνούν με τους εξελικτισμός ή αυτούς που απολυτοποιούν τη δαρβίνεια θεωρία, αλλά δείχνουν ότι η θεωρία αύτη, ακόμη κι αν έχει βάση, δεν εξηγεί τη δημιουργία του ανθρώπου. Ο Popper, λόγου χάρη, δεν βλέπει να μπορεί να επικαλεστεί, ή θεωρία αύτη, παρατήρηση-πείραμα-μαθηματικά, το τρίπτυχο δηλαδή στο όποιο στηρίζεται ή επιστημονική γνώση. Εξάλλου, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, ή αντίληψή τους για «τον μηχανισμό φυσικής επιλογής» «εξηγεί την επιβίωση του καταλληλότερου ή ικανότερου μέσα στο είδος και όχι την προέλευση του είδους ή των ειδών» και εννοείται «πολύ περισσότερο όλων των όντων» (σ. 108).
’Άλλο δηλαδή είναι να εξηγούμε την επιβίωση του καταλληλότερου και άλλο την προέλευση ή την δημιουργία. Εξίσου λαθεμένες και αθεολόγητες είναι οι φονταμενταλιστικές θρησκευτικές δοξασίες, οι όποιες διαβάζουν κατά γράμμα την Αγία Γραφή και μάλιστα τη Γένεση, υποστηρίζοντας ότι ή δημιουργία έγινε σε έξη ημέρες, ενώ αρκεί ή διατύπωση του Μ. Βασιλείου ότι «ή κάθε ημέρα εκεί είναι αιώνας», μάλλον με την έννοια ενός τεράστιου χρονικού διαστήματος. Εξάλλου, τον καιρό εκείνο, που είναι ταυτόχρονα πολύ μακριά μας και πολύ κοντά μας, δεν είχαν την μανία των αριθμών και των μετρήσεων που υπάρχει σήμερα και χωρίς τις όποιες δεν υπάρχει επιστήμη.
Ο συγγραφέας τάσσεται με το μέρος επιστημόνων οι όποιοι βλέπουν τη δημιουργία του κόσμου κάθε άλλο παρά στη βάση της εξελικτικής θεωρίας ή, για να το πω σύμφωνα με την διατύπωσή του, «ο εξελικτισμός είναι μία θεωρία, μια φιλοσοφία της φύσης, και η διδασκαλία περί δημιουργίας του κόσμου, μια άλλη». Συνακόλουθα, συστήνει ο συγγραφέας, να μην εισέρχεται η επιστήμη και ο λόγος της σε περιοχές όπου «τα ερωτήματα για το γιατί, που, πότε της ζωής και του ανθρώπου» βρίσκουν απαντήσεις μέσα από άλλες διεργασίες, θεωρήσεις και αποκαλύψεις.
Ένα άλλο ενδιαφέρον κεφάλαιο του βιβλίου είναι το τιτλοφορούμενο «Θεός και νευροθεολογία». Εδώ διαβάζει κανείς ότι ο εγκέφαλος είναι «προγραμματισμένος για θρησκευτικές εμπειρίες», γίνεται λόγος για τη θεωρία της «θρησκευτικής προσαρμογής» και βέβαια για το «γονίδιο του Θεού» και τον συγγραφέα-ερευνητή Dean Hamer ο όποιος υποστηρίζει ότι «η θρησκευτικότητα ενυπάρχει στο ανθρώπινο γονιδίωμα» αλλά και ότι «η στάση των ανθρώπων απέναντι στο Θεό είναι αποτέλεσμα χημικών αντιδράσεων».
Ο συγγραφέας έχει κατανείμει τις διαπιστώσεις του και την αναζήτησή του σε θεματικά κεφάλαια, όπως φανερώνουν οι τίτλοι τους. Παραδείγματα: «Δημιουργισμός ή εξελικτισμός;» «Θεός και νευροθεολογία», «Το επιχείρημα του Kurt Godel για την ύπαρξη του Θεού», «Πίστη και λογική», «Ο Θεός σε αναζήτηση του ανθρώπου». Όλα αυτά ανήκουν σε 5 μεγάλες ενότητες μεταξύ των όποιων ή πρώτη επιγράφεται «Η ύπαρξη του Θεού και οι αντιρήσεις του ανθρώπου» και η τελευταία «Μονοθεϊσμός, ελευθερία και τρομοκρατία». Όπως καταλαβαίνετε, έχουμε άφθονο υλικό και άφθονα θέματα μέσα από τα όποια ο συγγραφέας. δεν εξαντλεί την ερευνά του στο χώρο των επιστημών, αλλά με απλές διατυπώσεις και καίριες παρατηρήσεις αντιμετωπίζει κριτικές, σχολιασμούς και ενστάσεις, οι όποιες κάθε τόσο παρουσιάζονται από επιστήμονες και μη, σε μια προσπάθεια να υποβιβαστεί ή σημασία του αποκαλυπτικού Λόγου των Γραφών, πράγμα που τις περισσότερες φορές οφείλεται σε παρερμηνείες, όταν βέβαια δεν είναι ηθελημένη προσπάθεια απόρριψης και πολεμικής απέναντι σε κάθε είδους αποκαλυπτικό και χριστιανικό λόγο.
Μάλιστα ο συγγραφέας τονίζει ότι το γεγονός πώς στην διάρκεια των αιώνων της ιστορίας υπήρξαν πρόσωπα, τα όποια επικαλούμενα τον Θεό, τη χριστιανική πίστη, ή και γενικότερα μία από τις τρεις μονοθεϊστικές θρησκείες, διέπραξαν εγκλήματα, δεν σημαίνει ότι ευθύνεται σε τίποτα ή Πίστη, και μάλιστα ή διδασκαλία του Ευαγγελίου, ή ακόμη και το ίδιο το Πρόσωπο του Χριστού. Σχετικά υπάρχουν τουλάχιστον τρία κεφάλαια, το ένα επιγράφεται «Ποιό το πρόσωπο της χιλιετίας;», το άλλο «Ο τρόπος που ο Ιησούς δίδασκε» και το τρίτο «Είναι ανέφικτη ή ηθική του Ιησού;». Και τα τρία αυτά παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί ο Δ. Τσινικόπουλος καταφέρνει με μαεστρία, θα έλεγα, να αντεπιχειρήσει στις περισσότερες λαθεμένες αν όχι και ανόητες ενστάσεις και κριτικές ενώ, την ίδια στιγμή, αναπτύσσει τα κύρια σημεία της χριστιανικής διδασκαλίας, βασιζόμενος προπαντός στα ευαγγελικά κείμενα και στις Επιστολές των Αποστόλων, με πρώτο και καλύτερο βέβαια τον Παύλο, παρέχοντας συνάμα πλήθος διευκρινίσεων για τη σημασία ορισμένων παρερμηνευμένων χωρίων και περικοπών.
Ας μου επιτραπεί ωστόσο να συμπληρώσω αυτές τις γραμμές με μία γενικότερη θεώρηση της πνευματικής χριστιανικής πορείας του κόσμου, που θα διευκολύνει την κατανόηση του βιβλίου.
Από τον καιρό που συμβαίνει αυτό που ή θεολογία ονομάζει Ενανθρώπηση του Λόγου, έχουμε μία όχι σταθερή, αλλά έντονη αλλοίωση νοημάτων και σημασιών σχετικά με την πρόταση του Ευαγγελίου και της Αλήθειας του και της Διδασκαλίας του. Μέσα σε αυτά, την πρώτη θέση έχει ή αυτονόμηση του ανθρώπου από κάθε λογής αναφορά σε υπερβατικές, θεολογικές, μεταφυσικές, αποκαλυπτικές πραγματικότητες... με αποτέλεσμα να αυτονομείται και ή επιστήμη του, ή τέχνη του, ή πολιτική του, ή οικονομία του, ή φιλοσοφία του κ.λπ. Μα έτσι απομακρύνεται ο άνθρωπος από το στόχο, αν το πούμε έτσι, που τίθεται για τον άνθρωπο μετά την Σάρκωση του Λόγου, παραθεωρώντας το κάλεσμα σε μια ριζική ανακαίνισή του (και θέωση ή χριστοποίησή του) και χάνεται, θα έλεγα, όσο περνά ο καιρός, ή βαθύτερη αίσθηση για τον πνευματικό πυρήνα ή, αν θέλετε, τον θειο σπινθήρα που κατοικεί τον άνθρωπο. Θέλω να πω, δηλαδή, ότι ή επιστήμη, στη συνεργασία της με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της Τεχνολογίας, κατασκευάζει έναν ‘νέο άνθρωπο’, ένα ‘νέο είδος ανθρώπου’ και οι άνθρωποι μάλλον δεν έχουν πάρει είδηση ότι συμβαίνει αυτό (αυτή είναι ή μία περίπτωση), ή κάτι τέτοιο τους αφήνει αδιάφορους, (αυτή είναι η άλλη περίπτωση). Και βεβαίως υπάρχει και μια τρίτη, όπου αυτό επιδιώκεται ως έσχατη απελευθέρωση από κάθε ίχνος θείας, θεολογικής ή μεταφυσικής πραγματικότητας.
