To χέρι. To βουβό όργανο που μπορεί να μιλήσει. Το όργανο που μπορεί ν’ αγγίξει. Να χαϊδέψει. Να πιάσει. Να κρατήσει σφιχτά. Ν’ ανιχνεύσει τον ορίζοντα της σάρκας. Να στείλει χίλια διακριτικά μηνύματα. Να σκορπίσει ηδυπάθεια στο σώμα. Το όργανο που μπορεί να μεταδώσει τη χαρά, τον πόνο και τη θλίψη. Το εργαλείο των εργαλείων! Το πιο λεπτοκαμωμένο βιολογικό μέλος. O τελειότερος δούλος του νου...
«Την ώρα που χαράζω τούτες τις γραμμές, κάνω κινήσεις που μόνο σαν ένα «θαύμα» θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν, αφού κανένας δεν είναι σε θέση να εξηγήσει αποτελεσματικά τί συμβαίνει και πώς συμβαίνει, ώστε το μυαλό να δίνει εντολή και το χέρι να εκτελεί...», έλεγε ο μεγάλος Αμερικανός ποιητής Walt Whitman.
Πράγματι. Αν εξαιρέσουμε τον λόγο, την ομιλία, το χέρι είναι το άλλο σπουδαίο μέσο του εγκεφάλου που διακρίνει τον άνθρωπο από τα ζώα. Ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει το χέρι για να πιάσει, να σπρώξει βίαια, να ξεριζώσει, ν’ αρπάξει, να στρίψει, να κάμψει, να κρατήσει απαλά, να ραπίσει, να γρονθοκοπήσει, να χαϊδέψει, να γράψει, να ζωγραφίσει, να χαιρετίσει, να, να, … ναι, να κάνει πάνω από χίλιες λειτουργίες! Και τούτο μόνον με είκοσι τέσσερα ζεύγη μυών που υπάρχουν στα χέρια! Μέσα σ’ αυτές περιλαμβάνονται λειτουργίες από τις πιο κουραστικές και δύσκολες που απαιτούν εκδήλωση μεγάλης μυϊκής δύναμης, μέχρι τις πιο λεπτεπίλεπτες, όπως το να περάσει κανείς κλωστή σε μια βελόνα, ή να πραγματοποιήσει ένας χειρουργός μια λεπτότατη χειρουργική επέμβαση. Που οφείλονται οι καταπληκτικές αυτές λειτουργίες που μπορεί να επιτελέσει το ανθρώπινο χέρι; Χωρίς αμφιβολία, οφείλονται στη συνέργεια όλων των δάχτυλων μεταξύ τους. Αλλά κυρίως οφείλονται στον εκπληκτικό αντίχειρα.
Το δάχτυλο που κάνει το ανθρώπινο χέρι να διαφέρει σημαντικά από τα μπροστινά πόδια των κατώτερων ζώων και των άλλων πρωτευόντων θηλαστικών. O αντίχειρας είναι ένα δάχτυλο χωριστά από τα άλλα. Ένα άλλο ξέχωρο χέρι μες το χέρι. Οι Λατίνοι μάλιστα, χρησιμοποιούσαν μερικές φορές τη λέξη αντίχειρας μ’ αυτήν την έννοια, δηλαδή ολόκληρου του χεριού. Γι’ αυτό ο αντίχειρας μπορεί να υπηρετεί το καθένα χωριστά και όλα μαζί με τα υπόλοιπα δάχτυλα. Χωρίς τη χρήση του αντίχειρα, δεν μπορεί κανείς να κάνει ούτε λεπτές εργασίες, αλλά ούτε και να σηκώσει κάποιο βάρος. Είναι γνωστό ιστορικά ότι οι Ρωμαίοι απάλλασσαν απ’ τον πόλεμο όσους τραυματίζονταν στο δάχτυλο αυτό. O Αύγουστος σε μία περίπτωση δήμευσε την περιουσία ενός Ρωμαίου που είχε κόψει από πονηριά τους αντίχειρες των δύο γιών του, για να τους απαλλάξει από τον στρατό. Στην αρχαία Ανατολή διακρατούσαν το βάρβαρο έθιμο για ν’ αχρηστεύουν τους αιχμάλωτους στρατιώτες, να τους κόβουν τους αντίχειρες! Ο πατέρας του δοκιμίου, ο Montaigne, μας πληροφορεί σ’ ένα ενδιαφέρον δοκίμιό του ότι στην αρχαία Σπάρτη ο δάσκαλος τιμωρούσε τα παιδιά με μια πρωτότυπη τιμωρία–δαγκώνοντάς τα τον αντίχειρα!
