Τι το «κοινόν» μπορεί να έχει ένας ποιητής με έναν φυσικό επιστήμονα; Τι μπορεί να φέρνει κοντά έναν ιστορικό με έναν μυστικιστή; Ποια «κοινωνία» μπορεί να έχει ένας διανοούμενος πολίτικος με έναν μυθιστοριογράφο ή ένας υπαρξιακός φιλόσοφος με έναν θεατρικό συγγραφέα; Ποια η μετοχή ενός χριστιανού στοχαστή μ’ έναν Πέρση Μουσουλμάνο;
Δεκαεπτά προσωπικότητες της φιλοσοφίας, της λογοτεχνίας, της επιστήμης και της τέχνης (E. Ιονέσκο, E. Ντίκινσον, A. Αϊνστάιν, A. Τόυνμπι, Γκ. Μιστράλ, Π. Λάγκερκβιστ, Π. Κανελλόπουλος, Ν. Βρεττάκος, κ.ά.) απαντούν μέσα από το έργο τους στα θεμελιώδη υπαρξιακά και μεταφυσικά ερωτήματα του ανθρώπου (άνθρωπος, ζωή, έρωτας, Θεός, πόνος, θάνατος).
Αξίζει να δει κανείς τα διαιώνια ερωτήματα του ανθρώπου με τα μάτια τους.
O συγγραφέας είναι ερευνητής, μελετητής, ποιητής και δοκιμιογράφος. Σπούδασε νομικά στο Α.Π.Θ. και συνέχισε μεταπτυχιακές σπουδές εδώ και στη Γερμανία. Μελέτησε φιλοσοφία, φιλολογία, θεολογία κ.ά. Μέχρι σήμερα έχει εκδώσει πέντε ποιητικές συλλογές, μια συλλογή γνωμικών, δύο μελέτες και δύο τόμους δοκιμίων. Στα γράμματα εμφανίστηκε το 1982 με μία μελέτη. Είναι συγγραφέας των βιβλίων: «Ποίηση στα λόγια του Ιησού (1993), «Τρεις Νομπελίστες ποιητές» (1996), «Φως εξ ανατολής» (1996), «Εικονοκλάστες και λεξιμάχοι» (2001) κ.ά. Συμμετείχε σε εκδόσεις ομαδικών έργων. Μετέφρασε βιβλικά κείμενα, κείμενα φιλολογίας της αρχαίας Εγγύς Ανατολής, καθώς και σύγχρονους συγγραφείς. Έλαβε μέρος σε συνέδρια και ημερίδες και κατά καιρούς έχει δώσει διαλέξεις. Συνεργάζεται με διάφορα περιοδικά λόγου και τέχνης με δοκίμια, άρθρα, κριτικές, ποιήματα και μελετήματα. Ζει και εργάζεται ως δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη.
University Studio Press
Θεσσαλονίκη, 2004
Το δοκιμιακό έργο του Δημήτρη Τσινικόπουλου
Με αφορμή το νέο του βιβλίο «Οι Κλητοί Και Εκλεκτοί» (2004)
Του Κάρολου Μητσάκη
Ομότιμου καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών
ομιλία στην εκδήλωση της Ε.Ε.Λ. (4/3/2005)
Τον Θεσσαλονικιό συγγραφέα Δημήτρη Τσινικόπουλο, τον γνωρίζω και τον παρακολουθώ εδώ και δέκα χρόνια περίπου, μέσα από τα βιβλία του που είχε την καλοσύνη να μου τα στέλνει.
Παρόλο που γράφει και ποίηση, τα δοκίμιά του καταλαμβάνουν δεσπόζουσα θέση στο έργο του.
