Η αστρολογία είναι μια συνετή θεολόγος....
η λογοτεχνία του μικροαστικού κόσμου.
Ρόλαν Μπαρτ
Τα ωροσκόπια «βγαίνουν»,
επειδή οι άνθρωποι προσαρμόζουν συχνά
τη συμπεριφορά τους στις «προβλέψεις τους».
Ρόμπερτ Κένιγκ
Η εποχή μας —εποχή κατ’ εξοχήν επιστημονικής ανάπτυξης και τεχνολογίας— χαρακτηρίζεται από τα πιο παράδοξα, ετερόκλητα και αντιφατικά πράγματα. Υπάρχουν και εξαπλώνονται φαινόμενα κατ’ εξοχήν αντεπιστημονικά και ανορθολογικά σε χώρες και κράτη που φημίζονται ακριβώς για την επιστημονική, τεχνολογική και πολιτιστική τους πρόοδο. Πρόκειται για μια περίεργη οπισθοδρόμηση σε έναν πνευματικό μεσαίωνα, φαινόμενο που βέβαια έχει την ερμηνεία του.
Ένα απ’ αυτά τα περίεργα είναι σαφώς και το φαινόμενο της εξάπλωσης της αστρολογίας. Η μεγάλη της διάδοση όχι μόνο στις πλατιές μάζες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αλλά και σε μορφωμένους και υψηλά ιστάμενους πολιτικά, πρωθυπουργούς, αρχηγούς κρατών (Χίτλερ, Ρίγκαν, Γιέλτσιν κ.ά.), αποτελεί αληθινή έκπληξη. Το τι πιστεύουν οι ασχολούμενοι με τα ωροσκόπια και με τα ζώδια είναι λίγο πολύ γνωστά. Βομβαρδιζόμαστε σχεδόν καθημερινά από εφημερίδες, περιοδικά και τα κανάλια της TV για το ότι «το μέλλον μας είναι γραμμένο στ’ άστρα» και ότι θα πρέπει να παίρνει κανείς στα σοβαρά υπόψη του, αν το ζώδιό του είναι ευνοϊκό ή όχι για κάποιες αποφάσεις ή για κάποιες ενέργειες στη ζωή του.
Εκείνο όμως που δεν είναι γνωστό, ή είναι ελάχιστα γνωστό στους πολλούς, είναι ποια είναι η προέλευση και η ιστορία της αστρολογίας. Και ακόμη, ότι η αστρολογία δεν έχει καμιά επιστημονική βάση η κάποια σχέση με την επιστήμη της αστρονομίας, αλλά πρόκειται για ένα είδος μαντείας που εντάσσεται στον ευρύτατο κύκλο του αποκρυφισμού, ο οποίος ανθεί κυριολεκτικά στις μέρες μας.
Οι σύγχρονοι διδάκτορες της αστρολογίας (όπως εμφανίζονται σε κύκλους τους —από ποιο αναγνωρισμένο πανεπιστήμιο πήραν το Ph.D. τους άραγε;—) εκουσίως αγνοούν, ή μάλλον εμφανίζονται ή καμώνονται πως αγνοούν, αμείλικτα στοιχεία εις βάρος των προλήψεων που διαδίδουν στους αφελείς οπαδούς τους. Ας δούμε μερικά απ’ αυτά, τα σπουδαιότερα.
Είναι γνωστό ότι η αστρολογία αναπτύχθηκε σε μια προ-επιστημονική εποχή. Πρωτοεμφανίστηκε τότε που άκμαζε το γεωκεντρικό σύστημα και η γη πιστευόταν ότι ήταν το κέντρο του σύμπαντος, ένας μύθος που εδώ και αιώνες η επιστήμη της αστρονομίας έχει διαλύσει ανεπανόρθωτα, αποδεικνύοντας την ύπαρξη του ηλιοκεντρικού συστήματος.
