Μια από τις μεγαλύτερες δυσκολίες που είχε να αντιμετωπίσει ο Δαρβίνος για την θεωρία του της φυσικής επιλογής, ήταν καθ’ ομολογίαν του, αυτή της ύπαρξης του ενστίκτου στα έντομα και ιδιαίτερα στη μέλισσα. Στο έκτο κεφάλαιο του βιβλίου του Η καταγωγή των ειδών απαριθμεί ανάμεσα στις δυσκολίες της θεωρίας του και την ύπαρξη και τη λειτουργία ενστίκτου. Θέτει το ερώτημα ως εξής: «Μπορεί το ένστικτο ν’ αποκτηθεί και ν’ αλλάξει με τη φυσική επιλογή; Τι να πούμε για το ένστικτο που οδηγεί τη μέλισσα να φτιάχνει την κυψέλη της προτρέχοντας έτσι των ανακαλύψεων των μεγάλων μαθηματικών;». Και στο όγδοο κεφάλαιο, με τον τίτλο Το Ένστικτο, αφιερώνοντας αρκετές σελίδες για να εξηγήσει πώς προήλθε το ένστικτο της μέλισσας για την κατασκευή της κυψέλης, προεισαγωγικά σημειώνει: «Πολλά ένστικτα είναι τόσο θαυμαστά ώστε η ανάπτυξη τους μπορεί να φανεί στον αναγνώστη σαν ανατρεπτική της θεωρίας μου!...». Πιο κάτω, συνεχίζει και λέει: «Πρέπει να 'ναι κανείς ανόητος για να περιεργάζεται τη θαυμάσια κατασκευή μιας κερήθρας που είναι τόσο καλά προσαρμοσμένη στο σκοπό που επιτελεί χωρίς να νιώθει ενθουσιώδη θαυμασμό…». Προσπαθώντας, όμως, να μειώσει το θαυμασμό του και να ερμηνεύσει την προέλευση της εκπληκτικής ικανότητας της μέλισσας στην κατασκευή της κερήθρας, καταλήγει στο ότι, η δυσκολία δεν είναι τόσο μεγάλη όπως φαίνεται στην αρχή, και «μπορεί να αποδειχτεί, νομίζω, πως όλο αυτό το ωραίο έργο προέρχεται από μερικά απλά ένστικτα». Στηριζόμενος σε πληροφορίες και παρατηρήσεις άλλων εντομολόγων, καταλήγει με υποθέσεις («πρέπει να υποθέσουμε», «εγώ πιστεύω», «νομίζω») ότι η φυσική επιλογή λειτούργησε έτσι ώστε, να οδηγήσει τις μέλισσες στο να σχηματίζουν όλο και πιο τέλεια ίσες σφαίρες σε μιαν ορισμένη απόσταση η μια απ’ την άλλη σε δυο στρώσεις και να χτίζουν και να σκάβουν το κερί στο επίπεδο της τομής και τούτο εν αγνοία βέβαια των ίδιων των μελισσών…
Αυτά έγραφε ο Δαρβίνος εν έτει 1859. Από τότε όμως, μέχρι σήμερα, έχουν γίνει πολύ περισσότερες ανακαλύψεις κι έχουν αποκτηθεί πολύ περισσότερες γνώσεις από ειδικούς, σχετικά με τα ένστικτα των μελισσών, σχετικά με την επικοινωνία τους μεταξύ τους, τον προσανατολισμό τους, την εκπληκτική ευφυΐα τους, και τόσα άλλα αξιοθαύμαστα, ώστε η ερμηνεία της φυσικής επιλογής που πρότεινε ο Δαρβίνος να φαίνεται από απλοϊκή και χλωμή, έως ανίκανη, να ερμηνεύσει όλο αυτό το φαινόμενο που λέγεται μέλισσα η μελιτοφόρος, όπως είναι η επίσημη ονομασία της κοινής μέλισσας.