Τόσο με το βιβλίο του «Ποίηση στα λόγια του Ιησού» έργο που τιμήθηκε με βραβείο δοκιμίου της Εταιρίας χριστιανικών γραμμάτων (1994), όσο και με το «Φως εξ ανατολής» (1996) και το «Εικονοκλάστες και λεξιμάχοι» (2001), επιβεβαίωσε την σταθερή δημιουργική του πορεία μέσα από δοκίμια, που φανερώνουν το εύρος των γνώσεων και των ενδιαφερόντων του. Ο συγγραφέας ασχολήθηκε με θέματα της φιλολογίας και φιλοσοφίας της αρχαίας Εγγύς Ανατολής, συμπεριλαμβανομένου του βαβυλωνιακού έπους του Γιλγαμές, που χρονολογείται από το 2000 π.Χ., μέχρι την ποίηση της Άπω Ανατολής (Χάι-Κου) και με κείμενα βιβλικά (Αποκάλυψη του Ιωάννη, Εκκλησιαστή, Άσμα Ασμάτων κ.άλλ.)
Εκείνο που αποκομίζει ο αναγνώστης από τη μελέτη των κειμένων αυτών, είναι η βαθιά θρησκευτικότητα του συγγραφέα, η οποία δεν είναι επιφανειακή ή επίπλαστη, καθώς και η διεισδυτική του ματιά στα θέματα που τον απασχολούν.
Το τελευταίο βιβλίο του με τον πρωτότυπο τίτλο «Οι κλητοί και εκλεκτοί» (2004) που κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press, αποτελείται από 18 δοκίμια, μέσα στα οποία ο συγγραφέας παρουσιάζει ισάριθμες προσωπικότητες της φιλολογίας, φιλοσοφίας, επιστήμης και τέχνης. Κυρίως όμως παρουσιάζει, το πώς αυτές βλέπουν τα μεγάλα και διαιώνια μεταφυσικά και υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου (Θεός, κόσμος, άνθρωπος, έρωτας, κακό, ελευθερία, θάνατος, κ.λπ.).
Πρόκειται για δοκίμια, μερικά από τα οποία έχουν χαρακτήρα μελετήματος που γράφτηκαν σ’ ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, 14 ετών περίπου, (1990-2004) μετά από αρκετή έρευνα και προβληματισμό του συγγραφέα. Ομολογουμένως, πολλά πρόσωπα, είναι άγνωστα στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό και αυτό καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την εργασία.
Ο δοκιμιογράφος αποδεικνύεται ικανός γνώστης των προσώπων και των θεμάτων που παρουσιάζει με μια χρονική σειρά και κατάταξη. Ξεκινάει από τον Πέρση μυστικιστή φιλόσοφο και ποιητή Μεβλανά Τζαλαλεντ - Αλ Ρούμι του 13ου μ.Χ. αιώνα, για τον οποίο ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος έγραψε ένα ολόκληρο βιβλίο με τίτλο: «Μεβλανά ο εξαίσιος». Παρουσιάζει μερικά από τα ποιήματά του και τις εξαίσιες σκέψεις του, και προχωρεί, στον μεγάλο Άγγλο μεταφυσικό ποιητή Τζων Ντον του 16ου μ.Χ. αιώνα, το έργο του οποίου είναι σχεδόν άγνωστο στον ελλαδικό χώρο. Παρουσιάζει μερικές σκέψεις από τις «Σκέψεις» του Μπλαίζ Πασκάλ, του Γάλλου αυτού μαθηματικού και στοχαστή του 17ου αιώνα, που έμεινε γνωστός στην ιστορία με τις βαθύτατες προσωπικές σκέψεις του και τους λόγους της καρδιάς, καθόσον «η καρδιά έχει τη δική της λογική που η λογική τελείως αγνοεί». Ο συγγραφέας δίνει το στίγμα της φιλοσοφικής του σκέψης με μια ενδιαφέρουσα επιλογή στοχασμών με κριτικές παρατηρήσεις.