Η αστρολογία ήταν γνωστή στους Χαλδαίους της Μεσοποταμίας το 2000 π.Χ., οι οποίοι ταύτιζαν τους θεούς τους με τα ουράνια σώματα. Ο πρωτόγονος άνθρωπος, βλέποντας τα ουράνια σώματα σε κίνηση και τα ουράνια φαινόμενα (έκλειψη σελήνης, ηλίου) επαναλαμβανόμενα, θέλησε να δώσει νόημα και να βάλει σε τάξη το «κοσμικό χάος». Το μαρτυρούν αυτό οι μύθοι του, οι τελετουργίες και οι παραδόσεις του. Έτσι, όπως επισήμαναν οι θρησκειολόγοι και ιδιαίτερα ο επιφανής Ρουμάνος Μιρτσέα Ελιάντε, για τον αρχαϊκό άνθρωπο «η πραγματικότητα είναι μια λειτουργία μίμησης ενός ουράνιου αρχετύπου». Στην αρχαία Αίγυπτο οι τόποι και οι περιοχές εν γένει έπαιρναν ονόματα ουράνιων περιοχών. Και όλες οι βαβυλωνιακές πόλεις είχαν τα αρχέτυπά τους στους αστερισμούς. Η Νινευή, π.χ., στη Μεγάλη Άρκτο, η Ασσούρ στον Αρκτούρο, η Σιππάρ στον Καρκίνο κλπ. Από το 700 π.Χ. περίπου, εισήχθη από τους Χαλδαίους ιερείς, ο ζωδιακός κύκλος με τα δώδεκα ζώδια. Το μαρτυρεί αυτό και η ονοματολογία των αστερισμών, αφού πρόκειται για ζωολογία της αρχαίας Μεσοποταμίας (ταύρος, λέων κ.λπ.). Η ίδια η λέξη ζώδιο σημαίνει μικρό ή κακάσχημο ζώο. Οι αρχαίοι εκείνοι παρατηρητές, παρατηρώντας με τις δυνατότητες που είχαν τα άστρα, πρόσεξαν ότι μερικές ομάδες άστρων (οι γνωστοί ως αστερισμοί) έχουν σχήμα που θυμίζει κάποιο ζώο. Γι’ αυτό, κάνοντας χρήση της φαντασίας τους, ονόμασαν τον κάθε αστερισμό με το όνομα ενός ζώου. Ο κύκλος αυτός φιλτραρισμένος από την ελληνιστική αστρολογία του 3ου αι. π.Χ., εμπλουτισμένος με ανάλογα ονόματα (δίδυμοι, παρθένος κ.λπ.) επικράτησε και διοχετεύτηκε από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα στον μεσαίωνα και απ’ εκεί με τους Άραβες στη νεότερη εποχή.
Και μόνο η προέλευσή της αστρολογίας δείχνει ότι αναπτύχθηκε σε μιαν εποχή που οι άνθρωποι γνώριζαν λίγα για τα αστέρια και λιγότερα για τις ιλιγγιώδεις αποστάσεις τους. Σε μια εποχή δηλαδή, που ο ήλιος θεωρούνταν πλανήτης. Σε μια εποχή που οι ενασχολούμενοι αγνοούσαν τις τεράστιες αποστάσεις που χωρίζουν τη γη απ’ τους πλανήτες και τα άστρα. Και που οι αστερισμοί εκλαμβάνονταν ως σταθερά σχήματα στον ουρανό, ωσάν όλα τα άστρα να ήταν σε ίση απόσταση από τη γη. Σήμερα βέβαια, είναι γνωστό ότι πολλά από αυτά τα άστρα δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους. Ενώ υπάρχουν άλλα άστρα πλησιέστερα προς τη γη και πιο λαμπερά που δεν τα εντάσσουν στο ζωδιακό κύκλο. (Οι μεγάλοι δορυφόροι του Δία και του Κρόνου π.χ., των οποίων οι διάμετροι είναι συγκρίσιμες με τις διαμέτρους των μικρότερων πλανητών δεν λαμβάνονται υπόψη). Ακόμα η αστρονομία γνωρίζει πόσο απειροελάχιστα μικρές είναι οι βαρυτικές και οι άλλες επιδράσεις τις οποίες δημιουργούν οι μακρινοί πλανήτες και τα ακόμη πιο μακρινά άστρα. Οι αστρολόγοι όμως προφανώς τα γνωρίζουν όλα αυτά, αλλά επιδέξια τα αποκρύπτουν ή τα παρασιωπούν ή μάλλον τα ερμηνεύουν... παρερμηνεύοντας τη σημασία τους.