Αλλά εδώ είναι ή μεγάλη απάτη που ωστόσο δεν φαίνεται να απασχολεί ούτε τούς χριστιανούς και μάλιστα τους ορθόδοξους. Ποιά είναι αυτή; Είναι ότι ο Χριστός, με την παρουσία του και τις ενέργειές του πάνω στη γη, απελευθερώνει τον άνθρωπο από τις ψευδαισθήσεις του, τις ψυχώσεις του, θρησκευτικές ή άλλες, τα πάθη του. Αυτό είναι που δεν έχουμε καταλάβει οι περισσότεροι χριστιανοί, γι’ αυτό συχνά βάζουμε στην ίδια μεριά την χριστιανική Αλήθεια και Διδασκαλία με τις άλλες θρησκευτικές προτάσεις και πραγματικότητες. Και αυτός είναι ο λόγος για τον όποιο σήμερα, ορισμένοι θεολόγοι, τονίζουν την διαφορά Εκκλησίας και θρησκείας. Δεν θρησκειοποίησε τίποτα ο Χριστός, κάλεσε τον άνθρωπο να βρει την αληθινή του Εικόνα. Αλλά βέβαια αυτό για να γίνει χρειάζονται και τα μυστήρια και οι προσευχές και η άσκηση και η Ευχαριστία, η καρδιά και η διάνοια. Δεν γίνεται με μαγικό τρόπο. ’Εννοείται πώς για την απάτη αυτή, οι διαφωνούντες ή οι πολέμιοι της χριστιανικής θεώρησης της ζωής δεν έχουν ιδέα.
Δεν ξέρω πόσο το βιβλίο αυτό συμβάλλει στην κατανόηση αυτής της απάτης. Βοηθά, ωστόσο, να ξαναδούμε τη σχέση θρησκείας και επιστήμης, επισημαίνοντας διαφορές και παράλληλες αναζητήσεις. Θυμίζω κλείνοντας ότι το 1986 η Σύναξη, επί Παναγιώτη Νέλλα (λίγο πριν την εκδημία του), εξέδωσε το τεύχος 17 αφιερωμένο στο θέμα «Πίστη και Επιστήμη. Ένα κριτικό κοίταγμα», συνοδευόμενο από το βιβλίο Δύο κείμενα περί επιστήμης (Φ. Σέρραρντ -Σ. Γουνελάς). Ακολούθησε σε τρεις μήνες και το δεύτερο μέρος του αφιερώματος στο τεύχος 18. Και τότε και σήμερα το πεδίο της κριτικής ή, αν θέλετε, του ‘αναστοχασμού’ πάνω στις επιστημονικές θεωρίες που κυριάρχησαν στον κόσμο, ειδικά στην Ελλάδα, παραμένει σχεδόν ανύπαρκτο. Και το ερώτημα είναι: αυτή η γενική επιστημονοποίηση μαζί με την ιλιγγιώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας τι νόημα ζωής παρέχει; Πώς απαντά στη «βαθύτερη δίψα για το απόλυτο», για την οποία κάνει λόγο σε κάποια σελίδα του βιβλίου ο συγγραφέας του; Μα και κάτι άλλο: Υπάρχει ακόμη αυτή η δίψα, ή μήπως με τόσες και τόσες ρασιοναλιστικές αναλύσεις, τόσες ‘απελευθερώσεις’, τόσες σειρήνες και τόση ‘άυλη οικονομία’, η δίψα στράφηκε στα δηλητήρια κάθε λογής και το ‘απόλυτο’ εξανεμίστηκε ή κρύφτηκε βαθιά σ’ έναν άπατο βυθό;
Σωτήρης Γουνελάς
Φιλόλογος-συγγραφέας
Πρόκειται για συλλογή σειράς δοκιμίων του συγγρ., τα οποία μετά τον πρόλογο (σ. 9) και την εισαγωγή (σ. 21) ταξινομούνται στις εξής θεματικές ενότητες: Η ύπαρξη του Θεού και οι αντι-ρήσεις του ανθρώπου (σ. 29: 12 κείμενα) – Θεός, άνθρωπος και θρησκεία (σ. 149: 6 κείμενα) – Ο Ιησούς, ο Παύλος και ο χριστιανισμός (σ. 205: 10 κείμενα) – Βίβλος και Δυτικός πολιτισμός (σ. 305: 5 κείμενα) – Μονοθεϊσμός, ελευθερία και τρομοκρατία (σ. 355: 5 κείμενα). Ο τόμος ολοκληρώνεται με ευρετήριο ονομάτων (σ. 397), και καταλόγους πρώτων δημοσιεύσεων (σ. 405) και έργων του ίδιου συγγρ. (σ. 407). Με γνώση της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας, αλλά και άριστη χρήση των ιερών κειμένων, ο συγγρ. εξετάζει μια σειρά από προβλήματα που απασχολούν σήμερα τους σκεπτόμενους θρησκευόμενους ανθρώπους, ανά τον κόσμο. Απαντά σε πολλές αιτιάσεις του νέο-αθεϊσμού, αλλά και σε απόψεις και διατυπώσεις του κινήματος της θρησκευτικής νεωτερικότητας, παρέχοντας μια πραγματική δεξαμενή σκέψης, και μάλιστα με κείμενα γραμμένα σε μια εξαιρετική γλώσσα, συμβάλλοντας έτσι στον σχετικό θρησκειολογικό και φιλοσοφικό διάλογο, ο οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, που καταδεικνύει ταυτόχρονα το εύρος των γνώσεων, της εμβάθυνσης αλλά και της αναλυτικής και συνθετικής σκέψης του κ. Τσινικόπουλου.
Μ. Γ. Βαρβούνης
Επίκουρος καθηγητής Λαογραφίας-συγγραφέας
Πρόκειται περί ενός αθροίσματος 36 δοκιμίων του συγγραφέα με κύριο θέμα την πραγμάτευση της ύπαρξης του Θεού, τις ενστάσεις και αντιρρήσεις του νεοαθεϊσμού και τον ρόλο γενικά της θρησκείας.
Η μελέτη του όλου ζητήματος βασίζεται επάνω σε διεξοδική και πλούσια βιβλιογραφία και σε υποκειμενικές και αντικειμενικές εκφάνσεις του συγγραφέα και πλείστων άλλων συγγραφέων και διανοουμένων.
Τα δοκίμια είναι εύστοχα και υποστηρίζονται από πλούσια βιβλιογραφία και προσωπικές απόψεις και κριτική του συγγραφέα. Το σύγγραμμα είναι ενδιαφέρον ως ανάγνωσμα, κατατίθενται δε πολλές θεωρίες, επιστημονικές και φιλοσοφικές ιδέες, έτσι ώστε ο κάθε αναγνώστης να μπορεί να υιοθετήσει ή να απορρίψει ό,τι τον ενδιαφέρει.
Ο συγγραφέας, όντας ερευνητής, ομιλεί για διάφορα ζητήματα που έθεσαν επιστήμονες, φιλόσοφοι, διανοητές, θεολόγοι. Αρχίζει με το στοίχημα του Πασκάλ που είναι μια άκρως ενδιαφέρουσα σκέψη του, η οποία έχει σχέση με το θέμα της ύπαρξης του Θεού. Ύστερα από μια σειρά λογικών συλλογισμών από πιστούς και απίστους ο Πασκάλ καταλήγει στην σκέψη: Ο Θεός κρύβεται. Αφήνει όμως να τον βρούνε όσοι Τον αγαπούν.
Με την σκέψη αυτή του Πασκάλ έχει σχέση το δοκίμιο: Ο Θεός σε αναζήτηση του ανθρώπου. Ο Θεός αναζητάει τον άνθρωπο ή ο άνθρωπος αναζητάει τον Θεό; Προφανώς ισχύουν και τα δύο. Οι άνθρωποι εμπρός στο μυστήριο της ζωής και στις πολυποίκιλες δυσκολίες νιώθουν πολλές φορές μετέωροι, αδύναμοι και απροστάτευτοι. Τότε ο Θεός έρχεται και τους παρηγορεί. Ο ερχομός του Θεού έγινε στον Χρόνο με τις σαφείς φανερώσεις Του και τις Αποκαλύψεις Του, οι οποίες έγιναν κατανοητές ή όχι ανάλογα με τις λογικές και υπέρλογες δυνάμεις της ψυχής του ανθρώπου.
Θεός και Νευροθεολογία: Όταν δεν έχουμε επιστημονική εξήγηση για κάποιο φαινόμενο, τείνουμε να βασιζόμαστε σε υπερβατικές εξηγήσεις. Η εκάστοτε παρούσα εξήγηση διαφόρων φαινομένων βασίζεται στην εκάστοτε παρούσα γνώση. Η γνώση είναι άπειρη, επομένως ποτέ δεν θα την κατακτήσουμε. Άρα είναι ευφυές να απλώσουμε το μυαλό μας πέραν της γνώσης, στην πίστη. Και αυτό όχι μόνο στην «θρησκευτική» πίστη αλλά και στην επιστημονική, δηλαδή σε όσα η παρούσα γνώση δεν εξηγεί αλλά και σε ό,τι η μελλοντική ανακάλυψη θα εξηγήσει.