Στη συνέχεια γράφει για τον μεγάλο φυσικό επιστήμονα, τον Ισαάκ Νεύτωνα (17-18ος αι.) παρουσιάζοντάς τον, σαν προσωπικότητα με ισχυρή θρησκευτικότητα, αφού από τις 3.600.000 λέξεις που έγραψε, οι 1.400.000 λέξεις είναι αφιερωμένες για θρησκευτικά θέματα και κυρίως για την ερμηνεία και την αξιοπιστία της Βίβλου! Και περνά, σ’ έναν μεγάλο ογκόλιθο της φιλοσοφίας τον Δανό Σαίρεν Κίρκεγκωρ (καλύτερα θα ήταν ίσως να γραφότανε ως Κίρκεγκααρτ) που μας έδωσε πολλά, αφού είναι ιδρυτής του χριστιανικού υπαρξισμού και πρωτουργός της σκέψης: «η υποκειμενικότητα, η εσωτερικότητα ως βίωμα είναι κριτήριο για τη σύλληψη της «(Die Subjektivität ist die Warheit). Προφητική μορφή ο Κίρκεγκααρτ, έσκαψε βαθιά για αυτογνωσία· γι’ αυτό και ο συγγραφέας τον αποκαλεί «ποιητή της εσωτερικότητας».
Ο Δημήτρης Τσινικόπουλος, μελετάει ακόμα την Έμιλυ Ντίκινσον, τη μεγάλη άγνωστη ποιήτρια της Αμερικής όπως ορθά την ονομάζει (1830-1886). Γιατί, τόσο αυτή, όσο και η Χιλιανή ποιήτρια Γκαμπριέλα Μιστράλ που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ το 1945 είναι ελάχιστα γνωστές στη χώρας μας, σχεδόν λησμονημένες. Λίγα γράφτηκαν γι’ αυτές και το έργο τους και είναι ασφαλώς αξιέπαινος ο συγγραφέας γιατί επανέφερε και ανέσυρε από το συρτάρι της λήθης τέτοιες μεγάλες μορφές και το έργο τους.
Δοκίμια επίσης αφιερώνονται για τον μεγάλο (και αρκετά άγνωστο εν Ελλάδι) Ισπανό αγωνιστή και υπαρξιακό συγγραφέα Μιγκέλ ντε Ουναμούνο (1864-1936) που με το βιβλίο το «Το τραγικό αίσθημα της Ζωής» κυρίως, έδειξε τη δυναμική της πρωτότυπης σκέψης του, και για τις φιλοσοφικές και ανθρωπιστικές αντιλήψεις του Άλμπερτ Αϊνστάιν του μάγου αυτού της σύγχρονης επιστήμης. Ο συγγραφέας δείχνει ότι ο Αϊνστάιν καίτοι αγνωστικιστικής, δεν απέκλειε το θείο και το κρυμμένο μυστήριο της φύσης, αλλά προσπαθούσε να εννοήσει ένα τμήμα της άπειρης σοφίας που εκδηλώνεται σ’ αυτήν, όπως χαρακτηριστικά έλεγε.
Από τον κύκλο των ενδιαφερόντων του συγγραφέα δεν διαφεύγει ο Γάλλος μυθιστοριογράφος Φρανσουά Μωριάκ (Νόμπελ λογοτεχνίας 1952) που με την κριτική του ματιά στηλιτεύει το κακό στα έργα του. Ούτε ο επίσης Νομπελίστας Σουηδός Περ Λάγκερκβιστ, που κινείται στα ίδια μήκη κύματος παρουσιάζοντας την αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου και ο οποίος είναι γνωστός κυρίως με το βιβλίο του «Βαραββάς», έργο που έγινε και κινηματογραφική επιτυχία.
Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα είναι τα δοκίμιά του για τον μεγάλο Άγγλο ιστορικό Άρνολντ Τόυνμπι, τον Θουκυδίδη του 20ου αιώνα όπως ονομάστηκε, και για τον διακεκριμένο δοκιμιογράφο και στοχαστή Ιρλανδό Κλάιβ Στέηπλ Λιούις, σχεδόν άγνωστο στη χώρα μας, αλλά τόσο γνωστό και αγαπητό στον Αγγλοσαξωνικό χώρο. Χαρακτηριστικό είναι, ότι κάποιος για να γράψει μία μελέτη για το έργο του δαπάνησε πολλά χρόνια απ’ τη ζωή του στην Οξφόρδη. Ασφαλώς, θα ήταν ευχής έργο, να μεταφραστούν πολλά βιβλία του και στη χώρα μας.
