Ένας σεισμός μπορεί να μετακινήσει τον άξονα της γης,
δεν μπορεί όμως να ταρακουνήσει τα ανθρώπινα μυαλά.
Mary Riddel
Αν ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο, σίγουρα η πρωταρχική του έγνοια
δεν ήταν να κάνει το δημιούργημά του εύκολα κατανοητό σ’ εμάς.
Albert Einstein
Επιστολή (10/2/1954)
στον David Bohn
Αν υπάρχει ένας υπερ–φυσικός Θεός, Δημιουργός του ουρανού και της γης και φυσικά των δυνάμεων της φύσης, παντοδύναμος, πάνσοφος και πανάγαθος, όπως τον δέχονται οι μονοθεϊστικές θρησκείες, τότε πως εξηγούνται οι φυσικές καταστροφές (σεισμοί, τσουνάμι, τυφώνες, πυρκαγιές, πλημμύρες κ.λπ.) που σαρώνουν δικαίους τε και άδικους αλλά και μικρά αθώα παιδιά;
Το ερώτημα αυτό έρχεται και επανέρχεται στις διάνοιες των σκεπτόμενων ανθρώπων κάθε φορά που συμβαίνει μια τεραστίων διαστάσεων φυσική καταστροφή με χιλιάδες ανθρώπινα θύματα, σαν κι αυτή με το τσουνάμι στη ΝΑ Ασία το Δεκέμβριο του 2004 με 300.000 θύματα ή σαν κι αυτή της Νέας Ορλεάνης με τον τυφώνα Κατρίνα, ή το σεισμό της Αϊτής, για να αναφέρω τρεις πολύ πρόσφατες φυσικές καταστροφές, έντονα χαραγμένες στη μνήμη των ανθρώπων.
Το πρόβλημα του πώς συμβιβάζεται η ύπαρξη του Θεού με τις παραπάνω ιδιότητές του, όπως τις δέχεται η Βίβλος και η Χριστιανοσύνη, με την ύπαρξη του φυσικού κακού, δεν είναι νέο· είναι παλιό. Κάποιος το χαρακτήρισε ως το «ερώτημα των ερωτημάτων» για την θρησκευτική πίστη. Απασχόλησε διάνοιες και διάνοιες και ομολογουμένως είναι δισεπίλυτο. Στο πιο μακρινό παρελθόν, ένας μεγάλος σεισμός στη Λισαβόνα την 1η Ιανουαρίου 1755, ημέρα εορτής των Αγίων Πάντων, όταν οι περισσότεροι κάτοικοι βρισκότανε στις εκκλησίες, είχε σαν αποτέλεσμα το θάνατο 60.000 χιλιάδων ανθρώπων, και έκανε τον σαρκαστή Βολταίρο, να γράψει το ποίημα για την καταστροφή της Λισαβώνας (Poème sur le désastre de Lisbonne), στο οποίο ισχυριζόταν ότι οι φυσικές καταστροφές είναι ακατανόητες για τον άνθρωπο και δεν είναι θεομηνίες. Με φιλοπαίγμονα διάθεση αμφισβήτησε τη θέση του Leibniz ότι ζούμε στον καλύτερο δυνατό κόσμο και, κατέληξε, στο εξής συμπέρασμα: «Η φύση είναι βουβή και μάταια τη ρωτούμε. Χρειαζόμαστε έναν Θεό που να μιλάει στην ανθρώπινη ψυχή».
