Με τον ενδιαφέροντα τίτλο «Οράματα και Θεωρήσεις», ο Ε.Ν. Μόσχος, δόκιμος δοκιμιογράφος και Διευθυντής του μακροβιότερου λογοτεχνικού περιοδικού της χώρας, της Νέας Εστίας, πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών, στεγάζει δεκαέξι δοκίμιά του για γνωστούς ποιητές και πεζογράφους που έγραψε κατά διαστήματα μέσα σε μια δεκαπενταετία περίπου (1979-1993).
Τα έντεκα που παρουσιάζονται κάτω από τον τίτλο «Οράματα», είναι δοκίμια για επιφανείς νεοέλληνες ποιητές, όπως οι Άγγελος Σικελιανός, Δ.Π. Παπαδίτσας, Παντ. Πρεβελάκης, Νικηφόρος Βρεττάκος, Τάκης Βαρβιτσιώτης κ.ά. Τα υπόλοιπα πέντε με τον τίτλο «Θεωρήσεις», είναι δοκίμια που παρουσιάζουν όψεις του πεζογραφικού έργου της Πηνελόπης Δέλτα, Ν. Καζαντζάκη, Κωνσταντίνου Τσάτσου, Π. Κανελλόπουλου και Πέτρου Πικρού.
Αν το προσόν του καλού δοκιμιογράφου είναι να ερεθίσει και να γονιμοποιήσει τη διάνοια του αναγνώστη, χωρίς να του προσφέρει πληθώρα γνώσεων, αλλά γεύσεις από το έργο μεγάλων συγγραφέων, τότε μπορούμε να πούμε ότι ο Ε.Ν. Μόσχος, γνωστός και από τις προηγούμενες βραβευμένες συλλογές δοκιμίων του, όπως «Αποτιμήσεις» (1978), «Μύρο και δάκρυ» (1988), πέτυχε στο στόχο του, αφού το λογοτεχνικό δοκίμιο όπως αποκαλύπτει και η ίδια η λέξη, είναι μια δοκιμή, μια προσπάθεια, μια σύντομη παρουσίαση κάποιων πτυχών της λογοτεχνικής προσφοράς του παρουσιαζόμενου, και όχι η ενδελεχής μελέτη του έργου του που γίνεται στα πλαίσια μιας συστηματικής εργασίας ή διατριβής.
Το δοκίμιο τις περισσότερες φορές θέτει προβλήματα και ερωτήματα στη διάνοια του αναγνώστη, παρά έτοιμες λύσεις ή συνταγές, σε κάποια θέματα. Εκείνο που διακρίνει το δοκιμιακό έργο του Μόσχου είναι η ευθύβολη κρίση, η κρυστάλλινη σαφήνεια στη διατύπωση, η ωριμότητα και βαρύτητα της σκέψης και η μεταφυσική θέαση των πραγμάτων. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί στον αναγνώστη το γεγονός, ότι στα δοκίμια αυτά ανασύρονται, εντοπίζονται και παρουσιάζονται σημεία της πνευματικής δημιουργίας των προαναφερθέντων λογοτεχνών, που ελάχιστα είχαν επισημανθεί από άλλους συγγραφείς, ή και αν είχαν επισημανθεί, εδώ παρουσιάζονται με πρωτότυπο βλέμμα και αναδεικνύονται κάποιες ιδιαιτερότητες.
Οι τίτλοι που συνοδεύουν κάθε δοκίμιο, είναι αποκαλυπτικοί της πρόθεσης του συγγραφέα, όπως π.χ. Ιωάννα Τσάτσου, «το διψασμένο πρόσωπο», Γ. Βερίτης, «η αγωνία, το βάθος και η ανάταση της ψυχής», Ν. Καζαντζάκης, «η εναγώνια αναζήτηση του Θεού» κ.ά.
Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει με τον τόμο αυτών των δοκιμίων του, μια ακόμα ευσυνείδητη εργασία, που πλουτίζει τα ελληνικά γράμματα, αλλά πρωτίστως τη διάνοια και την καρδιά του αναγνώστη, κάνοντάς τον να «οραματιστεί και να δει» πράγματα που ίσως δεν είχε προηγουμένως υποψιαστεί.
Ανιχνεύσεις, Τεύχος 14, Ιούλιος-Αύγουστος 1996