Ήταν ο μεγάλος Άγγλος φυσικός Ισαάκ Νεύτων που, παρατηρώντας και μελετώντας τις λειτουργίες του ανθρώπινου χεριού και μάλιστα του αντίχειρα, κατέληξε στο να πει: «Ελλείψει οποιοσδήποτε άλλης απόδειξης, ο αντίχειρας και μόνο θα μ’ έπειθε για την ύπαρξη Δημιουργού».
Οι προσπάθειες των επιστημόνων ν’ αντιγράψουν το χέρι μ’ ένα τεχνικό κατασκεύασμα, δεν οδήγησε σε ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Διότι, τα τεχνητά μέλη δεν μπορούν να συναγωνιστούν το ανθρώπινο σε ευκινησία, ελεγχόμενη δύναμη και χάρη.
Η ευκινησία των χεριών είναι παροιμιώδης. Το χέρι είναι ταχύτερο απ’ το μάτι. Κι αυτός είναι ο λόγος της επιτυχίας των ταχυδακτυλουργών, οι οποίοι μπορούν με τις ταχύτατες επιδέξιες κινήσεις των δαχτύλων να ξεγελούν και το πιο παρατηρητικό μάτι. Η δύναμη που μπορεί ν’ ασκήσει κανείς με το χέρι είναι σημαντική. Ένας ώριμος, δυνατός άνδρας μπορεί ν’ ασκήσει με το δεξί του χέρι μια πίεση 68 κιλών! Οι χειρουργοί που χειρουργούν στα μάτια, στα νεύρα ή στην καρδιά, είναι μια άλλη απόδειξη της καταπληκτικής ικανότητας του χεριού να λειτουργεί. Κοντά σ’ αυτούς, θα πρέπει να τοποθετήσουμε τους χρυσοχόους, τους επεξεργαστές πολυτίμων λίθων, καθώς και όλους τους καλλιτέχνες που παράγουν πραγματικά αριστουργήματα με τα χαρισματικά χέρια τους.
Τα χέρια βέβαια, είναι εργαλείο του εγκεφάλου. Και αποκαλύπτουν τη φοβερή ικανότητα του ανθρώπινου νου να γίνεται εντολέα· και τα χέρια εντολοδόχοι του. Τα χέρια είναι όργανα που υλοποιούν και εκπληρώνουν τις σκέψεις, τις επιθυμίες και τις ατελείωτες επινοήσεις του ανθρώπου. Αυτό συμβαίνει, γιατί το ένα τέταρτο της κινητικής περιοχής του ανθρώπινου εγκεφάλου ασχολείται με τους μύες των χεριών και γιατί η περιοχή αυτή είναι αρκετά διαφορετική απ’ αυτή των κατώτερων ζώων. Ποτέ δεν θα μπορούσαμε ν’ αποκτήσουμε την υπεροχή μας επί της ύλης, χωρίς τη βοήθεια των δαχτύλων μας. «Το χέρι υπήρξε το εργαλείο του νου που υλοποίησε τις επιτυχίες του», έγραψε ο Νομπελίστας Αλέξης Καρρέλ. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.
Το χέρι μπορεί να μεταβιβάσει αποτελεσματικά τις σκέψεις μας στους άλλους. Μια θερμή χειραψία, ένα χειροκρότημα, το απαλό κράτημα των χεριών απ’ τους ερωτευμένους, το απειλητικό κούνημα του δαχτύλου, η ανύψωση των δαχτύλων, το σφίξιμό τους σε σχήμα γροθιάς, ομιλούν ευγλωττότερα και από το πιο ομιλητικό στόμα, επαληθεύοντας έτσι τη ρήση του Ρωμαίου δάσκαλου της Ρητορικής Κοϊντιλιανού, που έλεγε: «Άλλα μέρη του σώματος βοηθούν τον ομιλητή, μα τα χέρια μιλούν μόνα τους». Μάλιστα, ένας μέτριος ομιλητής προσπαθεί ν’ αναπληρώσει την ομιλητική του ικανότητα με πρόσθετες περιγραφικές χειρονομίες.
Το χέρι έχει τη δική του γλώσσα, τη γλώσσα των νευμάτων. Υπάρχουν ακόμα λαοί που χρησιμοποιούν τη γλώσσα του χεριού, δηλαδή τη γλώσσα των νευμάτων, όπως είναι οι Βουσμάνοι, οι Χαβανέζοι και οι Ινδιάνοι της Αμερικής.
Η νευρικότητα, ο φόβος, η αμφιβολία, το άγχος, η μετάνοια, η ικεσία και πάρα πολλά βιώματα και συναισθήματα, εκφράζονται αλάνθαστα από τα χέρια. Υπάρχουν χέρια θερμά και «σίγουρα για τον εαυτό τους». Χέρια ευγενικά, χέρια ειλικρινή, χέρια ανιδιοτελή, χέρια υποκριτικά, ένοχα, ιδρωμένα, χέρια αδέξια, χέρια ουδέτερα, χέρια απαθή κ.ο.κ.