Η Δίψα του Απόλυτου: Ο πόθος για ελευθερία και ζωή είναι χαρακτηριστικό του ανθρώπου και το πετυχαίνουν όσοι αγαπούν ή καλλίτερα όσοι είναι ερωτευμένοι με τον Θεό, το Απόλυτο. Το ποίημά μου «Ελεύθεροι Ερωτευμένοι» τελειώνει με τους παρακάτω στοίχους: Αγνοείς τα πάντα \ και προσκολλάσαι στον Άλλον και στον άλλον \ και ως ελεύθερος ερωτευμένος \ νικάς τον θάνατο» και ενώνεσαι με το Απόλυτο, τον Χριστό. Και ο συγγραφέας Δ. Τσινικόπουλος μιλάει για τη νοσταλγία της πληρότητας του χαμένου παραδείσου, που είναι φυτεμένη μέσα μας. «Διψούμε για ουρανό» καθώς λέει και ο ποιητής Μ. Σαχτούρης.
Το ιερό κείμενο και η ανίερη μετάφραση: Εδώ συμφωνώ με τον συγγραφέα ότι η μετάφραση των κειμένων της Βίβλου πρέπει να λειτουργεί με την «καινότητα του πνεύματος». Επιπλέον δε να γίνεται με αγάπη για το πλήρωμα της Εκκλησίας , προς κατανόηση της αληθείας, η οποία θα αντανακλάται στη ζωή των πιστών.
Ο αποχριστιανισμός του Δυτικού κόσμου είναι γνωστός αλλά δεν πρέπει να ταυτίζεται με την αποδυνάμωση της Εκκλησίας. Η Εκκλησία είναι σώμα του οποίου Κεφαλή είναι ο Ιησούς Χριστός και μέλη οι χριστιανοί οι βαπτισθέντες εις το Όνομα της Αγίας Τριάδος. Η ύπαρξή της είναι αιώνια και δεν εξαρτάται από τις στατιστικές και τις άλλες ανθρώπινες μετρήσεις.
Ο συγγραφέας συστοιχίζεται με την γνώμη 41 περίπου σοφών, επιστημόνων, στοχαστών, οι οποίοι διακήρυξαν την πίστη τους στον Θεό, την Βίβλο και τον Χριστιανισμό και εμφανίζεται ως απολογητής του Χριστιανισμού με την γενικότερη εικόνα χωρίς να υπεισέρχεται σε βαθύτερες έννοιες, οι οποίες είναι υπερβατικές, σαν ο Χριστιανισμός να είναι μια κατασκευασμένη θρησκεία από ένα σύνολο σοφών λόγων, δογμάτων και αντιλήψεων προγενεστέρων θρησκειών. Ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία είναι Εκκλησία, η Αποκάλυψη του Θεού η «καινή κτίσις», (Γαλ. 6:15).
Το βιβλίο αυτό του Δ .Τσινικόπουλου είναι κατατοπιστικό για το αλλοπρόσαλλο πολλές φορές παρόν της ανθρωπότητας. Οι φιλοσοφικές και επιστημονικές αλήθειες που περιέχονται βοηθούν τον αναγνώστη για μια πιο προσωπική διαδρομή στην εύρεση της Αγάπης και της Ελπίδας στη Ζωή.
Ανδρέας Γ. Λίτος
Ιατρός-ποιητής
“Δεν ξέρω ποιος μ' έφερε στον κόσμο, ούτε τι είναι ο κόσμος, ούτε τι είμαι εγώ ο ίδιος. Βρίσκομαι μέσα σε μια τρομερή άγνοια όλων των πραγμάτων... Βλέπω αυτά τα τρομακτικά διαστήματα του σύμπαντος που με κυκλώνουν και με περικλείουν και βρίσκομαι καθηλωμένος σε μια γωνιά της τεράστιας αυτής έκτασης, χωρίς να ξέρω γιατί τοποθετήθηκα εδώ και όχι κάπου αλλού...
Διότι στο κάτω-κάτω, τι είναι ο άνθρωπος μέσα στη φύση, παρά ένα τίποτα σε σχέση με το άπειρο, το παν σε σχέση με το μηδέν, κάτι ανάμεσα στο τίποτα και στο παν... Αν υπάρχει ένας Θεός, είναι απεριόριστα ακατανόητος, αφού, μη έχοντας ούτε μέλη ούτε όρια, δεν έχει καμία σχέση με μας. Δεν έχουμε λοιπόν, την ικανότητα να ξέρουμε ή να μάθουμε ούτε τι είναι ούτε αν υπάρχει. Μ' αυτό το δεδομένο, ποιος θα τολμούσε ν' αναλάβει να εξηγήσει αυτή την απορία;... Ας εξετάσουμε λοιπόν αυτό το σημείο κι ας πούμε: Ο Θεός υπάρχει ή δεν υπάρχει; Προς ποια πλευρά θα κλίνουμε; Πάνω σ' αυτό η λογική δεν μπορεί τίποτα να καθορίσει. Υπάρχει ένα άπειρο χάος που μας χωρίζει... Τι θα στοιχηματίσετε; Το καλύτερο είναι να μην στοιχηματίσει κανείς... Ναι, αλλά πρέπει να στοιχηματίσετε. Αυτό φυσικά δεν θα γίνει με την θέλησή σας, αλλά μπλέξατε... Αφού πρέπει να διαλέξετε... Έχετε δυο πράγματα να χρησιμοποιήσετε: τη λογική σας και τη θέλησή σας... Και η φύση σας έχει δυο πράγματα ν' αποφύγει: την πλάνη και την αθλιότητα.
Ας ζυγίσουμε λοιπόν το κέρδος και την ζημία, πιστεύοντας πως ο Θεός υπάρχει. Κι ας εκτιμήσουμε αυτές τις δύο περιπτώσεις. Αν κερδίσετε, τα κερδίζετε όλα. Αν χάσετε, δεν χάνετε τίποτα.
Στοιχηματίστε, λοιπόν, χωρίς δισταγμό ότι υπάρχει Θεός". Μπλεζ Πασκάλ
Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος είναι συγγραφέας, ποιητής, δοκιμιογράφος, με νομικές και μεταπτυχιακές σε Ελλάδα και στο εξωτερικό, και προπαντός ένας δεινός μελετητής της Βίβλου, αλλά κριτικός του φαινομένου του νεο-αθεϊσμού, και της θρησκευτικής νεωτερικότητας. Δεν είναι ένας στείρος και δογματικός υπερασπιστής του Χριστιανισμού, αλλά περισσότερο ένας παθιασμένος ερευνητής που αναζητά τις αυθεντικές πνευματικές αξίες που μπορούν να νοηματοδοτήσουν την ανθρώπινη ζωή. Το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο Το Στοίχημα του Πασκάλ, απαντά στους οι σκεπτικιστές των ημερών μας. Σύμφωνα με τον ίδιο τον συγγραφέα το βιβλίο “απαντά σ’ όλες τις ενστάσεις και τις αιτιάσεις τους! Απαντά στα θέματα της πίστης, της θρησκείας, του χριστιανισμού, της αξιοπιστίας των θαυμάτων, της αυθεντικότητας της Βίβλου, των προφητειών της, της ιστορικής ύπαρξης και δράσης του Χριστού και άλλα, μ’ έναν ιδιοφυή τρόπο. Γι’ αυτό και εγώ στα δοκίμιά μου, επανέρχομαι στις Σκέψεις του μεγάλου αυτού διανοητή, και παραθέτω κάποιες, μαζί βέβαια με πολλών συγχρόνων, προς επίρρωση των επιχειρημάτων και συμπερασμάτων μου”. Στις κατηγορίες που απευθύνουν οι σύγχρονοι σκεπτικιστές ότι οι μονοθεϊστικές θρησκείες ευθύνονται για την έκρηξη βίας στην εποχή μας ο συγγραφέας απαντά με τα λόγια του πρώην άθεου φιλόσοφου Antony Flew: «Το να κατηγορεί κανείς το Χριστιανισμό, για την βία των κακών εκπροσώπων του, είναι σα να κατηγορεί τον Αϊνστάιν που ανακάλυψε τη θεωρία της σχετικότητας και διατύπωσε την εξίσωση E=mc2, γιατί με βάση τη θεωρία του κατασκευάστηκε η ατομική βόμβα!»
Οι 410 σελίδες του βιβλίου του χωρίζονται σε πέντε μέρη και περιλαμβάνουν 36 κεφάλαια με τίτλους όπως: “Η νέα επιστήμη και ο… παλιός Θεός”, “Θρησκεία και φυσική επιστήμη”, “Η δυναμική εμφάνιση του νεο–αθεϊσμού”, “Δημιουργισμός ή εξελικτισμός;”, “Θεός και νευροθεολογία”,”Είναι η θρησκεία μολυσματικός ιός;”, “Πίστη και λογική”, “Ήταν ο Ιησούς Κοινωνικός Επαναστάτης;”, “Χριστιανισμός ή Παυλιανισμός;”, “Βίβλος και Δυτικός Πολιτισμός”, “Αρχαιοελληνικός διάλογος και μονοθεϊστικός μονόλογος”, “Μονοθεϊσμός και τρομοκρατία”, “Ο αποχριστιανισμός του Δυτικού κόσμου” και πολλά ακόμη που σκιαγραφούν την παραδοσιακή διαμάχη σκεπτικιστών και αθεϊστών με τους θεϊστές και τους εκπροσώπους της “εξ αποκαλύψεως αλήθειας”.