Ο συγγραφέας, αφού δαπανά κάποιες σελίδες για τη φιλόσοφο Σιμόνη Βέιλ (που δεν πρέπει να συγχέεται με την ομώνυμη πρώην πρόεδρο του Ευρωκοινοβουλίου) και για την ενδιαφέρουσα σκέψη της όπως αυτή αποτυπώνεται κυρίως στο βιβλίο της «Η Βαρύτητα και η Χάρη» και για τον Ευγένιο Ιονέσκο, τον μεγάλο Ρουμάνο θεατρικό συγγραφέα, ασχολείται με τρεις μεγάλους των Ελληνικών Γραμμάτων: τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο κι ιδιαίτερα με το βιβλίο του «Ο Χριστιανισμός και η εποχή μας», έργο βαθύτατα ποιητικό καίτοι γραμμένο ως δοκίμιο, την ποιήτρια Μελισσάνθη (ψευδώνυμο της Ήβης Κούγια-Σκανδαλάκη) που δονείται από υπαρξιακή αγωνία και μεταφυσική αναζήτηση και τον Νικηφόρο Βρεττάκο που σ’ όλη του την ζωή κατά την ομολογία του σα μικρό παιδί κράτησε μόνο την «ποίηση και την αγάπη». Τα δυο παιδιά μέσα του, όπως έλεγε ο ίδιος.
Κλείνοντας, αποτιμώντας το βιβλίο, θα μπορούσε να πει κανείς ότι τα δοκίμια αυτά του Δημήτρη Τσινικόπουλου είναι μεστά και γλαφυρά και ίσως το καλύτερο δείγμα γραφής του. Ο συγγραφέας διακρίνεται στο είδος αυτό και το βιβλίο είναι μια από τις καλύτερες στιγμές της πνευματικής του δημιουργίας.
***
Του Ιωάννη Τζανή
Δρ Φιλολογίας–συγγραφέας, μέλος του Δ.Σ. της εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης
…Το βιβλίο του Δημήτρη Τσινικόπουλου «Οι κλητοί και εκλεκτοί» που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια καλαίσθητη έκδοση του University Studio Press με 236 σελίδες, που περιλαμβάνει 18 δοκίμια για το έργο ισάριθμων προσωπικοτήτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας και διανόησης, το οποία, όπως λέει ο ίδιος στο προλογικό κείμενό του, γράφτηκαν κατά την περίοδο 1990-2004 και είχαν δημοσιευτεί σε διάφορα περιοδικά και εφημερίδες, όπως η «Μακεδονία», η «Φιλολογική πρωτοχρονιά», η «Ηπειρωτική Εστία», η «Νέα Εστία», Οι «Ανιχνεύσεις», η «Νέα Πορεία», τα «Σύγχρονα βήματα».
Η επιλογή των προσωπικοτήτων με τις οποίες ασχολείται στα δοκίμιά του ο Δημήτρης Τσινικόπουλος έχει να κάνει με τις προσωπικές του αναζητήσεις, υπαρξιακές και μεταφυσικές κυρίως αναζητήσεις. Μέσα στον ταραγμένο κόσμο μας, όπου τα πάντα γλιστρούν, καταρρέουν ή αιωρούνται, αναζητεί κάποιες σταθερές αξίες, κάποιες δυνάμεις ισχυρές και αναλλοίωτες που αποτελούν τα ισχυρότερα κίνητρα για δημιουργία, για μεγάλα έργα, για μεγάλες θυσίες, για μεγάλες αποφάσεις. Είναι η πίστη και η αγάπη. Μ’ αυτά τα κριτήρια επέλεξε τις προσωπικότητες, αυτά αναζήτησε στο έργο τους, αυτά αποτελούν το κοινό στοιχείο που τους κάνει όχι μόνο «κλητούς», αφού όλοι οι άνθρωποι δέχονται την κλήση, αλλά «εκλεκτούς».