Οι φυσικές καταστροφές που συχνά πλήττουν τον πλανήτη Γη, έχουν διχάσει άθεους, σκεπτικιστές, επιστήμονες και πιστούς, οι οποίοι δίνουν διάφορες ερμηνείες και εξηγήσεις για τα αίτια. Οι άθεοι ισχυρίζονται ότι είναι μια περαιτέρω επιβεβαίωση ότι δεν υπάρχει κανένας Θεός, αφού δεν επεμβαίνει να αποτρέψει τέτοιες καταστροφές όπου θανατώνονται χιλιάδες αθώοι. Αν υπάρχει και δεν επεμβαίνει είναι ένας σαδιστής Θεός, λένε οι σκεπτικιστές. Οι πιστοί, μεταξύ των οποίων και εξέχοντες κληρικοί εκπρόσωποι του υπερφυσικού, απαντούν με διάφορους τρόπους. Οι φονταμενταλιστές βλέπουν τις φυσικές καταστροφές ως θεομηνίες (Acts of God) προερχόμενες από τον Θεό ως τιμωρία για τις αμαρτίες των ανθρώπων και για την αφύπνισή τους από τον λήθαργο της αμαρτίας. Άλλοι, τις εκλαμβάνουν ως μια ευκαιρία για να δείξει ο άνθρωπος την αγάπη του και τον ανθρωπισμό του στους πληγέντες. Άλλοι πάλι, προβληματίζονται εντονότερα. Ισχυρίζονται ότι πρέπει ν’ απαλλαγούμε από την ιδέα ενός Θεού που είναι ταυτόχρονα παντοδύναμος και πανάγαθος. Ή παντοδύναμος, είναι λένε, ή πανάγαθος. Δεν μπορεί να είναι και τα δυο… αφού αφήνει και συμβαίνουν τέτοιες ανθρωποκτόνες καταστροφές με αθώα θύματα. Άλλοι σηκώνουν τους ώμους και απαντούν: «Ανεξερεύνητες οι βουλές του Κυρίου…»
Οι σκέψεις που ακολουθούν, είναι προσωπικές. Προσπαθούν να ρίξουν κάποιο φως στο όντως ακανθώδες αυτό ζήτημα. Διότι, το θεολογικό ζήτημα του ηθικού κακού που προκαλεί ο άνθρωπος στον συν–άνθρωπό του (πόλεμοι, βία, αιματοχυσία, έγκλημα), έχει προ πολλού λάβει την απάντησή του. Ο Θεός σεβόμενος την ηθική ελευθερία του ανθρώπου, του έχει δώσει τη συνείδησή του, καθώς και οδηγίες, νόρμες και συμβουλές, αλλά δεν επεμβαίνει για να τις επιβάλλει. Και ο άνθρωπος έτσι, δρέπει τους καρπούς της εκλογής του. Θερίζει ό,τι σπέρνει σύμφωνα μ’ αυτόν τον παγκόσμιο νόμο. Αλλά τη φύση την εδημιούργησε ο ίδιος ο Θεός και ο ίδιος έθεσε τις φυσικές δυνάμεις που δρουν μέσα σ’ αυτήν καθώς και τους φυσικούς νόμους. Τι προκαλεί αυτές τις καταστροφές; Γιατί δεν επεμβαίνει να τις αποτρέψει σαν φιλόστοργος Πατέρας που είναι; Γιατί αφήνει τα παιδιά του αβοήθητα βυθισμένα στην φρίκη της καταστροφής;
Για ν’ απαντήσει κανείς στα ερωτήματα—καλύτερα… για να προσπαθήσει ν’ απαντήσει στα ερωτήματα αυτά, πρέπει να ξεκινήσει από το ερώτημα, «τι είναι φυσική καταστροφή, τι την προκαλεί, και αν μπορεί ν’ αποφευχθεί»· και μετά να αναζητήσει τυχόν ευθύνες, θείες ή ανθρώπινες.