Θα προσπαθήσω αμέσως παρακάτω, να διασαφηνίσω τι εννοώ, και θ’ αφήσω περισσότερο τον αναγνώστη να βγάλει τα συμπεράσματά του, εάν ο Δαρβίνος δηλαδή είχε δίκιο, ή χρειάζεται κάτι πολύ περισσότερο από τη φυσική επιλογή, για να ερμηνευθούν όλα τα φαινόμενα που σχετίζονται με τον κόσμο της μέλισσας.
* * *
Ξεκινώ από την πρώτη παρατήρηση του Δαρβίνου που έχει να κάνει με την κατασκευή της κυψέλης και της κηρήθρας. Η μέλισσα κατασκευάζει την κηρήθρα της με κερί που εκκρίνεται από αδένες στο κάτω μέρος της κοιλιάς της. Μια μέλισσα χρειάζεται 16 γραμμάρια μέλι και μια ακαθόριστη ποσότητα γύρη για να φτιάξει 1 γραμμάριο κερί. Το σχήμα με εξάγωνο κελί που ακολουθεί η μέλισσα, ήταν κάτι που κινούσε ανέκαθεν την περιέργεια των ανθρώπων και την απάντηση την υποψιαζόταν από τους ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά δεν μπορούσαν να την αποδείξουν. Έπρεπε να φτάσουμε στο έτος 1999, έτος που ο καθηγητής Τόμας Κ. Χέιλς προσέφερε την μαθηματική απόδειξη για το πλεονέκτημα της κατασκευής του εξαγώνου κελιού. Υπήρχε επί αιώνες η άποψη ότι το εξάγωνο χώρισμα υπερτερεί του ισόπλευρου τριγώνου, ή του τετραγώνου ή οποιουδήποτε άλλου σχήματος, γιατί όπως παρατηρήθηκε μεγιστοποιείται σ’ αυτό ο διαθέσιμος χώρος με ελάχιστη χρήση υλικού. Αλλά, ο παραπάνω καθηγητής κατέδειξε ότι, το εξάγωνο είναι ο καλύτερος τρόπος για να καταμεριστεί ένας χώρος σε ίσα τμήματα με την ελάχιστη δομική στήριξη, διότι το εξάγωνο έχει το μικρότερο μήκος πλευρών ανά μονάδα επιφανείας από κάθε άλλο σχήμα που διαιρεί το επίπεδο σε ίσα κελιά. Συνεπώς, κατέληξε ο καθηγητής, η κατασκευή κέρινων κυψελών με το εξαγωνικό του σχήμα είναι προς όφελος της παγκόσμιας οικονομίας! Στα εξαγωνικά κελιά, οι μέλισσες μπορούν να παράγουν μια ελαφριά αλλά ανθεκτική κηρήθρα με τη λιγότερη δυνατή ποσότητα κεριού και να αποθηκεύουν τη μέγιστη ποσότητα μελιού στο δεδομένο χώρο. Να σημειωθεί επίσης ότι τα κελιά φαινομενικά έχουν οριζόντια διάταξη. στην πραγματικότητα όμως, έχουν μια κλίση περίπου 13ο μοιρών κι έτσι τοποθετείται με ασφάλεια το μέλι στο κελί.
Η κηρήθρα έχει χαρακτηριστεί, όχι άδικα, «αριστούργημα αρχιτεκτονικής», αφού η έξυπνη αυτή κατασκευή συνδυάζει την ομορφιά του σχήματος με τη λειτουργικότητα, και η κηρήθρα μπορεί να ανακυκλωθεί. Οι κέρινοι τοίχοι των κελιών της κηρήθρας συναντώνται σε τριάδες σχηματίζοντας μεταξύ τους γωνία 120 μοιρών, δημιουργώντας μια συμμετρική παράταξη από «εξάγωνα» (βλ. By Nature’s Design και The New York Times, 6/10/1991). Ενώ οι κέρινοι τοίχοι αυτών των κυψελών έχουν μόλις ένα τρίτο του χιλιοστού πάχος, είναι πάρα πολύ ανθεκτικοί. Στην πραγματικότητα, μπορούν να σηκώσουν περίπου 30 φορές το βάρος τους!