Αναμφίβολα το βιβλίο αυτό αποτελεί μια σημαντική συμβολή του συγγραφέα στην ελληνική βιβλιογραφία περί αντι-Νεοαθεϊσμού, και φαίνεται μέσα από την βαθιά μελέτη του συγγραφέα τόσο των θρησκευτικών και θεολογικών κειμένων της μίας πλευράς, όσο και στη μελέτη των φιλοσοφικών κι επιστημονικών βιβλίων της άλλης πλευράς. Τελειώνοντας παραθέτω ένα από τα πολλά τσιτάτα του βιβλίου, που αφορά τον διασημότερο φυσικό επιστήμονα του 20ου αιώνα, του Άλμπερτ Άϊνσταϊν, που τοποθετήθηκε με τον τρόπο του στη διαμάχη θρησκείας και επιστήμης λέγοντας: “Η επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή, η θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή”.
Γιώργος Στάμκος
Συγγραφέας
Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος εκτός από δόκιμος δικηγόρος (επίτιμος δικηγόρος τώρα), είναι γνωστός στο ευρύ αναγνωστικό κοινό από αξιόλογες μελέτες και δοκίμια που δημοσίευσε από το 1982 μέχρι σήμερα, όπως ‘Φως εξ Ανατολής’, ‘Ιησούς ο ποιητής των ποιητών’, ‘Βίβλος, ένα βιβλίο επαναστατικό’, όπου ασχολείται με θεολογικά, μεταφυσικά και φιλοσοφικά θέματα με μεγάλη επιτυχία. Όπως αναφέρει στην εισαγωγή του νέου βιβλίου του «ΤΟ ΣΤΟΙΧΗΜΑ ΤΟΥ ΠΑΣΚΑΛ», ένα βιβλίο 400 περίπου σελίδων, συστεγάζονται 36 δοκίμιά του διαρθρωμένα σε 5 ενότητες, με ένα κοινό άξονα και ένα κοινό παρανομαστή: τον προβληματισμό γύρω από το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού, της δημιουργίας του σύμπαντος, τις ενστάσεις και αντιρρήσεις του Κινήματος του Νεοαθεϊσμού με επικεφαλής τον Άγγλο βιολόγο Ρίτσαρντ Ντόκινς, και τον ρόλο γενικά της θρησκείας. Υπάρχουν επίσης δοκίμια και για μερικά επίμαχα ζητήματα γύρω από το πρόσωπο του Ιησού Χριστού και Αποστόλου Παύλου, π.χ. αν και κατά πόσο ο Απ. Παύλος ήταν ο ιδρυτής του Χριστιανισμού, ή αντιφεμινιστής και μισογύνης όπως συχνά κατηγορείται, δοκίμια για τον ρόλο της Βίβλου και του Χριστιανισμού στην διάδοση του πολιτισμού, και δοκίμια για τις αντιρρήσεις που προβάλλονται από ορισμένους διανοητές για τον Μονοθεϊσμό και κατά πόσο αυτός είναι υπεύθυνος για την αυξανόμενη σε Ανατολή και Δύση Τρομοκρατία.
Όπως αναφέρει ο συγγραφέας στην εισαγωγή του, κανένας σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ή να παραμένει αδιάφορος πάνω στα διαιώνια ερωτήματα, στα μεγάλα υπαρξιακά και μεταφυσικά προβλήματα, που, όσο αφηρημένα, αόριστα ή ασύλληπτα και να φαίνονται, μερικές φορές έχουν πρακτικές επιπτώσεις στη ζωή μας, ακόμη και στην καθημερινότητα μας.
Ο Δ.Τ. αναφέρει ότι σκέφτηκε βαθιά, αυτό που είπε ο διάσημος φιλόσοφος και μαθηματικός Blaise Pascal (1623-1662), για την ύπαρξη του θεού, στο περίφημο στοίχημα του: «Ο Θεός υπάρχει ή δεν υπάρχει; Υποθέστε, λέει, ότι δεν ξέρουμε, δεν μπορούμε ν’ απαντήσουμε. Ίσως να μη θέλουμε κιόλας. Ναι, λέει ο Πασκάλ, αλλά σε κάποια στιγμή της ζωής σας θ’ αναρωτηθείτε: Δεν θα μπορέσετε να το αποφύγετε. Σ’ αυτή την περίπτωση, κάντε κάτι άλλο, ίσως πιο απλό. Στοιχηματίστε! Στοιχηματίστε ότι υπάρχει Θεός! Αν υπάρχει και κερδίσετε, τα κερδίζετε όλα. Αν χάσετε, δεν χάνετε τίποτα. Αφού έτσι κι αλλιώς θα ζήσετε καμιά 80αριά χρόνια καλά ή κακά ή συνήθως και τα δυο μαζί, και μετά θα πεθάνετε...». Η σκέψη αυτή του Πασκάλ αποτελεί κατά τον συγγραφέα μια πρόκληση και μια πρόσκληση ταυτόχρονα για μια παραπέρα αναζήτηση των μεταφυσικών θεμάτων όπως το κάνει ο ίδιος ο Πασκάλ στις περίφημες Σκέψεις του, ένα βιβλίο που εξακολουθεί να διαβάζεται και να προβληματίζει. Ο συγγραφέας εξομολογείται στον πρόλογο του βιβλίου του ότι γράφοντας κυρίως για τον εαυτό του και για τους γύρω από τον εαυτό του γνωστούς και φίλους, κατέγραψε τις σκέψεις και τα επιχειρήματα πάνω στα πυρίκαυστα αυτά θέματα για τα οποία δυστυχώς, υπάρχει μεγάλη σύγχυση και εν πολλοίς άγνοια -, προς όφελος ίσως και άλλων, που τυγχάνει να έχουν παρόμοιους προβληματισμούς.
Ο Δ.Τ. με το βιβλίο του αυτό εμφανίζεται καλός γνώστης των σύγχρονων επιστημονικών δεδομένων. Μας παρουσιάζει με σαφήνεια το δυναμικό επιστημονικό κοσμοείδωλο και στηρίζεται κυρίως στα ενδιαφέροντα πορίσματα της σύγχρονης βιβλικής έρευνας, αλλά αρκετά ικανοποιητικά συνδυάζοντας τα δεδομένα αυτά, με την Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση. Ανασκευάζει με επιτυχία κρίσεις και απόψεις κυρίως όσων, προωθώντας μια αθεϊστική θεώρηση της ζωής και του κόσμου, διαγράφουν την Χριστιανική παράδοση, ερμηνεύοντας εντελώς λανθασμένα τις σημασίες και τα νοήματά της.
Το ανά χείρας βιβλίο δεν το διάβασα απλώς, το μελέτησα ενδελεχώς, διότι τα υπαρξιακά θέματα με τα οποία ασχολήθηκε και επεξεργάσθηκε με μεγάλη επιτυχία ο συγγραφέας, με απασχολούν και εμένα, που αυτόν τον καιρό συγγράφω παρόμοια εργασία.
Ας μου επιτραπεί να σημειώσω μερικές σκέψεις-κρίσεις και μερικούς προβληματισμούς μου πάνω στα θέματα που ασχολείται ο Δ. Τσινικόπουλος.
Ο συγγραφέας στην πρώτη, την πιο πυκνή κι ενδιαφέρουσα ίσως ενότητα του βιβλίου του, θέτει ενδιαφέροντα ερωτήματα και προβληματισμούς, όπως: ‘Ποιος σχεδίασε τον σχεδιαστή’, ‘Θεός και νευροθεολογία’, ‘Θεϊκή αναλογία και ακολουθία Φιμπονάτσι’ κ.ά.
Το σύμπαν είναι απίθανο να δημιουργήθηκε από το τίποτα, από καθαρή τύχη και μόνο. Και αν αυτό ήταν «πληροφοριακά διαμορφωμένο», ήταν κατά κάποιο τρόπο «σχεδιασμένο» έτσι ώστε να παράγει μια σειρά από διαδοχικά εξελισσόμενα γεγονότα. Έτσι το ερώτημα «σχεδιασμός ή εξέλιξη» έχει την απάντηση «σχεδιασμός για εξέλιξη».
Με τα νέα δεδομένα της επιστήμης οι φυσικοί νόμοι δεν αντιπροσωπεύουν πλέον βεβαιότητες άλλα δυνατότητες. Τον κόσμο δεν τον κυβερνούν μόνο οι νόμοι άλλα και η τύχη. Τα ίδια αίτια δεν καταλήγουν πάντα στα ίδια αποτελέσματα. Συνήθως μια ομαλή εξελικτική πορεία των φυσικών φαινομένων, σύμφωνα με την θεωρία του χάους εισέρχεται σε μία περιοχή «τυχαίας και απρόβλεπτης συμπεριφοράς» στην οποία συνυπάρχει η τάξη και η αταξία, η ομαλότητα και η ανωμαλία με γρήγορες εναλλαγές, από τις οποίες προκύπτουν νέοι δεδομένα, τα οποία φέρνουν την αλλαγή και την πρόοδο.
Σύμφωνα με τις δύο διαφορετικές απόψεις που επικρατούν μεταξύ Υλιστών και Ιδεαλιστών, όλα αυτά μπορεί να είναι αποτέλεσμα ή «φυσικής εξέλιξης», ή «ευφυούς σχεδιασμού». Συνεπώς, το ερώτημα «σχεδιασμός» ή «εξέλιξη», ερώτημα που αντιμετωπίζει και ο συγγραφέας στα κεφάλαια 6 και 8 του βιβλίου του, είναι μάλλον ψευτοδίλημμα. Ο σχεδιασμός και η εξέλιξη είναι δύο εξηγήσεις που δεν αποκλείουν ή μία την άλλη. Αντίθετα, χρειάζεται η μία την άλλη.