Η μεγαλύτερη ίσως και πιο τρομακτική φυσική καταστροφή για τον άνθρωπο θεωρείται ο σεισμός. Γιατί έρχεται ξαφνικά και απροειδοποίητα και ο άνθρωπος νιώθει πλήρως αβοήθητος. Σεισμοί ανέκαθεν έπλητταν τη γήινη σφαίρα, μικροί ή μεγάλοι (καθώς και εκρήξεις ηφαιστείων). Σεισμοί από 3 έως 5,9 ρίχτερ προκαλούν κάποιες ζημιές και συμβαίνουν 56.000 φορές τον χρόνο παγκοσμίως! Οι ειδικοί (γεωλόγοι, γεωχημικοί κ.λπ.) μας πληροφορούν ότι οι σεισμοί είναι συνυφασμένοι με τον πλανήτη γη και απαραίτητοι για την ύπαρξη και τη συνέχιση της ζωής συνολικά. «Οι γεωλογικές διεργασίες που προκαλούν τον σεισμό και τα τσουνάμι είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό της γης. Απ’ όσο μάλιστα γνωρίζουμε, κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει σε κανένα ουράνιο σώμα και έχει σχέση με το γεγονός ότι η Γη είναι κατοικήσιμος πλανήτης», παρατηρεί ο γεωχημικός στο Πανεπιστήμιο του Berkeley (University of California) Dr Donald Depaolo. Και ο παλαιοντολόγος Peter D. Ward συμπληρώνει: «Η Γη είναι κατοικήσιμος πλανήτης στον υπέρτατο βαθμό, χάρις στην κίνηση των γεωλογικών πλακών. Μακροπρόθεσμα στις περιοχές που πλήττονται από σεισμούς και τσουνάμια δημιουργείται πλουσιότερη ζούγκλα και η φύση αναγεννάται. Οι τεκτονικές πλάκες συνεισφέρουν ζωτικά στη διατήρηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή» (βλ. Τα Νέα, 15–16/11/2005, Ο σεισμός ανανεώνει τη Γη, σελ. 79. Επίσης, William Broad, New York Times, Καθημερινή, 12/1/05, σελ. 63.)
Ωστόσο, το αμέσως επόμενο ερώτημα που προκύπτει είναι: «Τι αποτελεί φυσική καταστροφή από έναν σεισμό ή ένα τσουνάμι;» Αν ένας σεισμός πλήξει μια κατοικημένη περιοχή σαν κι αυτόν που έπληξε λόγου χάριν την Τάνγκσαν στην Κίνα το 1976 και είχε σαν συνέπεια το θάνατο 242.000 ανθρώπων, τότε μιλάμε για μια τεράστια φυσική καταστροφή. Αν όμως ο σεισμός αυτός έπληττε την έρημο Γκόμπι, 1.100 χιλιόμετρα μακριά, δεν θα γινόταν λόγος για φυσική καταστροφή άξια αναφοράς. Απλά, θα την αντιπαρερχόμασταν. Ο σεισμός αυτός θα αποτελούσε ένα στατιστικό στοιχείο όπως και πολλοί άλλοι. Άρα λοιπόν, ο σεισμός και το τσουνάμι που μακροπρόθεσμα ωφελούν τη ζωή στη γη όπως είδαμε, αποτελούν φυσική καταστροφή για εμάς τους ανθρώπους όταν πλήττονται πυκνοκατοικημένες περιοχές και έχουμε τραγικές απώλειες.
Ο άνθρωπος, όμως, στη μακραίωνη πορεία του πάνω στο γαλάζιο πλανήτη, από νωρίς συνειδητοποίησε ότι, ενώ οι φυσικές δυνάμεις μπορεί να είναι ωφέλιμες για το φυσικό περιβάλλον και για τον ίδιο, μπορεί κατά περιστάσεις σε ορισμένες εξαιρετικές περιπτώσεις να είναι επιζήμιες. Από νωρίς προσπάθησε να εννοήσει τη λειτουργία των φυσικών δυνάμεων και να τις τιθασεύσει, ή να περιορίσει τις συνέπειες κάποιων υπερβολικών καταστρεπτικών γι’ αυτόν λειτουργιών. Δημιούργησε π.χ. φράγματα για να περιορίσει χειμάρρους ή λίμνες που ενίοτε από αυξημένη ποσότητα νερών υπερχειλίζουν και πλημμυρίζουν τις γύρω περιοχές. Κατασκεύασε το αλεξικέραυνο για να αναχαιτίσει τα θανατηφόρα αποτελέσματα του κεραυνού, κ.ο.κ.
Το ζήτημα, λοιπόν, είναι, κατά πόσον ο άνθρωπος μπόρεσε και θέλησε να εννοήσει ότι η φύση λειτουργεί αρμονικά στο σύνολό της υπέρ της συνολικής ζωής, και πως αυτός με τη σοφία του θα πρέπει ν’ αποφεύγει να υπερεκμεταλλεύεται τους πόρους της γης, ή πώς να αποφεύγει να κατοικεί σε περιοχές επικίνδυνες για τη ζωή του. Και ακόμη, να μην κατασκευάζει πρόχειρες ή ακατάλληλες κατοικίες που δεν αντέχουν στις υπερβολές της φύσης. Ο άνθρωπος κατανόησε ότι οφείλει να συμβιώσει με τις φυσικές καταστροφές με τρεις τρόπους: με την πρόβλεψη (πριν), την προστασία (κατά τη διάρκεια) και την αντιμετώπιση των προβλημάτων (μετά) την καταστροφή.