Τώρα, πώς κατορθώνει η μέλισσα να κατασκευάζει έτσι την κηρήθρα της, χωρίς γνώσεις μαθηματικών, αρχιτεκτονικής και μηχανολογίας αυτό είναι ένα μυστήριο που οι σύγχρονοι βιολόγοι εξελικτικοί αδυνατούν να λύσουν ικανοποιητικά. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι, κατασκευάζουν τα εξάγωνα κελιά τους, γιατί τα μάτια τους που αποτελούνται από χιλιάδες σωματίδια 3.000-8.400, ανάλογα αν είναι βασίλισσα, εργάτρια ή κηφήνας, έχουν σχήμα εξάγωνο. Αλλά και πάλι δεν λύνεται το μυστήριο αυτής της ευφυέστατης κατασκευής.
* * *
Ενόσω ερευνούμε το φαινόμενο μέλισσα, οι δυσκολίες μεγαλώνουν για τους Δαρβινιστές όπως και οι δικές μας εκπλήξεις. Δεν είναι μόνο το θέμα του πώς επέλυσαν το πρόβλημα της οικονομίας (η λιγότερη δυνατή ποσότητα κεριού στη μέγιστη ποσότητα προϊόντος-μελιού σ’ έναν χώρο). είναι τα εκπληκτικά φαινόμενα της πτήσης και του προσανατολισμού της.
Ως προς την πτήση των μελισσών αυτή καθ’ εαυτή, προκαλούσε προβληματισμό και σύγχυση στους επιστήμονες, ώστε οι μαθηματικοί να πουν ότι, αν δεν τις έβλεπαν να πετούν, θα χαρακτήριζαν την πτήση τους απίθανη έως αδύνατη. Χρησιμοποιώντας, όμως, κάμερες υψηλής ταχύτητας, κατόρθωσαν πρόσφατα (2005), να βρουν το μυστικό που κάνει τις μέλισσες να πετούν. Όπως ανακοινώθηκε (Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών, Τα Νέα, 30/11/2005), οι μέλισσες χτυπάνε τα φτερά τους πολύ γρήγορα και, σχηματίζοντας μικρότερο τόξο απ’ ό,τι άλλα ιπτάμενα έντομα, παράγουν ανυψωτική δύναμη που μόλις επαρκεί για να σηκώσουν το σώμα τους στον αέρα.
Επειδή στη διάρκεια του ταξιδιού τους μπορεί να φορτωθούν με νέκταρ ή με τη μεταφορά νυμφών και το βάρος τους να διπλασιασθεί, αλλάζοντας από τα γρήγορα, μικρού πλάτους χτυπήματα του φτερού, σε χτυπήματα με μεγαλύτερο πλάτος, μπορούν να αλλάζουν την ανυψωτική τους δύναμη σημαντικά. Μια μέλισσα, όπως αποδείχτηκε από βιντεοκάμερες υψηλής ταχύτητας που τραβούσαν 6.000 τρισδιάστατες φωτογραφίες το δευτερόλεπτο, χτυπάει συνήθως τα μήκους ενός εκατοστού φτερά της 240 φορές το δευτερόλεπτο! Ναι, καλά διαβάσατε-το δευτερόλεπτο! Αυτό ανακάλυψαν οι επιστήμονες με επικεφαλής τον Μάικλ Ντίκινσον του τεχνολογικού Ινστιτούτου της Καλιφόρνιας με τις παραπάνω φωτογραφήσεις.