Θα μπορούσα να γράψω πολλά για το ενδιαφέρον αυτό βιβλίο του Δ.Τ. που θίγει όπως είπα πάρα πολλά θέματα, αλλά ο χώρος δεν το επιτρέπει. Τελειώνοντας, εν κατακλείδι, θεωρώ κατάλληλο να παραθέσω τα λόγια του Άλμπερτ Αϊνστάιν για τις σχέσεις επιστήμης και θρησκείας που είναι και ο κεντρικός άξονας θεματικής του βιβλίου: «Επιστήμη χωρίς θρησκεία είναι χωλή. Θρησκεία χωρίς επιστήμη είναι τυφλή». Ή, για να θέσουμε την όλη προβληματική γύρω από το θέμα με τα λόγια του έξοχου διανοητή Πασκάλ: «Αν δεν έχετε διόλου την έγνοια να μάθετε την αλήθεια, καλύτερα να καθίσετε στην ησυχία σας και να έχετε την ανάπαυσή σας».
Αλλά, το βιβλίο του Δ.Τ., είναι, όπως ήδη προανέφερα, ένα βιβλίο για υποψιασμένους και ανήσυχους αναγνώστες.
Ανδρέας Λιώνης
Δικηγόρος Θεολογο-επιστημονικός ερευνητής
του Κέντρου Βυζαντινών Ερευνών
Ο άνθρωπος της εποχής μας προκειμένου να αποφύγει την επίλυση των αποριών, φόβων και επώδυνων προβληματισμών του, τα οποία καθημερινά αυξάνουν, προσφεύγει στη φυγή, στην ύπνωση ή στη λήθη.
Ο συγγραφέας αντίθετα επιλέγει μια εντελώς διαφορετική πορεία .Προσπαθεί να διακρίνει αντικειμενικά τον εαυτό του, την πορεία της σκέψης του, αλλά και το προς τα πού κατευθύνεται σήμερα, μέσα από μια δεκαετή ανασκόπηση των δικών του κειμένων και προβληματισμών.
Είναι φανερό ότι αναζητά «συνοδοιπόρους» και επεξεργάζεται τα «μεταφυσικά ίχνη» άλλων κειμένων και συγγραφέων. Σταδιακά στρέφει την ολότητά του στις αρχαίες πηγές του Πνεύματος προκειμένου να διαθρέψει το πνευματικό του υπόστρωμα καθώς «συστενάζει και συνωδινεί» μέσα στο άκρως «υλιστικό» σύγχρονο πολιτιστικό περιβάλλον, και ως αθλητής αγωνίζεται να νικήσει τους υπεναντίους «εν εγρηγόρσει». Η «διάκριση» του ορθού από το εσφαλμένο είναι στο επίκεντρο του συγγραφέα, αναγνωρίζοντας τελικά ότι ο οιοσδήποτε συγγραφέας που δεν σφάλλει και δεν παραπλανά πρέπει να έχει «Πνεύμα διάκρισης».
Σε κάθε του αναμέτρηση με άλλους σκεπτόμενους συγγραφείς επικεντρώνεται στο κίνητρο, στο ιστορικό περιβάλλον αλλά και στις πηγές των επιχειρημάτων τους. Σταδιακά απομονώνει τη φυσίωση από την αλήθεια επι-προβάλλοντας τα όποια τους επιχειρήματα στο Πνεύμα της Αγίας Γραφής και αυτό προσδίδει στο βιβλίο του ιδιαίτερη αξία. Είναι κείμενο που προτείνει διέξοδο στο αδιέξοδο και αέναο σκεπτικό των λεγόμενων «αξιών» του σύγχρονου «πνευματικού» κόσμου.
Ο εγκιβωτισμός σε κείμενα μιας δεκάχρονης πορείας προβληματισμών, επιλογών, εσωτερικών διαλόγων και σκέψεων αποτελεί μια εξελιγμένη μορφή αμφίδρομης ποιητικής, που ο συγγραφέας ευφυώς και εμμέσως προτείνει ως διέξοδο αποσυμπίεσης σε κάθε σκεπτόμενο αναγνώστη, προτείνοντας του στο τέρμα της διαδρομής την επωδό «Τάδε λέγει Κύριος».
Θερμά συγχαρητήρια.
Δρ. Εμμανουήλ Φραγκούλης, M.D., Ph.D.
Επίτιμος Ιατροδικαστής Κρήτης
Το στοίχημα του Πασκάλ, όπως αδρά το διατυπώνει στις «σκέψεις» του, μπορεί να δημιουργήσει και δημιούργησε παρεξηγήσεις. Για ποιον Θεό να στοιχηματίσουμε; Όμως από το σύνολο των σκέψεων του δεν μένει αμφιβολία ότι εννοεί την Τριαδική Θεότητα. Πράγματι, για ένα πραγματικά ευσυνείδητο χριστιανό, το εδάφιο Α 12 του κατά Ιωάννην δεν αφήνει κενά ή αμφιβολίες. Μόνον όσοι «δέχονται» τον Χριστό με ότι αυτό συνεπάγεται, αποκτούν το δικαίωμα να ονομάζονται υιοί (και θυγατέρες) του Θεού. Αν στη σημερινή Δύση, μοιράζονται οι άνθρωποι, σε πιστεύοντες στην ύπαρξη του Θεού και σε άθεους, μειοψηφία ανάμεσα στους πρώτους πιστεύει πραγματικά στον Χριστό. Στην πραγματικότητα είναι απλώς θεϊστές με απροσδιόριστο «πιστεύω» ως προς τη Θεότητα. Το μεγάλο «πρόβλημα» είναι ο Χριστός και το «στοίχημα» βέβαια, για να είναι αποτελεσματικό, πρέπει να περιλαμβάνει και Αυτόν. Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος δεν είναι επιστήμων θεολόγος και αυτός ακριβώς είναι ο λόγος που για εμένα τουλάχιστον οι σκέψεις του έχουν μεγάλη αξία. Δικαιούται, και αυτός, όλοι δικαιούμαστε, να σκεπτόμαστε επί του μείζονος (υπερτάτου) αυτού θέματος. Ο Πασκάλ και άλλοι, έδειξαν το δρόμο. Χωρίς να αποκλείεται και σε επιστήμονες θεολόγους, στον συγγραφέα, και τους ομοίους του, μη θεολόγους, η συναισθηματική νοημοσύνη, δηλ. η καρδιά, μιλά ισότιμα με την ανθρώπινη λογική και της δίνει δύναμη, άνωθεν προερχομένη.
Το «Στοίχημα» τοποθετεί προς το τέλος του μία φράση του, ως αξίωμα «…δεν χάνετε τίποτα». Αυτό όμως δεν ισχύει γι’ αυτούς που έχουν διαφορετική ιεράρχηση αξιών από αυτήν του Χριστού και είναι παντελώς απρόθυμοι να την αναπροσδιορίσουν διότι είναι (θέλουν να είναι) βέβαιοι. Αυτοί χάνουν. Ο λόγος του Χριστού δεν μπορεί να εισχωρήσει σε «βέβαιους». Έχουν αυτιά και δεν ακούν. Το στοίχημα απευθύνεται στους άλλους, σε εκείνους που δέχονται ρωγμή στο οικοδόμημα των πεποιθήσεών τους. Αυτήν θα διευρύνει και θα «εισβάλει» ο Χριστός. Απευθύνεται ουσιαστικά σ’ αυτούς που είναι ήδη «προγνωρισμένοι» (όχι προκαθορισμένοι - Ρωμ. 8:29) και δεν το γνωρίζουν βέβαια. Αυτούς βοηθά, σ’ αυτούς είναι χρήσιμο. Για τον συγγραφέα έγινε εκ πίστεως «στοίχημα» βέβαιης εκβάσεως και είναι ο λόγος που του προκάλεσε και εύχομαι να του προκαλέσει τόσο γόνιμες σκέψεις.
Παντελής Χ. Τάντσης
Δικηγόρος
Είναι δυνατό να αποδειχτεί η ύπαρξη του Θεού μέσα από τη Θεωρία Παιγνίων; Είναι λογική η πίστη στον θαυματοποιό Θεό της Αγίας Γραφής σε μια εποχή τεχνολογικών και επιστημονικών θαυμάτων; Είναι δυνατή η αποδοχή της Αγίας Γραφής ως ενιαίου βιβλίου Θεϊκής έμπνευσης; Ποιός πραγματικά ήταν ο Χριστός και τι σημαίνει να είναι κάποιος Χριστιανός σήμερα; Είναι πιθανό η αλήθεια για την οποία μίλησε ο Χριστός ως προερχόμενη από τον Πατέρα του να συνυπάρχει αρμονικά με την επιστημονική αλήθεια;
Ερωτήσεις. Ερωτήσεις. Ερωτήσεις. Αποτελούν την αφετηρία για ένα συναρπαστικό ταξίδι. Το ταξίδι της προσωπικής και συλλογικής αναζήτησης απαντήσεων για το ποιός ή τι είναι υπεύθυνος για την ύπαρξή μας και την ύπαρξη του κόσμου. Το ταξίδι είναι συναρπαστικό γιατί έχει αφετηρία αλλά όχι τέλος. Θα μας συνοδεύει σε όλη μας τη ζωή γιατί προορισμός είναι η ατέρμων αναζήτηση και προσέγγιση του θείου, του Θεού.