Κατανοώντας όλα τα παραπάνω, ο έμφρων άνθρωπος, αντί να επιρρίπτει ευθύνες για τις φυσικές καταστροφές στον υπερ–φυσικό Θεό, θα πρέπει ν’ αναλογιστεί κατά πόσον ευθύνεται ο ίδιος για τις καταστροφές αυτές, κι αν ο ίδιος συντελεί στην πρόσφατη επαύξησή τους με την άφρονα πορεία του. Θα πρέπει, λόγου χάριν, να αναλογιστεί γιατί στον πρόσφατο σεισμό του Σετσουάν, κατέρρευσαν τα περισσότερα σχολεία θάβοντας στα ερείπια εκατοντάδες παιδιά, ενώ δεν συνέβη το ίδιο με τα κυβερνητικά κτίρια που παρέμειναν αλώβητα. Θα πρέπει οι κυβερνώντες και οι κατέχοντες την εξουσία, να σκεφτούν, γιατί π.χ. ο Παρθενώνας και η Αγία Σοφία και άλλα αρχαία κτίρια και μνημεία σαν τις πυραμίδες κ.λπ. ενώ δέχθηκαν δεκάδες σεισμούς, έμειναν ανέπαφα, ενώ σύγχρονα κτίρια καταρρέουν σαν χάρτινοι πύργοι και τραπουλόχαρτα. Θα πρέπει οι επικριτές του υπερφυσικού Θεού πριν επιρρίψουν ευθύνες σ’ Αυτόν, να διερωτηθούν, μήπως για τον αριθμό των αθώων θυμάτων των σεισμών δεν φταίει απαραιτήτως η γη, το δημιούργημα του Θεού, που κατά περιόδους τρέμει έντονα, όπως έτρεμε πάντα, αλλά φταίει η αύξηση των ανθρώπων στον πλανήτη μας και η ασφυκτικά εγκληματική συγκέντρωσή τους σε μεγαλουπόλεις. Διότι, οι σεισμοί από μόνοι τους, δεν σκοτώνουν… Σκοτώνουν τα ακατάλληλα κτίρια, αφού οι σεισμικές δονήσεις κάθε χρόνο ανέρχονται σε εκατομμύρια… όπως λεν οι ειδικοί.
Για του λόγου το αληθές, ας αναλογισθούμε επίσης ότι ο σεισμός της Χιλής (Φεβ. 2010) ήταν κατά εκατοντάδες φορές ισχυρότερος από αυτόν της Αϊτής (13/1/2010), αλλά ο λόγος για τον οποίο δεν χάθηκαν εκεί τόσες εκατοντάδες χιλιάδες ζωές, όπως στην Αϊτή, είναι ο αυστηρός οικοδομικός κανονισμός και οι πολύ ενισχυμένες κατασκευές. Παρόμοια, το 1988 σεισμός στην Αρμενία με ένταση 6,9 της κλίμακας Ρίχτερ, προκάλεσε το θάνατο 50.000 ατόμων. Αλλά αυτός ήταν της ίδιας εντάσεως με τον σεισμό της Αθήνας το 1981, που είχε ελάχιστα θύματα λόγω καλύτερων κατασκευών.
Ο όλεθρος της Νέας Ορλεάνης που οφείλετο στον κυκλώνα που τη σάρωσε, κατά την επιτυχή έκφραση του Μάριου Πλωρίτη, δεν ήταν θεομηνία αλλά ανθρωπομηνία, έργο όχι μοχθηρών θεών αλλά αφρόνων ανθρώπων. Διότι, όπως υποστηρίζουν οι περισσότεροι επιστήμονες, οι τροπικές καταιγίδες και άλλες καταστροφικές αλλαγές του κλίματος, οφείλονται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου, που κι αυτό είναι αποτέλεσμα του αφανισμού του περιβάλλοντος από λυσσαλέες, άπληστες, άκριτες κερδολαγνείες. Επιπλέον, επειδή οι υπεύθυνοι, έκοψαν τις πιστώσεις για αντιπλημμυρικά έργα για να τις διαθέσουν στον πόλεμο του Ιράκ! (Το Βήμα, 11/9/2005).