Αλλά, αν προχωρήσουμε και εξετάσουμε το ζήτημα προσανατολισμού των μελισσών, εκεί πραγματικά σαστίζουμε. Διότι, αποκαλύφτηκε ότι μια μέλισσα πριν ξεκινήσει για αναζήτηση τροφής, παίρνει μαθήματα προσανατολισμού πτήσης (!), ώστε να μπορεί να επιστρέψει ασφαλής στη δική της κυψέλη απ’ όπου ξεκίνησε κι όχι να πάει σε κάποια άλλη.
Οι μελέτες αρχικά ασχολούνταν με το θέμα, του πώς οι μέλισσες μετακινούνταν σε κοντινές αποστάσεις από την κυψέλη τους. Σχετικά πρόσφατα, η Elizabeth Capaldi, του πανεπιστημίου του Ιλινόις, και οι συνεργάτες της κατάφεραν να παρακολουθήσουν μέλισσες στα μακρινά τους ταξίδια. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο γνωστό περιοδικό Nature αναφέρει ότι, η παραπάνω επιστήμων παρατήρησε μέλισσες διαφόρων ηλικιών, χρησιμοποιώντας ειδικούς μικροσκοπικούς πομπούς στην κυψέλη και ειδικά ραντάρ παρακολούθησης κάθε μέλισσας. Διαπίστωσε ότι οι πιο πεπειραμένες μπορούσαν να ταξιδεύουν μακρύτερα, πράγμα που σημαίνει ότι, μπορούν να πετούν γρηγορότερα όσο μεγαλύτερη πείρα πτήσης αποκτούν, αλλά και διότι, προοδευτικά μαθαίνουν το περιβάλλον τους, βλέποντάς το από διάφορες οπτικές γωνίες. Αποκτούν μεγαλύτερη εμπειρία πετώντας σε μεγαλύτερα ύψη.
Άλλες έρευνες παλαιότερες και σύγχρονες (Επιστήμη & Ζωή, Βήμα, 27/2/2000) κατέδειξαν ότι ο προσανατολισμός των μελισσών οφείλεται σε πλοηγικά εργαλεία που ιεραρχικά μπαίνουν σε ενέργεια ανάλογα με τις αποστάσεις και το έδαφος, και με ένα έμφυτο ρολόι όπως θα το λέγαμε πιο απλά. Αυτό σημαίνει ότι, στην περίπτωση της μέλισσας το φως του ήλιου, ανακλώμενο σε διάφορα σημεία του εδάφους, πολώνεται δηλ. πάλλεται σε ένα μόνο επίπεδο, επιτρέποντας σ’ αυτές που διαθέτουν ειδικούς φακούς στα σύνθετα μάτια τους, από τις μεταβολές του φωτός να κατορθώνουν να προσανατολίζονται.
Με το εσωτερικό αυτό ρολόι ή πυξίδα, καθορίζουν και τη σχετική θέση τους στο χώρο. Βγαίνουν προς αναζήτηση χυμών χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση. Αλλά ο δρόμος της επιστροφής τους δεν έχει την παραμικρή τυχαιότητα. Από τη στιγμή της εκκίνησης κάθε αλλαγή πορείας προστίθεται στη διανυθείσα απόσταση με εξαιρετική ακρίβεια, αίσθηση ταχύτητας και της κατεύθυνσης. Η διαδρομή έχει απομνημονευθεί με απόλυτη ακρίβεια και η μέλισσα οδηγείται στην κυψέλη με αλάνθαστο τρόπο.
Οι μέλισσες θα μπορούσαν να συλλέξουν νέκταρ χωρίς την αίσθηση του χρόνου, αλλά είναι αναγκαία για τον προσανατολισμό της, οπότε χρησιμοποιεί τον ήλιο σαν πυξίδα, η οποία μπορεί να λειτουργήσει μόνο αν λαμβάνεται υπόψη η ώρα της ημέρας. Όταν επιστρέψει στην κυψέλη η διεύθυνση και η απόσταση που διήνυσε ανακοινώνεται στις άλλες μέσω ενός χορού, για την εκτέλεση του οποίου η αίσθηση του χρόνου λειτουργεί με ακρίβεια!
Οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι ο καθορισμός της αποστάσεως βασίζεται στην ποσότητα ενέργειας που κατανάλωσε η μέλισσα στη διάρκεια της πτήσης. Με το χορό της κάνει το σχήμα του οχτώ με μια ίσια γραμμή στη μέση. Η κατεύθυνση της τοποθεσίας δείχνεται από τη γωνία που σχηματίζει η ίσια γραμμή του αριθμού οχτώ, προς την κάθετο, η οποία παριστάνει τη θέση του ήλιου, τον καιρό του χορού. Όταν βρουν ένα ιδεώδες μέρος οι ανιχνεύτριες μέλισσες μπορεί να χορεύουν με έντονο ρυθμό για περισσότερο από μια ώρα. Οι χοροί έχουν διάφορα σχήματα. Οι μέλισσες κινούνται κυκλικά ευθύγραμμα και μεικτά. Ο γρήγορος και συνεχής χορός ελκύει τις άλλες μέλισσες, οι οποίες θ’ αρχίσουν να χορεύουν υπέρ της καλύτερης τοποθεσίας! Έτσι διατηρείται ενότητα αναμεταξύ τους και 20.000-30.000 μέλισσες ωφελούνται από μια πολύ καλή τοποθεσία για να εγκατασταθούν. Ο χορός είναι ο τρόπος επικοινωνίας μεταξύ των μελισσών. Οι ανακαλύψεις αυτές έγιναν από τον Karl von Frisch που, για το έργο του, τιμήθηκε με Νόμπελ φυσιολογίας και ιατρικής (1973). Με άλλα λόγια, όταν μια κυψέλη γεμίσει, μια βασίλισσα παίρνει το μισό σμήνος (10.000 περίπου μέλισσες) και κατασκηνώνει σε κάποιο γειτονικό κλαδί ώσπου να βρεθεί η κατάλληλη κυψέλη με τον παραπάνω τρόπο του περίπλοκου χορού. Σ’ ένα άρθρο της η Koate Douglas (New Scientist, Το Βήμα, 20/6/1999), μιλάει με θαυμασμό για τη συλλογική σοφία των μελισσών. Το άρθρο καταλήγει: «Αν δει κανείς την προσπάθεια των μελισσών από τη σκοπιά των ανθρώπων δεν μπορεί παρά να θαυμάσει πως αυτά τα έντομα με τον τόσο μικρό εγκέφαλο μπορούν να καταλήξουν σε συμφωνίες σε διάστημα μερικών ωρών. Όπως εξηγεί ο ερευνητής Τομ Σίλεϊ του πανεπιστημίου Κορνέλ οι μέλισσες αρχικά εκμεταλλεύονται το γεγονός ότι είναι πάρα πολλές, ώστε να ψάξουν γρήγορα για τις πιθανές κυψέλες και στη συνέχεια αυτοί οι οργανισμοί με τους μικρούς εγκεφάλους λειτουργούν ως ένας «υπεροργανισμός» για να λάβουν μια σημαντική απόφαση».
Η κοινωνία των μελισσών, το λεγόμενο «μελίσσι», αποτελείται από 50 χιλιάδες περίπου μέλισσες, μια βασίλισσα, και από λίγους «κηφήνες» που τη γονιμοποιούν. Αλλά μια μέλισσα είναι σαν ένα κύτταρο μέσα στον οργανισμό του μελισσιού-κυψέλη. Και ένα μελίσσι είναι σαν ένας οργανισμός με αυτοτελή συνεργαζόμενα κύτταρα (μέλισσες).