Οι νέες επιστημονικές ανακαλύψεις συνεχώς κλονίζουν το ψεύτικο οικοδόμημα της αστρολογίας και προκαλούν σύγχυση στους οπαδούς της. Επί παραδείγματι, η ανακοίνωση από την αστρονόμο Τζάκλιν Μίτον ότι υπάρχει και δέκατο τρίτο ζώδιο με το όνομα Οφιούχος (ανάμεσα στον Τοξότη και τον Σκορπιό) ανατρέπει το μέχρι τώρα γνωστό ζωδιακό κύκλο των δώδεκα αστερισμών. Η αστρονομία απόδειξε ότι τα τελευταία 3.000 χρόνια ο άξονας της γης μετατοπίστηκε. Τα ζώδια (αστερισμοί) έχουν μετατεθεί και έχουν αλλάξει οι συσχετισμοί με τα άστρα. Αυτός που ανήκε κατά τους αστρολόγους στον Ταύρο έγινε Κριός. Και αυτός που είναι Αιγόκερος έγινε Τοξότης! Οι αστρολόγοι όμως δεν προσαρμόστηκαν ... στα νέα δεδομένα.
Ακόμη τι θα λεχθεί για το γεγονός ότι στις ανατολικές χώρες (Κίνα, Ιαπωνία κ.λπ.) πιστεύεται ότι ο ζωδιακός κύκλος πρέπει να διαιρείται σε δώδεκα τμήματα γήινων κλάδων (σκύλος, κοτόπουλο, πίθηκος, αρουραίος, κατσίκα κ.λπ.) και πιστεύεται ακόμη ότι το άτομο που θα γεννηθεί σ’ έναν απ’ αυτούς θα έχει τις ιδιότητες αυτών των ζώων;
Εξάλλου —πώς να το κάνουμε—, η αστρολογία, έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την επιστήμη της βιολογίας και της γενετικής, ιδιαίτερα με τους γνωστούς νόμους της κληρονομικότητας του Μέντελ. Οι τελευταίοι δείχνουν ότι τα χαρακτηριστικά και το μέλλον ενός ανθρώπου δεν εξαρτώνται από κάποια επίδραση υποτιθέμενων αστρικών δυνάμεων κατά τη στιγμή της γέννησης του ατόμου, όπως το θέλει η αστρολογία, αλλά κατά τη στιγμή της σύλληψης του εμβρύου. Το τέκνο θα γεννηθεί και θα εξελιχθεί η προσωπικότητά του ανάλογα με το κληρονομικό υλικό που έλαβε από τους γονείς του και τους προγόνους του γενικότερα, χωρίς βέβαια, να αποκλείσουμε και τις εν ζωή επιδράσεις του περιβάλλοντος που δεν είναι μικρές, ούτε αμελητέες (κοινωνικοί, εξωγενείς παράγοντες).
Φυσικά, είναι αδύνατον κατά την κοινή λογική η τύχη δισεκατομμυρίων ανθρώπων να ομαδοποιείται σε δώδεκα μόνο κατηγορίες! Από την αρχαιότητα, ο Αυγουστίνος (354–430 π.Χ.) είχε παρατηρήσει κάτι το ενδιαφέρον που είχε πρωτο-επισημάνει ο σκεπτικιστής φιλόσοφος Καρνεάδης το 220 π.Χ. Πώς είναι δυνατόν δύο δίδυμοι να έχουν εντελώς διαφορετική μοίρα;
Η αστρολογία αποτυγχάνει εντελώς στην περίπτωση των λεγόμενων «χρονοδιδύμων», δύο παιδιών δηλαδή που γεννιούνται ταυτόχρονα, σε διαφορετικά όμως μέρη, χωρίς να έχουν καμία απολύτως σχέση μεταξύ τους. Οι «χρονοδίδυμοι» αυτοί ακολουθούν συνήθως διαφορετικές πορείες στη ζωή τους και έχουν διαφορετικό χαρακτήρα, μολονότι έχουν το ίδιο ωροσκόπιο και «ανήκουν στο ίδιο ζώδιο».
