Συνέντευξη στον Νίκο Δεληγιάννη, περιοδικό Ίαμβος.
Πότε γράφτηκαν τα ποιήματα της συλλογής και τι εκφράζουν;
Τα ποιήματα που στεγάζονται στην Terra Amata, γράφτηκαν πριν από 25 χρόνια περίπου. Είναι ερωτικά ποιήματα και εκφράζουν τις ποικίλες συναισθηματικές καταστάσεις του ερωτικού ποιητή. Ενθουσιασμό, σκιρτήματα, προσμονή ανταπόκρισης, αμφιβολία, πάθος, πόνο, κ.λπ., που, όλα αυτά συμπεριλαμβάνονται στο ερωτικό βίωμα. Ερωτικός είναι αυτός που αντιμετωπίζει τη ζωή με έρωτα, με αγάπη, με θετικό βλέμμα και στάση παρά τις όποιες αντιξοότητες. Ο ποιητής γίνεται το καθολικό στόμα που εκφράζει αυτό που δεν μπορεί να εκφράσει ο μέσος άνθρωπος. Γι’ αυτό, αν η ποίηση είναι άμεση χωρίς επιτηδευμένο ερμητισμό, μιλάει κατευθείαν στην καρδιά. Και συγκινεί τον αναγνώστη, αφού του επαναφέρει στη μνήμη κάτι που ενδεχομένως κι εκείνος βίωσε. Ας μην ξεχνάμε ότι όπως έλεγε ο Ρακίνας «Ο έρωτας εξευγενίζει τον άνθρωπο. Οι έρωτες τον εκχυδαΐζουν».
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ποιημάτων σας και ποια στοιχεία κυριαρχούν σ’ αυτά;
Η ερωτική ποίηση είναι ίσως το πιο δύσκολο είδος ποίησης. Γιατί ο έρωτας είναι πανανθρώπινο βίωμα. Και δεν υπάρχει άνθρωπος που, να μην τον έχει γευτεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Έστω και αρνητικά. Άρα, όλα, ή σχεδόν όλα έχουν ειπωθεί... Τι νέο μπορεί να πει ένας ποιητής; Βέβαια, μπορεί να λέμε σε κάποιον/α, «Σ’ αγαπώ», αλλά ο έρωτας δεν ταυτίζεται πάντα με την αγάπη. Ο έρωτας είναι μια μορφή αγάπης, αλλά, είναι πολύπλοκο και περίπλοκο, ανατρεπτικό, και ίσως, αρκετές φορές απογοητευτικό βίωμα. Δεν περιέχει μόνο αγάπη, αλλά και πόθο, πάθος, ζήλια, κτητικότητα, εκδικητικότητα, πόνο και μερικές φορές και μίσος! Είναι ένα εκρηκτικό κοκτέιλ που όλα αυτά τον συνθέτουν. Εγώ στα ποιήματά μου αυτά εμφορούμαι περισσότερο από το στοιχείο της αγάπης, χωρίς να αποφεύγω και μερικά από τα παραπάνω, και από το στοιχείο της ομορφιάς τόσο της γυναίκας όσο και της φύσης. Όπως γράφω στον πρόλογό μου, «τα ποιήματα είναι εμπνευσμένα όχι μόνο από τη ροϊκότητα του έρωτα, αλλά και από τη ροή της θάλασσας και τη φύση γενικότερα. Είναι όλα μεταξύ αλληλένδετα. Αλληλοπεριχωρούνται» Γι’ αυτό και ο τίτλος της συλλογής είναι Terra Amata «Αγαπημένη γη». Ο τίτλος είναι εμπνευσμένος από μια περιοχή της Γαλλικής Κυανής ακτής που την είδα πριν από χρόνια σε ταξίδι μου, και φέρει αυτήν την ονομασία.
Χρησιμοποιήσατε φωτογραφίες που έχετε ο ίδιος τραβήξει. Πώς συνδέονται αυτές με τα ποιήματα;
Είμαι ερασιτέχνης φωτογράφος. Μ’ αρέσουν τοπία, τοποθεσίες, η φυσική ομορφιά, αλλά και η ασχήμια μερικές φορές, όπου το βλέμμα μου λειτουργεί πολυ-εστιακά. Με τη φωτογραφία γίνεται αυτό που έλεγε ο Octavio Paz Η καθοσίωση της στιγμής. Μια στιγμή αποσπάται από το χρόνο, κι αποτυπώνεται μια έκφραση, ένα θέμα, μια κατάσταση. Από μικρός ζωγράφιζα, κι ακόμα μερικές φορές και τώρα ζωγραφίζω. Έτσι, από τις δεκάδες, να μην πω εκατοντάδες φωτογραφίες που έχω τραβήξει κατά τα τελευταία χρόνια, από τον ελλαδικό χώρο και από το εξωτερικό, όπου ταξίδευσα, ξεχώρισα μερικές που θεώρησα ότι δενόταν κατά κάποιον τρόπο με το περιεχόμενο ενός ποιήματος. Έτσι, έγινε ο συνδυασμός έγχρωμης φωτογραφίας και ποιήματος, με ένα υψηλά, πιστεύω, αισθητικό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό και η έκδοση έγινε σ’ έναν περιορισμένο αριθμό αντιτύπων. Υπάρχει και μια φωτογραφία ενός πίνακα ζωγραφικής μου, που ταίριαζε με το περιεχόμενο ενός ποιήματος. Γι’ αυτό και συμπεριλήφθηκε κι αυτή μαζί με το σχετικό φωτογραφικό υλικό.