* * *
Τώρα, αν ζαλιστήκατε με τα παραπάνω, σχετικά με την ταπεινή μας, μέλισσα, τι θα λέγατε για την ευφυΐα της; Οι επιστήμονες υπολόγισαν ότι πρέπει να είναι πιο ευφυής από τους ισχυρότερους υπερυπολογιστές, ενώ ταυτόχρονα, αποτελεί θαύμα μικρογραφίας (!) αφού κατορθώνει ό,τι κατορθώνει χωρίς ομάδες προγραμματιστών, μηχανικούς και τεχνικούς, που χρειάζονται οι υπολογιστές. Εξηγούμαι: Σχετικά με τους κομπιούτερ είναι γνωστό ότι μέχρι πριν από μια 20ετία περίπου, ένας κομπιούτερ μπορούσε να φτάσει την ταχύτητα επεξεργασίας των 16 Gigaflops (γιγαφλόπ). Δηλαδή, μπορούσε να εκτελέσει 16 δισεκατομμύρια απλές αριθμητικές πράξεις όπως το να προσθέτει δυο αριθμούς ανά δευτερόλεπτο. Αλλά σύμφωνα με ένα συντηρητικό υπολογισμό των ηλεκτρικών και χημικών λειτουργιών που πραγματοποιούνται στον εγκέφαλο της μέλισσας, προκύπτει ότι αντιστοίχως η μέλισσα εκτελεί δέκα τρισεκατομμύρια μαθηματικές πράξεις το δευτερόλεπτο! Και αυτό, παρακαλώ, καταναλώνοντας πολύ λιγότερη ενέργεια από έναν κομπιούτερ. Καταναλώνει λιγότερο από 10 μικροβάτ… ενώ εκατομμύρια μικροσκοπικοί εγκέφαλοι μελισσών μπορούν να λειτουργούν με την ενέργεια που χρειάζεται ένας μόνο λαμπτήρας, των 100W.
* * *
Αλλά δεν είναι μόνον αυτά. Διότι, οι μέλισσες, δεν περιορίζονται σε μαθηματικούς υπολογισμούς όπως κάνουν οι κομπιούτερ. Με τον μικροσκοπικό τους εγκέφαλο, που είναι όμως μετά τον άνθρωπο, ο μεγαλύτερος σ’ αναλογία με το σώμα της απ’ όλα τα ζωντανά, οι μέλισσες διακρίνουν χρώματα, μυρίζουν, περπατάνε, πετάνε, ισορροπούν, προσθέτουν ειδικά ένζυμα στο νέκταρ για να κατασκευάσουν μέλι, προετοιμάζουν ειδικές τροφές (βασιλικός πολτός) και ένα μέλι και γύρη για τα μικρά τους, είναι δηλαδή, άριστοι χημικοί!
Αναγνωρίζουν και αποκρούουν ξένους εισβολείς και παρείσακτους, καθαρίζουν την κυψέλη από τα απορρίμματα και, στην χειρότερη των περιπτώσεων, όταν μπουν τυχαίως μικρά ζώα, π.χ. ποντικός, τον σκοτώνουν με το κεντρί τους και επειδή δεν μπορούν να τον μεταφέρουν έξω από την κυψέλη, τον βαλσαμώνουν, ναι, τον βαλσαμώνουν (!) με την πρόπολη (ένα μείγμα ρετσινιού και μιας ουσίας που εκκρίνουν), ώστε να αποφύγουν τα δυσάρεστα συμπτώματα της σήψης! Τέτοια προνοητικότητα και ικανότητα δεν την έχουν ούτε οι άνθρωποι, μ’ όλη την ευφυΐα τους.
Ακόμα οι μέλισσες ρυθμίζουν το κλίμα της κυψέλης, είτε με το να μαζεύονται όλες μαζί για ζεστασιά το χειμώνα, είτε με το να ανανεώνουν τον αέρα της κυψέλης, με τα φτερά τους, και να τα ραντίζουν με νερό στη διάρκεια του καλοκαιριού.