Η προσέγγιση του στοιχήματος του Πασκάλ ως εναρκτήριου λακτίσματος σε ένα τέτοιο αγώνα είναι θεμιτή και ενδιαφέρουσα. Μολονότι η συλλογιστική του Πασκάλ είναι ότι κάθε λογικός και σκεπτόμενος το συμφέρον του παίκτης - μια βασική αρχή της θεωρίας των παιγνίων - θα επέλεγε την πίστη στην ύπαρξη του Θεού, επειδή θα τα κέρδιζε όλα και δεν θα είχε να χάσει τίποτε, θα ήταν επιφανειακό και ατελές να αποδεχτούμε την τεράστια αυτή πρόκληση προσωπικής επιλογής, ως ένα απλό παίγνιο. Πιστεύω ότι στόχος του μεγάλου Γάλλου επιστήμονα ήταν - όπως και του συγγραφέα Δημήτρη Τσινικόπουλου είναι - να μας πείσουν να μπούμε στο παιχνίδι της αναζήτησης. Η πρόκληση μπορεί να απαντηθεί μόνο από τον καθένα προσωπικά, και μόνο μετά από επίπονη προσπάθεια.
Ο πόλεμος μαίνεται. Άθεοι και αγνωστικιστές που πιστεύουν στην ανυπαρξία του Θεού πολεμούν αυτούς που πιστεύουν στην ύπαρξη του Θεού, χρησιμοποιώντας τα όπλα της επιστήμης ενάντια στα όπλα της πίστης και της Βίβλου. Τι είναι αλήθεια και τι μύθος; Μήπως τα όπλα της επιστήμης είναι και όπλα υπέρ της Βίβλου; Ο συγγραφέας έχει μελετήσει και τα δύο στρατόπεδα για χρόνια: τις στρατηγικές, τα όπλα, τους στρατηγούς, τις μάχες, τα επιχειρήματα, τα ιστορικά και επιστημονικά γεγονότα, τις δηλώσεις, τις διατυπωμένες απόψεις. Δεν κρύβει το γεγονός ότι είναι ένας εμπειροπόλεμος μαχητής υπέρ της ύπαρξης του Θεού όχι απλά ως μιας υπέρτατης απροσδιόριστης δύναμης, αλλά ως Σχεδιαστή και Δημιουργού του κόσμου και του ανθρώπου όπως αποκαλύπτεται στη Βίβλο. Είναι έτοιμος να μοιραστεί με τον αναγνώστη τα επιχειρήματα των δύο στρατοπέδων και να παρουσιάσει την δική του πίστη με τα δικά του επιχειρήματα. Προσκαλεί τον αναγνώστη να μελετήσει τα ζητήματα και να πάρει τις δικές του αποφάσεις, μετά από δική του έρευνα. Χρησιμοποιεί τα υποτιθέμενα όπλα του αντιπάλου - την αποδειγμένη επιστημονική αλήθεια - για να καταδείξει ότι αυτή δεν έρχεται σε αντίθεση με την πίστη στον Θεό όπως πολλοί θεωρούν, αλλά μπορεί να συνυπάρξει και να υποστηρίξει τις περιγραφές της Βίβλου. Αποκαλύπτει ότι επιστημονικές θεωρίες μπορούν να εκληφθούν μόνο ως τέτοιες - θεωρίες που συνεχώς ανασκευάζονται και διαφοροποιούνται - εφόσον στερούνται επιστημονικών αποδείξεων και όχι ως αποδεικτικά στοιχεία. Επιπλέον αποδεικνύει ότι η διαδεδομένη άποψη που θέλει τους περισσότερους και μεγαλύτερους επιστήμονες της εποχής μας άθεους, είναι στην ουσία μύθος. Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει ότι ακόμα και άθεοι επιστήμονες, αφήνουν με δηλώσεις τους υπόνοιες για την ύπαρξη μιας υπέρτατης νοήμονος δύναμης πίσω από την ύπαρξη του σύμπαντος.
Το στοίχημα του Πασκάλ είναι ένα ενδιαφέρον βιβλίο γιατί προχωράει πέρα από αυτόν τον πόλεμο. Εξετάζει τις τελευταίες θεωρίες και την υψηλή κριτική ενάντια στη Βίβλο που πολλές φορές εκπορεύεται από υποτιθέμενους υπερασπιστές και μελετητές της. Καταδεικνύει ότι εφόσον αναφερόμαστε στον Θεό που αποκαλύπτεται μέσω της Βίβλου, η μελέτη και η εύρεση αδιάσειστων αποδείξεων για την θεοπνευστία της και την ολική αποδοχή της ως θρησκευτικού Συντάγματος είναι κεφαλαιώδης. Εξετάζει επιστημονικά και αρχαιολογικά ευρήματα, θέσεις και απόψεις λογίων, φιλοσόφων και επιστημόνων για τα υπό εξέταση ζητήματα. Υπερασπίζεται την εσωτερική αρμονία της Βίβλου και την επιστημονική και ιστορική ακρίβεια των περιεχομένων της. Εξετάζει νέες θεωρίες σχετικά με την κοινωνιολογική και ανθρωπιστική βαρύτητα του έργου και των διδασκαλιών του Ιησού και του Παύλου, διαχωρίζει τις αλήθειες από τα μυθεύματα. Απαντάει στο κλασσικό ερώτημα του αθεϊσμού, Ποιός Θεός και ποιά θρησκεία και εξετάζει τις μονοθεϊστικές θρησκείες, το έργο και τις κοινωνιολογικές τους επιρροές στον σύγχρονο κόσμο. Διαχωρίζει τον Θεό και την πίστη στον Θεό, από τις βαρβαρότητες - νέες και παλιότερες - των κατά καιρούς φερομένων ως εκπροσώπων του. Είναι ενδιαφέρον ότι ο συγγραφέας καταλήγει υπαινικτικά στο συμπέρασμα ότι η δομή και οι διδασκαλίες της πρώτης Χριστιανικής Εκκλησίας είναι η θρησκεία που έγινε αποδεκτή από τον Θεό όπως Αυτός αποκαλύπτεται στις Γραφές. Μια τέτοια παραδοχή οδηγεί λογικά στο συμπέρασμα ότι ακόμα και σήμερα - εφόσον μιλάμε για τον ίδιο Θεό - η θρησκεία που Αυτός αποδέχεται θα πρέπει να προσεγγίζει τη δομή και τις διδασκαλίες της πρώτης Χριστιανικής Εκκλησίας. Αυτές οι πτυχές των τελευταίων κεφαλαίων του βιβλίου περιέχουν πολύτιμο υλικό για τον σοβαρό μελετητή και σπουδαστή της Βίβλου είτε πρόκειται για τον φοιτητή Πανεπιστημίου είτε για τον καλόπιστο ερευνητή που έχει ειλικρινή ερωτήματα και αμφιβολίες. Δεν είναι τυχαίο ότι το βιβλιοπωλείο Public έχει καταχωρήσει το βιβλίο στην κατηγορία της Εκλαϊκευμένης Επιστήμης.
Η προσωπική απόφαση για την αποδοχή ή όχι της ύπαρξης του Θεού δεν είναι παρά ζήτημα πίστης. Στο βιβλίο του Δημήτρη Τσινικόπουλου θα βρείτε ένα θεμελιώδη ορισμό της. Θα βρείτε γιατί ο Θεός δεν θα μπορούσε να έχει αρχή ή τέλος. Θα εξετάσετε γιατί οι αποδείξεις για τη δημιουργία του Σύμπαντος και των έμβιων όντων είναι συντριπτικές. Αυτό που δεν θα βρείτε είναι η δική σας άποψη για το θέμα. Το βιβλίο μας ενθαρρύνει να ψάξουμε επίμονα να βρούμε τις απαντήσεις, πριν διαμορφώσουμε την προσωπική μας άποψη. Αν την έχετε διαμορφώσει ήδη και πιστεύετε ότι Θεός δεν υπάρχει, μάλλον φτάσατε στον προορισμό σας. Αν πάλι πιστεύετε ότι υπάρχει Θεός, καλώς ήρθατε στο ταξίδι...
Λιόντας Παύλος
Δημοσιογράφος
Τελικά υπάρχει Θεός ή δεν υπάρχει;
Η μελέτη του Δημήτρη Τσινικόπουλου «Το στοίχημα του Πασκάλ» προωθεί τη συζήτηση που κρατά εδώ και δεκαετίες περί της διδασκαλίας των Νεωτερικών σχετικά με τον Θεό και την αθεΐα, και μάλιστα τις θεωρίες περί Θεού και περί πίστεως. Έχει προηγηθεί «Το μυστήριο του κακού» (Εκδόσεις Νησίδες, 2014, σελ. 129), όπου τον συγγραφέα απασχόλησαν η φύση και η προέλευση του «κακού» και η εξάρτησή του από το πρόβλημα της ύπαρξης του Θεού.
