Φαινομενολογία της θρησκείας
Μάριος Μπέγζος, Ελληνικά Γράμματα (1995)
Όποιος ξέρει δε μιλάει
και όποιος μιλάει δεν ξέρει...
Φαινομενολογία της θρησκείας, είναι ο τίτλος ενός πολύ ενδιαφέροντος βιβλίου του Μάριου Μπέγζου, επίκουρου καθηγητή της φιλοσοφίας της θρησκείας. Τόσο ο τίτλος, όσο και η ιδιότητα του συγγραφέα, προϊδεάζουν τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να «αντιμετωπίσει». Γιατί στην κυριολεξία, ο αναγνώστης βρίσκεται σε έναν κόσμο όχι βέβαια τόσο άγνωστο, αλλά περισσότερο ευρηματικό, πλασμένο με ένα υλικό καλά δομημένο και οργανωμένο, μ’ έναν πυκνό αλλά σύγχρονος γλαφυρό λόγο. Το εν λόγω βιβλίο έχει να κάνει με τη θρησκεία, τη σχέση ή καλύτερα, την επανα-σύνδεση (re-ligare)–όπως θα έλεγε και ο Λακτάντιος–του ανθρώπου με το θείο, σαν πανανθρώπινο φαινόμενο. Διερευνά επιστημονικά τη θρησκεία με τις ποικίλες εκφάνσεις της και τη πολυμορφία της, σαν φαινόμενο του ανθρώπινου ψυχισμού και πολιτισμού.. Εξ ου και ο τίτλος Φαινομενολογία. Έργο του κλάδου αυτού είναι, όπως διασαφηνίζει ο συγγραφέας, «...η συγκριτική διερεύνηση του θρησκευτικού φαινομένου μέσα στην ιστορία του πολιτισμού. Στόχος παραμένει ο διάλογος μεταξύ των ποικίλων θρησκειών για την αποφυγή του φανατισμού που απειλεί την ελευθερία και την ανθρωπιά όλων μας στον πλανήτη Γη σήμερα...»
Μέσα στις σελίδες του βιβλίου, μεταξύ άλλων, θίγονται θέματα για τη φαινομενολογία και τυπολογία του ιερού (gadosh εβραϊκά-sacer λατινικά), έννοια που συνέβαλε πολύ να καθιερωθεί και διαπλατυνθεί ο R. Otto, και ιδιαίτερα το ζήτημα της ουσίας του πρωτο-χριστιανικού μηνύματος που δεν είναι άλλη από την εσχατολογική οντολογία (Oscar Cullman). Δηλαδή, τη θεώρηση ότι «η ιστορία συνιστά τον ορίζοντα της αλήθειας, και την πίστη πως τα όντα κατανοούνται εντός της εποχής τους». Πρόκειται για μια καινοτόμο σύλληψη που εξηγεί πολλά, με λόγια λίγα, μα εύστοχα. Σ’ άλλο κεφάλαιο εξετάζονται τα θρησκεύματα του Ιράν και Ισλάμ, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Β’ μέρος με τον τίτλο Ο κόσμος ως αντίλογος στη θρησκεία, όπου σε τρία κεφάλαια με ρωμαλέα διαλεκτική εξετάζεται σε βάθος το φαινόμενο της α-θρησκευτικότητας (αγνωστικισμός), της α-ντιθρησκευτικότητας (αθεϊσμός) και της παρα-θρησκευτικότητας (αποκρυφισμός κλπ.).
Στο κεφάλαιο Σώμα και ψυχή, ο αναγνώστης πληροφορείται ότι σ’ αντίθεση με την Ελληνική δυϊστική άποψη, σύμφωνα με την ιουδαϊκο-χριστιανική παράδοση, ο άνθρωπος δεν έχει σώμα, αλλά είναι σώμα, δεν έχει ψυχή, είναι ψυχή. Είναι ψυχοσωματική ενότης. «Ψυχή και σώμα είναι δύο διαφορετικά συστατικά στοιχεία του ανθρώπου, αλλά δεν είναι αντιθετικά, ανταγωνιστικά, ασυμβίβαστα ή ασύμπτωτα...», θα μας πει ο συγγραφέας (σελ. 249). Ακόμα, δεν μπορεί κανείς να μην εντυπωσιαστεί με καίριες κρίσεις και εκφράσεις του Μάριου Μπέγζου που διαθέτουν από μόνες τους μια ποιητικότητα: «εκ-κλησία σημαίνει έκ-κληση, σύναξη των διεστώτων, κοινωνία των διασκορπισμένων, κλήση στο κοινό που αναιρεί το κενό και ακεραιώνει με το καινό...» (σελ. 307). Άλλωστε την αγάπη του στην ποίηση ο συγγραφέας, τη δείχνει όχι μόνο με τα ποιητικά motto κορυφαίων ποιητών και λογοτεχνών, Ελύτη, Ντοστογιέφσκι, Τ. S. Eliot κ.α., αλλά και με το παράθεμα από τον Ζ. Λορεντζάτο που είναι και πρόθεμα για τον επίλογό του: «Η ποίηση είναι όπως η θρησκεία. Το νόημα καθενός ποιήματος δεν τελειώνει με τον καθένα αλλά συνεχίζεται για τον καθένα... ποίηση και θρησκεία, λοιπόν συνεχίζονται, δεν τελειώνουν ποτέ... όπως ο κεραυνός του Ηράκλειτου, τιμονεύουν τα έγκατά μας. Εκεί όποιος ξέρει δε μιλάει και όποιος μιλάει δεν ξέρει»…