* * *
Και μερικά άλλα αξιοθαύμαστα. Το πιο χαρακτηριστικό στην κοινωνία των μελισσών είναι ο καταμερισμός των έργων… Ο καταμερισμός αυτός είχε εκπλήξει και τον Αριστοτέλη, ο οποίος έγραψε: «Εισί δ΄ αυταί τεταγμέναι εφ’ έκαστον των έργων, οίον αι μεν ανθοφορούσι, αι δε υδροφορούσι, αι δε λειαίνουσι και το κατορθούσι τα κηρία» (Ιστ. Ζώων, Α40). Κάθε μέλισσα ανάλογα με την ηλικία της αρχικά παράγει το βασιλικό πολτό, ύστερα φτιάχνει κηρήθρες, ύστερα γίνεται καθαρίστρια της κυψέλης, ή φρουρός στην είσοδο και τέλος μεταφορέας (μεταφέρει γύρη, νερό ή μέλι) λαμβανομένου υπόψη ότι ζει 1-3 μήνες. Μόνο η βασίλισσα ζει περισσότερο, έξι χρόνια, μόνο αυτή μπορεί να γονιμοποιείται, άρα το έργο της είναι η διαιώνιση του είδους και γονιμοποιείται μια φορά σ’ όλη της τη ζωή, από έναν ή περισσότερους κηφήνες λίγες μέρες πριν από την ολοκλήρωσή της σαν έντομο (τα στάδια είναι: αυγό, προνύμφη, νύμφη, τελικό έντομο) έξω από την κυψέλη, ενώ την υπόλοιπη ζωή της την περνά με το να γεννά αυγά.
Η μέλισσα είναι ο αποκλειστικός σχεδόν επικονιαστής στη φύση. Έχει υπολογιστεί ότι αν εξαφανιζόταν, θα εξαφανιζόταν μαζί της 100.000 φυτών! Εκεί που δεν υπάρχουν μέλισσες, ένα μεγάλο μέρος των αυτοφυών φυτών έχει εξαφανιστεί, ενώ ο άνθρωπος ακόμη και σήμερα δεν μπορεί να συλλέξει τη γύρη των λουλουδιών.
«Σε παγκόσμιο επίπεδο παίρνουμε από τη μέλισσα κάθε χρόνο, όπως υπολογίστηκε, προϊόντα αξίας πέντε δισεκατομμυρίων δολαρίων. Αυτό όμως δεν είναι τίποτα μπρος στην αφάνταστη, στην ανυπολόγιστη, θα λέγαμε, προσφορά στη φύση και την ισορροπία της… Αν σκεφτούμε ότι η μέλισσα επισκέπτεται κάθε πέντε έως έξι δευτερόλεπτα άλλο άνθος, μπορούμε να υπολογίσουμε πόσες χιλιάδες επισκέψεις κάνει ένα μόνο έντομο σε μία μέρα και πόσα άνθη γονιμοποιεί, ενώ δίνει μόνο μία σταγόνα μέλι σ’ όλη της τη ζωή…» (Στρατή Κοντογιωργάκη, Μέλισσα: Η φυσιολογία της, η κοινωνία της, η προσφορά της. Τύπος Θεσσαλονίκης, 27/11/2000).
Όσο για τους κηφήνες… μέγα λάθος να τους θεωρούμε «κηφήνες» (τεμπέληδες). Οι τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι πυρώνουν το γόνο σ’ όλα τα στάδια, και ταΐζουν με την προβοσκίδα τους τις μέλισσες πριν αυτό γίνει μέλι.
Η θαυμαστή κοινωνία των μελισσών δεν είναι η μοναδική μεταξύ των εντόμων. Υπάρχουν και άλλες, όπως η κοινωνία των μυρμηγκιών που κι αυτή είναι καταπληκτική από πολλές απόψεις. Και γενικά, υπάρχουν έντομα που λειτουργούν έτσι που αψηφούν τις επιστημονικές γνώσεις, και οι επιστήμονες προσπαθούν να εκμαιεύσουν μυστικά προς ίδιον όφελος. Υπάρχει ειδικός επιστημονικός κλάδος που λέγεται βιομιμητική!