Πηγή της μελέτης αποτελούν οι «Σκέψεις» του Πασκάλ, γραμμένες στο παλιό μοναστήρι του Port-Royal, όπου αποτραβήχτηκε για να μελετήσει τον άνθρωπο, όντας ήδη διάσημος για τη φυσικομαθηματική του διάνοια και έχοντας κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον Θεό του Αβραάμ και του Ισαάκ και στον Θεό της φιλοσοφίας. Ο Πασκάλ, δύσπιστος μπροστά στον θρίαμβο της επιστήμης και στην παντοδυναμία της λογικής, διαπιστώνει πως άλλο επιστημονική βεβαιότητα και άλλο πραγματικότητα. Αποφασισμένος να μην ξεμακρύνει από την κατάσταση του ανθρώπου σπουδάζοντας φυσικομαθηματικά, διατυπώνει το «στοίχημά» του:
«Θεός υπάρχει ή δεν υπάρχει; Ίσως πείτε δεν ξέρω, δεν μ’ ενδιαφέρει… Δεν μπορείτε όμως να ξεφύγετε τόσο απλά… Και μόνο που το σκέφτεστε, μπλέξατε! Λοιπόν, βάλτε στοίχημα ότι Θεός υπάρχει! Αν δεν υπάρχει και χάσετε, τελικά δεν χάνετε τίποτε. Έτσι κι αλλιώς καμιά ογδονταριά χρόνια θα ζήσετε στον αγώνα για το ανέφικτο και θα πεθάνετε. Αν όμως υπάρχει Θεός και κερδίσετε το στοίχημα, κερδίζετε τα πάντα! Πνευματική σχέση με το υπέρτατο ον, νόημα στη ζωή, αιώνια ζωή! Στοιχηματίστε λοιπόν ότι υπάρχει!».
Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα καθαρά θεολογικό θέμα. Ο Τσινικόπουλος ωστόσο, νομικός ο ίδιος από τη Θεσσαλονίκη, δεν μιλά ως θεολόγος, ούτε υπερασπίζεται τον Χριστιανισμό με τρόπο δογματικό. Κι αυτό επειδή ακολούθησε τον δυσπρόσιτο μοναχικό δρόμο του ερευνητή που πιστεύει ακράδαντα στον φωτισμό του ανθρώπου. «Κι όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά», γράφει. «Δεν ξυπνάς ένα πρωί με την απόφαση να πιστέψεις στον Θεό!». Αφήνει λοιπόν τον Πασκάλ να απαντά «καθ’ υποφοράν», σαν να γνώριζε τους ισχυρισμούς των σκεπτικιστών και των νεοαθεϊστών των ημερών μας.
Στις τριάντα έξι ενότητες της μελέτης θίγονται θέματα όπως η πίστη ως βεβαιότητα και το κατά πόσον είναι συμβατή με τη λογική, με δεδομένο όμως το γεγονός ότι η καρδιά έχει τη δική της λογική που αγνοεί και αψηφά τους νόμους της λογικής. Η πίστη ούτε παράλογη είναι ούτε ανέφικτη. Είναι έλλογη και υπέρλογη. Αλλο όμως είναι το υπέρλογο που μας ξεπερνάει και άλλο το παράλογο. Στη μελέτη «ανασκευάζονται κρίσεις και απόψεις όσων προωθώντας μια αθεϊστική θεώρηση της ζωής διαγράφουν τη χριστιανική παράδοση», τονίζεται στον πρόλογο του έργου, που υπογράφει ο συγγραφέας Σωτήρης Γουνελάς.
Η επιλογή των ενοτήτων υπηρετεί αποτελεσματικά τον σκοπό του συγγραφέα, που επιχειρεί να απαντήσει σε θέματα θρησκείας, πίστης, ακόμα και αξιοπιστίας των θαυμάτων και της αυθεντικότητας της Βίβλου. Ήταν πράγματι ο Χριστός κοινωνικός επαναστάτης; Μήπως ο Απόστολος Παύλος υπήρξε όντως συνήγορος της δουλείας, αντιφεμινιστής ή μισογύνης; Κατά πόσον ευθύνεται ο «αποχριστιανισμός» της Δύσης για το άνοιγμα των θυρών στα δόγματα της απολυτότητας των ισλαμιστών και των άλλων θρησκειών, με αποτέλεσμα τις γνωστές συνέπειες; («Μονοθεϊσμός, ελευθερία και τρομοκρατία»)
Για την έξαρση της θρησκευτικής βίας στην εποχή μας κατηγορούνται κυρίως οι μονοθεϊστικές θρησκείες, ενώ οι πολυθεϊστικές (Ινδουισμός κ.λπ.) θεωρούνται ανεκτικότερες. Ο πρώην άθεος φιλόσοφος Α. Φλιου έρχεται να δώσει την απάντηση: «Το να κατηγορεί κανείς τον Χριστιανισμό για τη βία των κακών εκπροσώπων του είναι σαν να κατηγορεί τον Αϊνστάιν που ανακάλυψε τη θεωρία της σχετικότητας, επειδή με βάση αυτήν κατασκευάστηκε η ατομική βόμβα!».
Όταν η ειρήνη, η ανεξαρτησία, τα θεμελιώδη δικαιώματα του ανθρώπου, οι αξίες της ζωής που δίνουν νόημα στην ύπαρξή του πέφτουν θύματα της γενικευμένης έξαρσης του φανατισμού, το πρόβλημα για τον άνθρωπο συνίσταται στη διαφύλαξη της ανθρωπιάς του. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, αυτό συμβαίνει όταν η πολιτική εμπλέκεται στη θρησκεία και η θρησκεία εναγκαλίζεται την πολιτική.
Στα μεγάλα αυτά προβλήματα και ερωτήματα μαζί αφιερώνονται τα δοκίμια του Δημήτρη Τσινικόπουλου, ο οποίος ανήκει στη γενιά που μεγάλωσε μέσα στην αισιόδοξη υπόσχεση του διαρκώς αυξανόμενου πλούτου και των προοπτικών της παγκοσμιοποίησης, και χειραφετήθηκε απότομα μέσα από μια κρίση, όχι αποκλειστικά οικονομική, αλλά κυρίως πολιτισμική με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Και όπως όλοι εμείς που ονειρευτήκαμε έναν καινούργιο και πιο σωστά οργανωμένο κόσμο, διαπιστώνει πως το παιχνίδι στο οποίο είχε επενδύσει τη ζωή και την ευτυχία του είναι σχεδόν χαμένο. Αναρωτιόμαστε, λοιπόν, μήπως έφτασε η στιγμή για τη νέα γενιά. Τη γενιά που θα πάρει τη μοίρα της στα χέρια της και θα ριχτεί με ορμή στο μέλλον, αναζητώντας τον «χαμένο χρόνο» που οι πατέρες της δεν κατάφεραν να κερδίσουν.
Ο ερευνητής, ποιητής, διηγηματογράφος και δοκιμιογράφος δικηγόρος κ. Δημήτρης Τσινικόπουλος συγκέντρωσε 24 δοκίμια που είχε δημοσιεύσει σποραδικά από το 2004 ως το 2012, πρόσθεσε επιπλέον 12 καινούρια, και δημοσίευσε στις εκδόσεις «Ἐν πλῷ» το 2015 μια πολύ αξιοπρόσεκτη συλλογή 36 δοκιμίων με κοινό άξονα τον προβληματισμό γύρω από το ζήτημα της ύπαρξης του Θεού, τα επιχειρήματα του νεο-αθεϊσμού, και γενικότερα τον ρόλο της θρησκείας, ιδιαίτερα του χριστιανισμού και της Βίβλου, στη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτιστικών δομών των κοινωνιών του Δυτικού κόσμου.
Τα δοκίμια, προϊόν του ευρύτερου προβληματισμού του συγγραφέα γύρω από μεταφυσικά και ιστορικο-κοινωνικά θέματα, είναι χωρισμένα σε πέντε ενότητες, ανάλογα με τη θεματική τους: α) Η ύπαρξη του Θεού και οι αντι-ρήσεις του ανθρώπου, β) Θεός, άνθρωπος και θρησκεία, γ) Ο Ιησούς, ο Παύλος και ο χριστιανισμός, δ) Βίβλος και Δυτικός πολιτισμός, και ε) Μονοθεϊσμός, ελευθερία και τρομοκρατία.
Ο τίτλος του πρώτου δοκιμίου της πρώτης ενότητας είναι αυτός που έχει αποτελέσει και τον τίτλο ολόκληρου του βιβλίου: «Το στοίχημα του Πασκάλ». Το δοκίμιο παρουσιάζει τη συζήτηση που προκάλεσε στους σύγχρονούς του και μεταγενέστερους στοχαστές ο προβληματισμός που έθεσε ο Γάλλος μαθηματικός, φυσικός και φιλόσοφος Blaise Pascal (1623-1662) στο έργο του Pensées (Σκέψεις) για την ύπαρξη του Θεού: «Ο Θεός υπάρχει ή δεν υπάρχει; Προς ποια πλευρά θα κλίνουμε; ... Τι θα στοιχηματίσετε; ... Ας ζυγίσουμε λοιπόν το κέρδος και τη ζημία, πιστεύοντας πως ο Θεός υπάρχει. Κι ας εκτιμήσουμε αυτές τις δύο περιπτώσεις. Αν κερδίσετε, τα κερδίζετε όλα. Αν χάσετε, δεν χάνετε τίποτα. Στοιχηματίστε λοιπόν χωρίς δισταγμό ότι υπάρχει Θεός». Με το στοίχημα αυτό ο Pascal θέλησε να προσφέρει ένα επιχείρημα για τη λογικότητα της πίστης στον Θεό.
