Με αφορμή διάφορες δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο περί της εξάρτισης των δέκα εντολών από τα δελφικά παραγγέλματα, πολύ συνοπτικά, έχω να επισημάνω τα εξής σημεία (επιφυλάσσομαι δε, για μια εκτεταμένη έρευνα επί του θέματος στο κοντινό μέλλον):
- Οι δέκα εντολές είναι αρχαιότερες από τα δελφικά παραγγέλματα κατά 1.000 χρόνια περίπου, αφού, κατά γενική ομολογία, οι εφτά σοφοί της Ελλάδας, και άλλοι, από τους οποίους προέρχονται τα δελφικά παραγγέλματα, έζησαν τον 6ο π.Χ. αιώνα, ενώ οι δέκα εντολές προέρχονται αναντίρρητα από την εποχή του Μωυσή, το 1500 π.Χ. περίπου.
- Οι δέκα εντολές θεωρούνται ακόμη και από αθεϊστές και αγνωστικιστές (π.χ. Βασίλης Ραφαηλίδης) ως το «πρώτο γνωστό σύνταγμα της ανθρωπότητας», του οποίου οι διατάξεις αφορούν ολόκληρη την κοινωνία και όχι μεμονωμένα άτομα. Οι πρώτες τέσσερις[1] αναφέρονται στις σχέσεις του ενός αληθινού Θεού και των ανθρώπων, και οι υπόλοιπες έξι[2] στις σχέσεις ανθρώπου με άνθρωπο. Τα ηθικά παραγγέλματα των ελληνων είναι γενικής φύσης, μπορούν να βρεθούν οπουδήποτε (π.χ. στο αρχαίο Βιβλίο των Νεκρών της Αιγύπτου, 15ος αιώνας π.Χ.), τα είπαν και ο Κομφούκιος, και ο Βούδας, και οι Στωικοί, και ο Κικέρων, και ο Ραβί Χιλέλ, με το περίφημο «ὃ σὺ μισεῖς ἑτέρῳ μὴ ποιήσεις», κ.λπ.
Αλλά μόνο στις 10 εντολές υπάρχουν:
α) Η πρώτη και η δεύτερη εντολή που επιβάλλουν τον αυστηρό ηθικό μονοθεϊσμό, εν αντιθέσει με τους αρχαίους σοφούς που ήταν ή πολυθεϊστές ή ανεκτικοί σε αυτόν.
β) Η τέταρτη εντολή περί του Σαββάτου που απαγορεύει την εργασία μία ημέρα την εβδομάδα, για να αφιερωθεί στη λατρεία, και είναι σύμφωνη με βιολογικό ρυθμό του ανθρώπου. Στη Γαλλική επανάσταση, όταν θέλησαν να την καταργήσουν και να επιβάλλουν αργία ανά 10 μέρες, απέτυχαν και επανέφεραν την έβδομη ημέρα αργίας. Και...
γ) Η δέκατη εντολή που απαγορεύει την επιθυμία των αγαθών των άλλων. Καμία νομοθεσία και κανένα ηθικό παράγγελμα δεν θα μπορούσε να φτάσει στη ρίζα του προβλήματος, που είναι η εσφαλμένη επιθυμία. Γι΄ αυτό και ο Γάλλος διανοητής René Girard τη χαρακτηρίζει ως «κοπερνίκεια επανάσταση».[3]
- Τέλος, σημειώνω ότι οι δέκα εντολές, παρά την αρνητική τους διατύπωση (πλην της πέμπτης εντολής[4]) μπορούν να διαβαστούν ουσιαστικά ως θετικές εντολές. Είναι διατυπωμένες σε οριστική του ενεστώτα, αποφατικά, θέτοντας βασικά όρια που δεν πρέπει να παραβιαστούν, προστατεύοντας έτσι έννομα αγαθά (λατρεία, οικογένεια, ζωή, ιδιοκτησία) χωρίς να επαπειλούν κάποια ποινή σε περίπτωση παράβασης. Έτσι, ο Δεκάλογος γίνεται αυτό-επιβαλλόμενος κώδικας, διαχρονικός, και ο άνθρωπος καλείται να είναι υπόλογος μόνο στην υπέρτατη αρχή—το Θεό. Γι’ αυτό κάποιοι ερμηνευτές όπως ο Φρανκ Κρίσεμαν, ο Χ. Γκολβίτσερ, κ.α., κάνουν λόγο για δέκα μεγάλες ελευθερίες ή για την οδό προς την ελευθερία.[5]
- Περιττό είναι να τονίσω ότι ο Ιησούς Χριστός επικύρωσε τις δέκα εντολές και τις συνόψισε σε δύο—στην εντολή της αγάπης προς τον Θεό και τον πλησίον (Ματθ. 19:16-20, 22:34-37· Μρκ. 10:17-21, 12:28-34).