* * *
Και τώρα το μεγάλο ερώτημα: Από πού προήλθαν αυτές οι εκπληκτικές διανοητικές ικανότητες της μέλισσας, που, μόλις πρόσφατα οι επιστήμονες μπόρεσαν να κατανοήσουν; Από που τα ένστικτα, ο προσανατολισμός, η ικανότητα πτήσης, η κατασκευή κηρήθρας με μαθηματική ακρίβεια (αλφάδι), η οργάνωση της κυψέλης, ο συντονισμός; Ο ισχυρισμός που προβάλλεται είναι ότι, οι πληροφορίες αυτές είναι εγγεγραμμένες στο D.N.A. των μελισσών και αναπαράγονται. Αλλά το ερώτημα είναι από πού προήλθε αυτή η πληροφορία αρχικά, αυτή η ακριβής γνώση, η γνώση για το συγκεκριμένο σχήμα εξαγώνου κλπ. Από πού και πώς; Ο Δαρβίνος ισχυρίστηκε ότι ο σκοπός της ενέργειας της φυσικής επιλογής υπήρξε η κατασκευή στερεών κελλιών με το αναγκαίο σχήμα… Το μελίσσι που κατασκεύασε τα τελειότερα κελιά με τη λιγότερη εργασία και τη λιγότερη δαπάνη πέτυχε περισσότερο. Τα ένστικτά του τα μεταβίβασε σε διαδοχικά μελίσσια… που επίσης και αυτά είχαν μεγαλύτερη υπέρ αυτών πιθανότητες στον αγώνα περί υπάρξεως.
Αλλά, μπορούσε, άραγε η φυσική επιλογή, που στην ουσία δεν είναι τίποτ’ άλλο, παρά ένα σουρωτήρι, που κατακρατά και εκβάλλει τα ανίκανα, τα σκουπίδια της φύσης και κρατά τα ικανά όντα, άρα είναι μια ταυτολογία (τα ικανότερα επιβιώνουν γιατί είναι τα ικανότερα), ή έστω οι τυχαίες μεταλλάξεις, τα τυχαία λάθη στα γονίδια, όπως το θέλουν οι Νέοδαρβινιστές, να παραγάγουν και να συνεχίζουν απαρέγκλιτα επί εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια την παραγωγή τέτοιων εντόμων, σαν τη μέλισσα, που ακόμα δεν καταλαβαίνουμε πλήρως το μηχανισμό λειτουργίας τους, που επιτελούν έργα και πράξεις, που ο άνθρωπος δεν μπορεί να επιτελέσει; Οι Νεοδαρβινιστές μιλούν για την σοφία της φυσικής επιλογής (Richard Dawkins), αλλά είναι προφανές ότι η φυσική επιλογή δεν μπορούσε να προικίσει τη μέλισσα με τέτοιες εκπληκτικές λειτουργίες, εκτός κι αν πρόκειται για θεά, όπως την ήθελε ο ίδιος ο Δαρβίνος, και μιλούσε γι’ αυτήν ως θεά σε μια επιστολή του.
Θεά φυσική επιλογή ή Θεός Δημιουργός, μία υπερτάτη κοσμική δύναμη, είναι ένα δίλημμα στο οποίο καλείται ο σύγχρονος καλοπροαίρετος αναγνώστης να τοποθετηθεί…
Πάντως, αξίζει να σημειωθεί τι είπε ο Πάππος ο Αλεξανδρεύς, στην επιστολή του το Ισοπεριμετρικό πρόβλημα και η μέλισσα: «Ο Θεός αξιότιμε Μεγεθίων, έδωσε στους ανθρώπους την ιδιότητα να κατανοούν τη σοφία και τα μαθηματικά σε άριστο και τελειότατο βαθμό, έδωσε όμως και σε ορισμένα ζώα εν μέρει αυτήν την ικανότητα (…). Αυτό μπορεί να το παρατηρήσει σε πολλά είδη ζώων και ιδίως στις μέλισσες…»