Η χειραψία είναι αληθινή «χειρομαντεία», αν διαθέτει κανείς παρατηρητικότητα. Δίνουμε συνήθως το δεξί, το χέρι του μυαλού, το δυνατό, το καλλιτεχνικό και λέμε πολλές φορές μηχανικά «χαίρω πολύ». Αλλά το άγγιγμα, η χειραψία, το σφίξιμο, η παλάμη, μπορούν να πουν πολύ περισσότερα–αν πράγματι χαιρόμαστε πολύ, λίγο, ή καθόλου. Μόνον όταν όλη η ψυχή σου βρίσκεται στο χέρι σου, μπορείς κάποιον να τον αγγίξεις–με μια χειραψία!
Στον έρωτα το χέρι παίζει ηγεμονικό ρόλο. Με το χέρι γίνεται η πρώτη γνωριμία. Το πρώτο άγγιγμα, η πρώτη επαφή. Η αφή είναι αυτή που προσδίδει τη μαγεία της σωματικής επαφής. Και το χέρι είναι το μέλος που μιλάει πιότερο κι απ’ το στόμα. Η χαρά και η αγωνία του ερωτευμένου, ο φόβος και η ελπίδα του, αντικαθρεφτίζονται στα χέρια.
Κοίταξε αγαπημένη πώς σε κοιτάζουν τα λυπημένα χέρια μου
Σα δύο παιδιά ορφανά που κλαίνε μες στο βράδυ
Κρύωναν μα δεν επαιτούσαν... κοίταξε πώς διστάζουν τα νυχτωμένα χέρια μου
(Γ. Ρίτσου, Εαρινή συμφωνία)
Έτσι εκφράζεται ο ερωτικός ποιητής για τα χέρια και τα συναισθήματα που εκφράζουν.
Η αίσθηση της αφής, μας αποκαλύπτει περίτρανα το σχήμα και την υφή των πραγμάτων. Ένας τυφλός μπορεί να ψαύει με το χέρι και να λέγει «βλέπω». Και πράγματι «βλέπει». Κατανοεί με τα μάτια της διάνοιας. Η Έλεν Κέλλερ είναι ένα μοναδικό παράδειγμα που δείχνει πόσα μπορεί να κάνει το μυαλό με το χέρι, με την αφή. Σε ηλικία δύο ετών η Κέλλερ έγινε κωφή και τυφλή, αλλά αργότερα έγινε διάσημη συγγραφέας, αντιλαμβανόμενη τον κόσμο μόνο με την αφή.
«Τα χέρια μου αισθάνονται στις παλάμες την ηδονήν
της αφής την έννοια».
«Τα χέρια...
Μιλούν αρμονία δική τους.
Κόπο ή φόβο χωριστό, οδύνη, ηδονή.
Κινούνται χαριτωμένα, αναπαύονται βαρειά»,
θα μας πει η ποιήτρια Ζωή Καρέλλη.
Εκτός απ’ αυτά που ειπώθηκαν, ας μην ξεχνάμε και κάτι ακόμα. Ότι τα χέρια μας αποκαλύπτουν σε μεγάλο βαθμό την ηλικία, την υγεία και το επάγγελμά μας. Εύκολα αντιλαμβανόμαστε, ότι τα σκληρά ροζιασμένα χέρια ανήκουν σε αγρότη ή εργάτη. Ενώ τα τρυφερά, με λεπτά δάχτυλα, σε εκπρόσωπο του γυναικείου φύλου. Τα χέρια μπορούν να χρησιμεύσουν σαν ο καλύτερος δείκτης της ηλικίας, παρά το πρόσωπο.
«Το χέρι
ένα είδος χαμένης ρίζας
που ψάχνει τα βάθη»
γράφει η ποιήτρια Μάρω Στασινοπούλου.
Τελειώνω με μια σημαντική αποστροφή.
«Το χέρι αποκαλύπτει μιαν αρχοντιά. Μιαν αρχοντιά που κανένα άλλο όργανο του κορμιού μας δεν έχει... Οι άκρες των δαχτύλων μπορούν να πλάσουν κάθε μορφή, να στείλουν κάθε διακριτικό άγγελμα και να πάρουν—σαν να τρυγούν—το σχήμα που προκαλεί την αναζητητική αδημονία τους. Η αρχοντιά των χεριών και η εκλεκτικότητά τους...» (Γ. Κ. Ζωγραφάκης).