Συνεπώς οι δέκα εντολές δεν μπορούν να εξαρτώνται ούτε ηθικά, ούτε χρονικά, από τα δελφικά παραγγέλματα. Εάν υπάρχει εξάρτηση, ακολουθεί αντίστροφη πορεία…
Αυτά προς το παρόν.
[1] οὐκ ἔσονταί σοι θεοὶ ἕτεροι πλὴν ἐμοῦ. οὐ ποιήσεις σεαυτῷ εἴδωλον οὐδὲ παντὸς ὁμοίωμα, ὅσα ἐν τῷ οὐρανῷ ἄνω καὶ ὅσα ἐν τῇ γῇ κάτω καὶ ὅσα ἐν τοῖς ὕδασιν ὑποκάτω τῆς γῆς. οὐ προσκυνήσεις αὐτοῖς οὐδὲ μὴ λατρεύσῃς αὐτοῖς· ἐγὼ γάρ εἰμι κύριος ὁ θεός σου, θεὸς ζηλωτὴς ἀποδιδοὺς ἁμαρτίας πατέρων ἐπὶ τέκνα ἕως τρίτης καὶ τετάρτης γενεᾶς τοῖς μισοῦσίν με καὶ ποιῶν ἔλεος εἰς χιλιάδας τοῖς ἀγαπῶσίν με καὶ τοῖς φυλάσσουσιν τὰ προστάγματά μου. οὐ λήμψῃ τὸ ὄνομα κυρίου τοῦ θεοῦ σου ἐπὶ ματαίῳ· οὐ γὰρ μὴ καθαρίσῃ κύριος τὸν λαμβάνοντα τὸ ὄνομα αὐτοῦ ἐπὶ ματαίῳ (Εξ. 20: 3-7).
[2] μνήσθητι τὴν ἡμέραν τῶν σαββάτων ἁγιάζειν αὐτήν. ἓξ ἡμέρας ἐργᾷ καὶ ποιήσεις πάντα τὰ ἔργα σου· τῇ δὲ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ σάββατα κυρίῳ τῷ θεῷ σου· οὐ ποιήσεις ἐν αὐτῇ πᾶν ἔργον, σὺ καὶ ὁ υἱός σου καὶ ἡ θυγάτηρ σου, ὁ παῖς σου καὶ ἡ παιδίσκη σου, ὁ βοῦς σου καὶ τὸ ὑποζύγιόν σου καὶ πᾶν κτῆνός σου καὶ ὁ προσήλυτος ὁ παροικῶν ἐν σοί. ἐν γὰρ ἓξ ἡμέραις ἐποίησεν κύριος τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν καὶ τὴν θάλασσαν καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτοῖς καὶ κατέπαυσεν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑβδόμῃ· διὰ τοῦτο εὐλόγησεν κύριος τὴν ἡμέραν τὴν ἑβδόμην καὶ ἡγίασεν αὐτήν. τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς, ἧς κύριος ὁ θεός σου δίδωσίν σοι. οὐ μοιχεύσεις. οὐ κλέψεις. οὐ φονεύσεις. οὐ ψευδομαρτυρήσεις κατὰ τοῦ πλησίον σου μαρτυρίαν ψευδῆ. οὐκ ἐπιθυμήσεις τὴν γυναῖκα τοῦ πλησίον σου. οὐκ ἐπιθυμήσεις τὴν οἰκίαν τοῦ πλησίον σου οὔτε τὸν ἀγρὸν αὐτοῦ οὔτε τὸν παῖδα αὐτοῦ οὔτε τὴν παιδίσκην αὐτοῦ οὔτε τοῦ βοὸς αὐτοῦ οὔτε τοῦ ὑποζυγίου αὐτοῦ οὔτε παντὸς κτήνους αὐτοῦ οὔτε ὅσα τῷ πλησίον σού ἐστιν (Εξ. 20: 8-17).
[3] Εθεώρουν τον σατανάν ως αστραπήν..., σελ. 25 (Εξάντας, 2002).
[4] τίμα τὸν πατέρα σου καὶ τὴν μητέρα, ἵνα εὖ σοι γένηται, καὶ ἵνα μακροχρόνιος γένῃ ἐπὶ τῆς γῆς τῆς ἀγαθῆς, ἧς κύριος ὁ θεός σου δίδωσίν σοι.
[5] Για περισσότερα βλέπε Τσινικόπουλος, Γιατί η Βίβλος υπερέχει από τα άλλα ιερά βιβλία θρησκειών;