Αυτά είναι τα στυγνά, τα αδυσώπητα γεγονότα που αποδεικνύουν ότι η αστρολογία είναι μύθος. Δεν έχει ίχνος επιστημονικής αλήθειας. Και όπως έγραψε ένας από τους μεγαλύτερους επιστημονικούς ερευνητές της αστρολογίας στην εποχή μας, ο αστρολόγος Michel Ganquellin: «Είναι επιτέλους καιρός να τελειώνουμε. Κάθε προσπάθεια, είτε από αστρολόγους, είτε από επιστήμονες να βρεθούν αποδείξεις της αλήθειας των αστρολογικών νόμων, στάθηκε μάταιη. Είναι τώρα βέβαιο ότι τα ζώδια που αντιστοιχούν στη γέννησή μας, δεν έχουν την παραμικρή δύναμη να αποφασίσουν για τη μοίρα μας, να επηρεάσουν τα κληρονομικά μας χαρακτηριστικά ή να παίξουν κάποιο ρόλο, οσοδήποτε ταπεινό, στο σύνολο των φαινομένων, τυχαίων ή μη, που υφαίνουν τις ζωές μας και ρυθμίζουν τις παρορμήσεις μας για δράση» (The scientific basis of Astrology, 1969, σελ. 145).
Παρά την αποδοχή της αστρολογίας από ορισμένους πάπες του Μεσαίωνα (ο Πάπας Παύλος ο Γ΄ χρησιμοποιούσε την αστρολογία για να βρίσκει ευνοϊκές ημερομηνίες για τις συνόδους της Εκκλησίας!), ο Χριστιανισμός ήταν και είναι σαφώς εναντίον της αστρολογίας. Τη θεωρεί ένα είδος μαντείας, ψευδούς πρόγνωσης του μέλλοντος, η οποία ανήκει αποκλειστικά στον Θεό. Αγιογραφικά χωρία καταδικάζουν απερίφραστα την αστρολογία (Δευτ. 18:10-12, Λευ. 19:26, 31, Ησ. 47:13, Ρωμ. 1:25), όπως και πατέρες της εκκλησίας (Χρυσόστομος, Επιφάνειος, Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Δαμασκηνός). Το ίδιο έχουν κάμει και κανόνες των τοπικών και οικουμενικών συνόδων. Και τούτο, διότι σαφέστατα πρόκειται για αντι-χριστιανική διδασκαλία που καταπνίγει την ελευθερία του ατόμου και το οδηγεί στη μοιρολατρία. Αν οι πράξεις μας και η συμπεριφορά μας εξαρτώνται από τη θέση των άστρων, τότε δεν έχει θέση στη ζωή μας το αυτεξούσιο του ανθρώπου και η ελευθερία της βουλήσεως. Και κατά προέκταση, ο άνθρωπος ασφαλώς, δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του καλές ή κακές, ενάρετες ή εγκληματικές. Και συνεπώς ούτε η ανθρώπινη δικαιοσύνη μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά, αλλά ούτε και η θεία δικαιοσύνη. Πώς μπορείς να αναζητάς ευθύνες από έναν που δεν ευθύνεται για τις πράξεις του;
Ωστόσο, εύλογα κάποιος θα ρωτήσει: Γιατί παρόλα αυτά τα γνωστά και στοιχειώδη πράγματα ενάντια σ’ αυτόν τον μύθο, ο μύθος όχι μόνον εξακολουθεί να επιβιώνει αλλά να διαδίδεται όλο και περισσότερο;
Η απάντηση είναι πιο απλή απ’ ό,τι φαντάζεται κανείς. Όπου υπάρχει ανασφάλεια και κρίση οικονομική, πολιτική, επιστημονική, θρησκευτική, εκεί ανθεί περισσότερο και ο αποκρυφισμός μ’ όλα του τα παρακλάδια. Σε μια ψυχικά και πνευματικά απογυμνωμένη εποχή σαν τη δική μας, οι άνθρωποι πεινούν πνευματικά για το νόημα της ζωής. Πάνω στην παραζάλη του ο άνθρωπος, για να βρει διέξοδο στα προβλήματά του που τον ταλανίζουν, στρέφεται σ’ άλλες πηγές για να μάθει ποιο θα είναι το μέλλον του και ν’ αποφύγει τις κακοτοπιές ή τον ελαύνοντα όλεθρο. Όλο και περισσότερο άνθρωποι, και ιδιαίτερα οι νέοι, μπροστά σε αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν καταφεύγουν στην «ετυμηγορία των άστρων», στους μελλοντολόγους και τους πάσης φύσεως τσαρλατάνους, οι οποίοι όμως, αντί να τους επιλύσουν τα προβλήματα, αποπροσανατολίζοντάς τους, τους απομυζούν ηθικά και οικονομικά.