Ο αναγνώστης διαβάζοντας τα, τι νομίζετε ότι μπορεί να τον συγκινήσει περισσότερο;
Ανάλογα με τις προσληπτικές ή αφομοιωτικές του ικανότητες, ο αναγνώστης, μπορεί να συγκινηθεί όχι μόνο από το περιεχόμενο των ποιημάτων, αλλά και από τη μορφή, την τεχνική του ελεύθερου στίχου, η οποία πειθαρχεί κυρίως στην ηχητική, στο βηματισμό, στην ένταση, στη συνήχηση και σ’ άλλα σχήματα λόγου, που υπηρετούν την υπέρτατη αυτή τέχνη, την ποίηση. Τα ποιήματα τα εξέδωσα μετά από 25 χρόνια, γιατί πίστεψα ότι είναι όμορφα, και κάτι έχουν να πουν στο σύγχρονο αναγνώστη. Είναι λυρικά, γιατί μόνο τα λυρικά πιστεύω μπορούν να εκφράσουν καλύτερα το ερωτικό στοιχείο. Ο χρόνος νομίζω ότι είναι ο καλύτερος κριτής. Μια συλλογή, πρέπει ν’ αφήνεται για κάποιο χρόνο στο συρτάρι… να σιτέψει… και να κοιταχτεί με πιο ψύχραιμο βλέμμα αργότερα. Αυτό έκανα κι εγώ σ’ αυτή την συλλογή.
Εικαστική τέχνη και ποίηση, έχουν κοινά χαρακτηριστικά και ποια είναι αυτά;
Είναι γνωστός ο αφορισμός του Σιμωνίδη «Ποίηση είναι ζωγραφική λαλούσα και η ζωγραφική ποίηση σιωπώσα». Αυτός ο περιεκτικός αφορισμός τα λέει σχεδόν όλα (Ut picture poesis). Ο αναγνώστης της ποίησης καλείται να δει τις εικόνες που αναδύονται από τους στίχους, και με τη φαντασία του να τις αναδημιουργήσει, να τις αναπλάσει. Στην εικαστική τέχνη – ζωγραφική, γλυπτική κ.λπ., και πάλι αφήνουμε τη σκέψη και τη φαντασία να ερμηνεύσουν το τι θέλει να πει ο καλλιτέχνης, προσθέτοντας ο καθένας τον εαυτό του στο έργο, και δίνοντας τη δική του εκδοχή. Αυτή είναι η μαγεία της τέχνης άλλωστε.
Ποίηση και στοχασμός, ποια είναι η αλληλουχία τους;
«Ποίηση – έλεγε ο Γουόρτσγορθ –, είναι το ξεχείλισμα δυνατών συναισθημάτων». Είναι λόγος εν μέθη. Στην ποίηση, έχουμε περισσότερο το συναίσθημα παρά τη σκέψη, το στοχασμό. Ο τελευταίος προσιδιάζει περισσότερο στον πεζό λόγο και ιδιαίτερα στο δοκίμιο και φυσικά, στη φιλοσοφία. Ωστόσο, και στην ποίηση παίζει ρόλο η σκέψη, που μερικές φορές – αν όχι πάντα – προηγείται της έμπνευσης και της επεξεργασίας του ποιήματος. Το ποίημα λειτουργεί αμφίδρομα. Δεν έχει στόχο να σου διδάξει κάτι, να σου προσθέσει γνώση, αλλά να σε συγκινήσει, να σε ευαισθητοποιήσει, και να σε αφυπνίσει από την πεζολογική, την τετριμμένη πραγματικότητα. Γι’ αυτό κι εγώ έχω αφιερώσει την Terra Amata, σ’ αυτούς που θέλουν και ξέρουν να αγαπούν . Και να ονειρεύονται. Ξύπνιοι. Με την καρδιά. Διότι, σε τελευταία ανάλυση, αν το καλοσκεφτείς, Amor vincit Omnia (Η αγάπη νικά τα πάντα). Όπως έγραψα και στους Αφορισμούς για την αγάπη: «Όπως τα μικρόβια καταστρέφονται όταν εισχωρούν στο μέλι, έτσι, ό,τι άσχημο και κακό βυθίζεται μέσα στην αγάπη, αυτο-καταστρέφεται». Ή, όπως είπε σ’ ένα στίχο του ο Dylan Thomas, τον οποίο έχω ως motto στη συλλογή:
«Κι αν χάθηκαν οι εραστές δε θα χαθεί η αγάπη
Και ο θάνατος δεν θα ‘χει εξουσία».