Οι προσωπικότητες που παρελαύνουν μέσα στο βιβλίο «Οι κλητοί και εκλεκτοί» είναι προσεχτικά επιλεγμένες απ’ αυτές που δέχτηκαν το χάρισμα της «δωρεάς», το πολλαπλασίασαν εις δεκαπλούν και εκατονταπλούν με το καμίνι της καρδιάς και το αμόνι του πνεύματος, το έπλασαν με την ποιότητα της σκέψης και την αίσθηση της ομορφιάς και το μοίρασαν απλόχερα χαμόγελο στον κόσμο.
Αυτή η ανυστερόβουλη διάθεση προσφοράς και η ποιότητα του έργου είναι επίσης βασικά κριτήρια επιλογής τους και κοινό στοιχείο που μπορεί να συγκεντρώσει σ’ ένα βιβλίο ποιητές όπως «Η Γκαμπριέλα Μιστράλ, η Μελισσάνθη και ο Βρεττάκος, επιστήμονες ερευνητές όπως ο Ισαάκ Νεύτων και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ιστορικούς, όπως ο Άρνολντ Τόυνμπι, χριστιανούς φιλοσόφους, όπως ο Πασκάλ και ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, μουσουλμάνους διανοητές, όπως ο Μελβανά Τζαλαλέντ-Ντιν Αλ Ρουμί».
Παραθέτω κάποια αποσπάσματα (κυρίως στίχους) τα οποία επιλέγει, σχολιάζει και προβάλλει ο Δημήτρης Τσινικόπουλος στα δοκίμιά του:
Μελβανά Τζαλαλέντ-Ντιν Αλ Ρουμί:
«Η αγάπη είναι το φάρμακο της υπερηφάνειας και της αυταρέσκειάς μας, ο γιατρός όλων των ατελείων μας»
Ο δοκιμιογράφος τονίζει ιδιαίτερα το πνεύμα της κατανόησης, της ανεξιθρησκίας και της ανεκτικότητας στις πράξεις των ανθρώπων που είναι διάχυτο στο έργο του Αλ Ρουμί.
Τζον Ντον:
«Μην καμαρώνεις, θάνατε, γιατί πολλοί σε είπαν δυναμικό και τρομερό. Καμιά δεν έχεις δύναμη, γιατί εκείνοι που νομίζεις πως συντρίβεις, δεν πεθαίνουν».
Στο δοκίμιο τονίζεται κυρίως η μεταφυσική διάσταση της ποίησής του και το γεγονός ότι από τη θλίψη του θανάτου πηγάζει η χαρά του ποιητή, γιατί στους πόνους των ποιητών, υπάρχει μια χαρά που μόνο αυτοί γνωρίζουν.
Έμιλυ Ντίκινσον:
«Πήρα μια ρουφηξιά ζωή / θα σας πω τι πλήρωσα. / Ακριβώς μια ύπαρξη / Η τρέχουσα τιμή, είπαν».
Στο δοκίμιο τονίζεται η εμβάθυνση της ποιήτριας στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου, της φύσης και του έρωτα, η στροφή της προς τη γνωριμία του εαυτού μας και του άλλου, η πραγματική καταβύθιση που επιχειρεί στον εσωτερικό κόσμο.
Γκαμπριέλλα Μιστράλ:
«Δεν θα πεθάνουν. Κανείς δεν πεθαίνει εκτός απ’ αυτόν που ποτέ δεν έζησε».
Στο δοκίμιο τονίζεται η τρυφερότητα που ξεπηδά από την ποίησή της, η αγάπη, ο αλτρουισμός, ο σεβασμός στον άλλο, όποιου χρώματος, θρησκείας ή ιδεολογίας, το ψυχικό της μεγαλείο και το συναισθηματικό της ξεχείλισμα.
Περ Λάγκερκβιστ:
«Η αγωνία είναι η κληρονομιά μου, η πληγή του λαιμού μου, της καρδιάς μου η κραυγή στην οικουμένη…»
Βασικό στοιχείο που τονίζεται είναι η αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου, φυσική και μεταφυσική και η σιωπή του Θεού, δυο άξονες γύρω από τους οποίους περιστρέφεται η ποίηση του Λάγκερκβιστ και αποτελούν τη βασική αιτία της τραγικότητας του σύγχρονου ανθρώπου.