Είναι φανερό ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, θέλοντας να αποσείσει την προσωπική του ευθύνη για τις επιλογές του στη ζωή, τη μεταθέτει αλλού… Στα άστρα. Είναι αξιοσημείωτο τι είχε γράψει ο Theodor Adorno στο περίφημο έργο του Minima Moralia: «Η αστρολογία πρέπει να θεωρηθεί ένα μικρό μοντέλο της πολύ ευρύτερης τροφοδοσίας της κοινωνίας, με παρανοϊκές προδιαθέσεις. Είναι σε κάποιο βαθμό σύμπτωμα οπισθοδρόμησης της κοινωνίας συνολικά, που επιτρέπει μια κατανόηση της ίδιας της αρρώστιας. Υποσημαίνει μια επιστροφή του ασυνειδήτου, κατευθυνόμενη από σκοπούς κοινωνικού ελέγχου, που είναι εντέλει και οι ίδιοι ανορθολογικοί».
Ο γνωστός συγγραφέας φιλόσοφος Ρολάν Μπαρτ στις Μυθολογίες του δίνει τη δική του εύλογη εξήγηση: η αστρολογία γίνεται αποδεκτή, γιατί λειτουργεί σαν «λυσάριο» προβλημάτων. Έτσι κι αλλιώς, τα άστρα, ερμηνευόμενα συνετά από τους συνετούς και ασαφείς αστρολόγους, δεν αξιώνουν ανατροπή του κατεστημένου, ούτε της καθεστηκυίας τάξης και τα εις αυτήν και εντός αυτής τεκταινόμενα. Υπάρχει χώρος για όλους και για όλα τα προβλήματα. Τα ωροσκόπια μας βοηθούν να έχουμε μια μέση συνετή ζωή. Χαρίζουν έτοιμες και καλές λύσεις για τον έρωτα, τον γάμο, για την οικονομική ευημερία μας, για την υγεία και για την επαγγελματική μας πρόοδο—πρόκειται για τη διατήρηση μιας συντηρητικής κοινωνίας, όπου ο καθένας πρέπει να λειτουργήσει και μέσα σ’ αυτήν, να συντηρηθεί. Ανατροπή της τάξης και των δεδομένων δεν προσφέρουν τα άστρα, ούτε τα ωροσκόπια, ούτε οι αστρολόγοι. Η αστρολογία οφείλει την ύπαρξή της στην εποχή μας, στην υπερβολική διάδοση, στο μάρκετινγκ του αποκρυφισμού και στη διάδοση της κακής παραπλανητικής λογοτεχνίας. Είναι η λογοτεχνία του μικροαστικού κόσμου, κατά τον Μπαρτ.
Αλήθεια, τι κάνει η πνευματική ηγεσία των χωρών, τι κάνουν ακαδημαϊκοί και διανοούμενοι, όταν οι πολιτείες και οι πολίτες, καθεύδουν υπό τους μανδραγόρες των αστρολόγων;