Απ’ αυτά τα λίγα, συνάγεται σαφέστατα, νομίζω, ένα αναπόφευκτο συμπέρασμα. Ότι η φύση, όπως δημιουργήθηκε από τον υπερ–φυσικό Θεό, δημιουργήθηκε με το να λειτουργούν τα πάντα καλά λίαν, ακόμα και με αυτές τις παρούσες ατελείς συνθήκες της υποταγής μας στην ματαιότητα της φθοράς. Τίποτα δεν είναι άχρηστο, ή περιττό, ή επιβλαβές αυτό καθ’ εαυτό. Βεβαίως, ως ένα υποπροϊόν της δράσης τους, ο άνεμος ή η βροχή, η κίνηση των τεκτονικών πλακών, μπορεί να επιφέρουν και καταστροφές συμπτωματικά, αλλά στον άφρονα άνθρωπο, που δεν λαμβάνει τα προληπτικά μέτρα του για να τις αντιμετωπίσει κατάλληλα, ή που αγνοεί επίσημες προειδοποιήσεις.
Και ασφαλώς, νομίζω, αποτελεί πρόκληση στην ανθρώπινη λογική, το να επιζητεί ο άνθρωπος να μεταθέσει και να αντιστρέφει τις δικές του ευθύνες, για ό,τι επιτελεί, και να τις επιρρίψει στον Θεό, επιζητώντας θαύματα προστασίας.
Όπως πολύ σωστά παρατήρησε κάποιος αναλυτής, δεν θα πρέπει να διερωτόμαστε για φυσικές καταστροφές, τη στιγμή που οι κυβερνήσεις αρνούνται να υπογράψουν διεθνείς συμβάσεις (σαν του Κιότο) για την προστασία του περιβάλλοντος, και αρνούνται επίσης να περικόψουν τις αμυντικές(;) δαπάνες τους, και δεν επιθυμούν να εξοπλιστούν με συστήματα που προειδοποιούν εγκαίρως τους πληθυσμούς για τσουνάμι, ή για άλλες καταστροφές (πρβλ. Elizabeth Kolbert, Ημερολόγιο μιας καταστροφής. Άνθρωπος, φύση και κλιματική αλλαγή, εκδ. Αβγό, 2007). Δυστυχώς, δεν διατίθενται χρήματα για να κτίζονται ισχυρά αντισεισμικά κτίρια κι αφήνουν τους ανθρώπους να ζουν σε τενεκεδουπόλεις με άθλια παραπήγματα, με αποτέλεσμα πάντα να πλήττονται τα φτωχότερα στρώματα. Το σύστημα των φυσικών καταστροφών φαίνεται να είναι ταξικό. Αυτό που στον πλούσιο κόσμο προξενεί προβλήματα και δυσκολίες, στους φτωχούς σκορπίζει μαζικό θάνατο. Αν στην Ινδονησία υπήρχε σύστημα συναγερμού για τσουνάμι σαν αυτό που υπάρχει στις Η.Π.Α. και στην Ιαπωνία, θα μπορούσαν να είχαν σωθεί 100.000 ζωές! (David Adam, Guardian, 28/10/04).
Η επιστήμη προχωρεί. Η τεχνολογία προχωρεί. Όμως, αντί να δαπανώνται αφειδώς χρήματα για μάταιες υπερφίαλες έρευνες, θα μπορούσαν να δαπανηθούν για έρευνες για την πιθανή πρόβλεψη σεισμών και τη σωστή οργάνωση αντισεισμικής άμυνας σαν κι αυτή που κατασκεύασαν οι Κινέζοι, και τον Φεβρουάριο του 1975, 1.000.000 άνθρωποι ειδοποιήθηκαν έγκαιρα και απέφυγαν ολέθριες συνέπειες (Reader’ s Digest, Φεβ. 1984 σελ. 49 επ.). Αντί να επιδίδεται ο άνθρωπος σε εξαντλητικές εξορύξεις (άντληση αερίου, πετρελαίου ή νερού ή έγχυση υγρών) που προκαλούν ισχυρούς σεισμούς (βλ. Science Illustrated, Σεπτ. 2008, σελ. 80, 81) θα πρέπει να επιδοθεί στην προστασία του περιβάλλοντος και τη σοφή διερεύνησή του, για τη δική του ωφέλεια.