Τα υπόλοιπα δοκίμια της πρώτης ενότητας πραγματεύονται τη δίψα του ανθρώπου για το απόλυτο, το γεγονός ότι κάθε τόσο νέες επιστημονικές θεωρήσεις ανατρέπουν αντίστοιχες παλαιότερες (σε αντιδιαστολή με έναν αιώνιο και αναλλοίωτο Θεό, που νοηματοδοτεί τη ζωή του ανθρώπου), την κριτική των επιχειρημάτων του νεο-αθεϊσμού και της νέας «α-θεολογίας», το ζήτημα του άναρχου και μοναδικού Δημιουργού, την αντιβολή δημιουργισμού και εξελικτισμού, τις νέες διαστάσεις της νευροθεολογίας, τη θεϊκή σοφία που διαπιστώνεται στην ακολουθία Φιμπονάτσι, καθώς και το επιχείρημα του μαθηματικού και φιλοσόφου Kurt Gödel για την ύπαρξη του Θεού.
Στη δεύτερη ενότητα αντιμετωπίζονται ερωτήσεις του τύπου «είναι η θρησκεία μολυσματικός ιός;», καθώς και ζητήματα σχετικά με τη σχέση πίστης και λογικής, με τη βεβαιότητα της πίστης, με τη χριστιανική θεώρηση ενός Θεού που αναζητά τον άνθρωπο, με τη σχέση ενός υπερ-φυσικού Θεού με τις φυσικές καταστροφές, αλλά και με τη συνύπαρξη θεϊκής πρόγνωσης και ανθρώπινης ελευθερίας.
Η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται σε θέματα σχετικά με τον Ιησού Χριστό και τη χριστιανική πίστη: τον νέο οίνο της διδασκαλίας του Ιησού, που ήταν ασυμβίβαστος με τους παλαιούς ασκούς, τον τρόπο της διδασκαλίας του Ιησού, το ανέφικτο ή μη της ηθικής του Ιησού, το ερώτημα αν ο Ιησούς ήταν κοινωνικός επαναστάτης, αν συμβιβάστηκε με τις αντιλήψεις των Ιουδαίων της εποχής Του, αν ο πραγματικός ιδρυτής του χριστιανισμού ήταν ο Ιησούς ή ο Παύλος, αν ο απόστολος Παύλος ήταν αντιφεμινιστής και μισογύνης, ή αν ήταν συνήγορος της δουλείας.
Στην τέταρτη ενότητα συζητιέται η σχέση της Βίβλου με τον Δυτικό πολιτισμό, η ηθική της Βίβλου, η αξιοπιστία της, η επικαιρότητα του μηνύματος των προφητών της Βίβλου, καθώς και οι απόπειρες για τη μετάφραση του ιερού κειμένου.
Η πέμπτη ενότητα επικεντρώνεται σε θέματα ανθρώπινης ελευθερίας και εθελούσιας υποταγής στο θεϊκό θέλημα, στις σχέσεις χριστιανικής πίστης και αρχαιοελληνικού πολιτισμού, στα φαινόμενα τρομοκρατίας που συνδέονται με τη μονοθεϊστική ή την πολυθεϊστική θρησκευτική πίστη, καθώς και στο ζήτημα του αποχριστιανισμού του Δυτικού κόσμου.
Ο συγγραφέας κάνει στα δοκίμιά του διάκριση ανάμεσα στον βιβλικό χριστιανισμό, δηλαδή τη χριστιανική πίστη όπως τη δίδαξαν ο Χριστός και οι απόστολοί Του, από τον ιστορικό χριστιανισμό, που διαμορφώθηκε με αυτοκρατορικές αποφάσεις, ιερατικές αντιπαραθέσεις, θρησκευτικά σχίσματα και ακραίες συμπεριφορές, που εκφράστηκαν συχνά με πράξεις φανατισμού και μισαλλοδοξίας.
Ο λόγος του είναι συγκροτημένος και σαφής, τα επιχειρήματά του ορθολογικά και τεκμηριωμένα, βασισμένα σε ευρύτατη γνώση της σχετικής με τα θέματα που πραγματεύεται διεθνούς βιβλιογραφίας, παρόλο που αποφεύγονται οι πολλές παραπομπές σε επιμέρους έργα, επειδή το βιβλίο απευθύνεται στον μέσο αναγνώστη, και όχι σε ειδικούς επιστήμονες. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να επισημαίνει τα θετικά στοιχεία απόψεων με τις οποίες διαφωνεί, προτού εντοπίσει τα αδύνατα σημεία της αντίθετης επιχειρηματολογίας.
Στόχος του είναι να κάνει τον αναγνώστη να συλλογιστεί και να προβληματιστεί, όπως δηλώνει ο ίδιος στην Εισαγωγή του βιβλίου του (σ. 22): «Τα έγραψα, όχι για να πείσω τον αναγνώστη, αλλά για ν’ ακουστεί και μια άλλη φωνή, από μια άλλη οπτική, και για να βγάλω τον αναγνώστη από την οποιαδήποτε μακαριότητα και την ακηδία του, βάζοντάς τον μέσα στο “μεγάλο παιχνίδι”, στο μεγάλο στοίχημα του Pascal. Στοιχηματίστε λοιπόν, όπως λέει και ο Pascal, αλλά προηγουμένως, πριν στοιχηματίσετε, διαλογιστείτε, ερευνήστε, και συ-σκεφτείτε τίμια, πρώτα απ’ όλα με τον εαυτό σας και με τη συνείδησή σας...».
Δημήτριος Α. Χρηστίδης
Ομότιμος Καθηγητής του Τμήματος Φιλολογίας Α.Π.Θ.
Εφημερίδα των Συντακτών
Πριν αγοράσω το βιβλίο, διάβασα μία αρνητική κριτική στην σελίδα που θα έκανα την αγορά η οποία έγραφε ότι ο συγγραφέας με απλή επαγωγική και χρησιμοποιώντας αβάσιμες εικασίες προσπαθεί να στηλιτεύσει την επιστήμη και ότι σε πολλά σημεία αυτό αναιρείται χρησιμοποιώντας επιστημονικά δεδομένα για να στηρίξει τα "πιστεύω" του.
Αμέσως και χωρίς να έχω αγοράσει ακόμα το βιβλίο κατάλαβα πόσο άκυρη ήταν η κριτική αυτή, αφού αυτό αναιρείται από την ίδια του την κριτική καθώς πως γίνεται να στηλιτεύει κάποιος την επιστήμη όταν κάνει χρήση αυτής;
Μετά την αγορά και ανάγνωση του εξαιρετικού βιβλίου "το στοίχημα του Πασκάλ" του κ. Τσινικόπουλου διαπίστωσα ότι κάνει χρήση πολύ μεγάλων ονομάτων του επιστημονικού χώρου όπου κάποιοι εξ' αυτών υπήρξαν και νομπελίστες, ασκώντας κριτική με ένα αρκετά νηφάλιο πνεύμα (χωρίς να κάνει πολεμική) σε καθαρά ι δ ε ο λ ο γ ι κ έ ς θεωρίες (π.χ. θεωρία της εξέλιξης των ειδών) που βαπτίζονται ως επιστημονικές θεωρίες (ως γνωστόν πρώτα ξεκίνησε στην φαντασία του Δαρβίνου η θεωρία της εξέλιξης των ειδών χωρίς επιστημονικά δεδομένα και μετά "διαβάζονταν" τα όποια δεδομένα επηρεασμένα με βάση αυτής της φαντασίας). Ο ευρυμαθής συγγραφέας, προσπαθεί με την κοινή λογική και τον υγιή επιστημονικό λόγο να στηλιτεύσει αβάσιμες εικασίες που προσπαθούν άλλοι με βάση αυτές να στηρίξουν τα δικά τους "πιστεύω" και να τα παρουσιάσουν δήθεν ως επιστημονικές θεωρίες.
Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε πέντε μέρη και αποτελείται από 36 δοκίμια συνολικά, όπου πραγματεύεται ποικιλία θεμάτων που μας απασχολούν όλους κατά καιρούς, αφού η αρνητική κριτική προερχόμενη από τον χώρο του υλισμού και της αθεΐας ξεπροβάλλει συχνά πυκνά στρεφόμενη κατά του Θεού και πιο συγκεκριμένα κατά της Χριστιανικής πίστης.
Τρία δοκίμια που ξεχώρισα ιδιαίτερα ήταν η απάντηση που δίνει ο συγγραφέας σχετικά με τις φυσικές καταστροφές και κατά πόσο ευθύνεται ο Θεός για τα αθώα θύματα αυτών των καταστροφών, καθώς και οι απαντήσεις που δίνει στις αρνητικές κριτικές εναντίον του προσώπου του Αποστόλου Παύλου ότι δήθεν ήταν αντιφεμινιστής και μισογύνης και υπέρμαχος της δουλείας.
Κάτι άλλο που μου άρεσε πολύ στο βιβλίο είναι η χρήση αρκετών αποφθεγμάτων σπουδαίων επιστημόνων, φιλοσόφων, ιστορικών κ.λπ. που σχετίζονται με το εκάστοτε θέμα που πραγματεύεται ο συγγραφέας.
Το μόνο αρνητικό που βρήκα στο βιβλίο είναι ότι ο συγγραφέας διαχωρίζει τον "Βιβλικό Χριστιανισμό" από τον "Ιστορικό Χριστιανισμό", όπου ο τελευταίος είναι αυτός που μας παρέδωσε την Βίβλο όπως έχει σήμερα. Αλλά αυτό, νομίζω, είναι ένα θέμα οπτικής με βάση των ιστορικών δεδομένων και της ερμηνείας τους.
Δαμαλάς Χαράλαμπος