Μελισσάνθη:
«Τούτος δε ο θάνατος ο πρώτος θάνατος / Κι ο δεύτερος και ο πολλοστός είναι θάνατος.
Έως ότου γνωρίσω ότι δια του θανάτου θεραπεύομαι / εις ζωήν».
Στο δοκίμιο τονίζονται οι βασικοί άξονες της ποίησής της: Ο Θεός ως μυστήριο, ο άνθρωπος, η ζωή ως υπέρτατη αξία, ο θάνατος, η αγάπη. Ιδιαίτερα φωτίζει ο δοκιμιογράφος την υπαρξιακή αγωνία και την έντονη αγωνιστικότητα, που διαποτίζουν το έργο της, την αγάπη, που είναι φως και μπορεί να μεταπλάσει την ανθρωπότητα, και το χρέος του ποιητή απέναντι στον άνθρωπο.
Νικηφόρος Βρεττάκος:
«Κατά βάθος η ποίηση είναι μια ανθρώπινη καρδιά φορτωμένη όλο τον κόσμο».
Ο Τσινικόπουλος στο σύντομο δοκίμιό του για το Βρεττάκο θέτει ως βασικό κέντρο την ειρήνη και την αγάπη, που πράγματι αποτελούν το κέντρο και την ουσία της ποίησής του.
Από άποψη μεθοδολογική ο Δημήτρης Τσινικόπουλος ακολουθεί σε όλα τα δοκίμιά του ενιαίο σχεδίασμά. Κάνει μια γενική κρίση για την προσωπικότητα με την οποία ασχολείται, μια γενική τοποθέτηση του έργου και της προσφοράς του δημιουργού που επέλεξε να φωτίσει με το κείμενό του μέσα στην ιστορία των γραμμάτων, προχωρεί σε αξιολογικά σχόλια και παραθέτει μια βιογραφική σκιαγράφηση. Στη συνέχεια εντοπίζει τα στοιχεία που τον ενδιαφέρουν να αναδείξει και με ευθυκρισία, ειλικρίνεια, αντικειμενικότητα, αλλά και μεγάλο σεβασμό στις αξίες και στις αλήθειες που αγγίζει, αναπτύσσει την επιχειρηματολογία του και βγάζει τα συμπεράσματά του για το έργο, καταθέτοντας την προσωπική του μαρτυρία για την επιρροή που άσκησε πάνω του και για όσα εισέπραξε ο ίδιος από την προσέγγιση του έργου.
Θα κλείσω τη σύντομη αυτή εισήγησή μου για το βιβλίο του Δημήτρη Τσινικόπουλου με τη διαπίστωση πως την αξία των δοκιμίων αυτών δεν την ανακαλύπτουμε τώρα εμείς. Η κριτικοί (εφημερίδες, περιοδικά και προσωπικότητες των γραμμάτων) διατύπωσαν πολύ ευνοϊκές κρίσεις και αντιμετώπισαν το βιβλίο και το συγγραφέα όπως αρμόζει. Σταχυολογούμε ελάχιστες ως δείγματα:
Ελευθεροτυπία: «Ο συγγραφέας αποδεικνύεται βαθύς γνώστης της λογοτεχνίας αυτής, καθώς οι προσεγγίσεις και αναλύσεις που πραγματοποιεί είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικές».
Νέα Εστία: «Και άλλοτε μας έχει ευχάριστα πλήξει με τη σοβαρή ενασχόληση σε θέματα λογοτεχνικά, θεολογικά και ιστορικά».
Κώστας Τσιρόπουλος: «Λόγος στρωτός, σκέψη διαυγής».
Μιχάλης Μερακλής: «Σταθερές αλλά αφανάτιστες θέσεις… Ορισμένα δοκίμια θίγουν θέματα εξαιρετικά επίκαιρα».
Κλείνοντας, θέλω να συγχαρώ από καρδιάς το Δημήτρη Τσινικόπουλο για το ωραίο βιβλίο που μας πρόσφερε και να του ευχηθώ υγεία, κουράγιο και δύναμη για όλα τα ωραία που μας ετοιμάζει.