Όπως έγραψε ο γ.γ. του ΟΗΕ Ban Ki–moon: «Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε. Όλες οι χώρες, από την πιο πλούσια μέχρι την πιο φτωχή, πρέπει να εντάξουν στα προγράμματα ανάπτυξης και μείωσης της φτώχειας τον σχεδίασμά μείωσης του κινδύνου καταστροφών… Οι δυνατότητες συντονισμένης δράσης σε παγκόσμιο επίπεδο είναι πολλές» (βλ. Πως θα αντιμετωπίσουμε τις φυσικές καταστροφές, Ελευθεροτυπία 24/7/09).
Μετά απ’ όλα αυτά που διευκρινίστηκαν είναι φανερό, νομίζω, στον κάθε καλόπιστο ότι, οι φυσικές καταστροφές δεν αποτελούν θεομηνίες. Δεν προέρχονται από την οργή ενός μνησίκακου Θεού. Και επ’ ουδενί δεν πρέπει να συσχετίζονται με κάποιες βιβλικές καταστροφές (π.χ. κατακλυσμός του Νώε, καταστροφή Σοδόμων–Γομόρων) όπως κάνουν κάποιοι αδαείς τηλευαγγελιστές ή κακόβουλοι θρησκευτικοί ηγέτες, αναφερόμενοι στην βιβλική «οργή του Κυρίου», ο οποίος «θανατώνει και ζωοποιεί, πληγώνει και θεραπεύει» (πρβλ. Δευτ. 32:39). Διότι, εκείνες, ήταν επιλεκτικές, έγιναν σε αρμονία με τον σκοπό του Θεού κατόπιν θείας προειδοποίησης, και είχαν σαν αποτέλεσμα την τιμωρία ασεβών και την διαφύλαξη πιστών αθώων για ορισμένους θεολογικούς και παιδαγωγικούς λόγους. Ενώ οι διάφορες φυσικές καταστροφές πλήττουν αδιακρίτως τους πάντες, και δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι προέρχονται από τον Δημιουργό της φύσης για κάποιο ειδικό λόγο. Ίσα–ίσα πλήττονται φτωχότεροι και ασθενέστεροι εξαιτίας της φτώχειας και της έλλειψης προστασίας!
Όσον αφορά το τελικό, ίσως ερώτημα, γιατί ένας Θεός αγάπης δεν επεμβαίνει για να σώσει τους ανθρώπους από τις φυσικές καταστροφές, με τρόπο άμεσο, δυναμικό, θαυματουργικό, η απάντηση είναι–όπως παρατηρεί προσφυώς ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος–ότι ο Θεός σπανίως επενέβη στο παρελθόν θαυματουργικά. Κι αυτό οσάκις το έκανε, το έκανε για ειδικούς λόγους μέσω πιστών ανθρώπων, για να προκαλέσει πίστη στους απίστους και ν’ ανοίξει τ’ αυτιά τους στον θείο λόγο (P.G. 50, 459–460). Αν ο Θεός επενέβαινε θαυματουργικά, θα έπρεπε να το κάνει αυτό διαρκώς, πράγμα όπερ θα ανέτρεπε την ύπαρξη και λειτουργία των φυσικών νόμων και δυνάμεων που ο ίδιος θέσπισε για την ομαλή λειτουργία της φύσης και τη διαιώνιση της ζωής των ανθρώπων στη γη.
Συνεπώς, αντί να διερωτάται ο άνθρωπος, γιατί δεν επεμβαίνει ο Θεός για να τον σώσει σε τέτοιες περιπτώσεις, αναμένοντας έναν οιονεί χωροφύλακα ή από μηχανής Θεό, ή να αμφισβητήσει τις θείες του ιδιότητες (παντοδυναμία, αγαθοσύνη), ίσως το καλύτερο που έχει να κάνει, είναι να δει πως θα οργανωθεί ο ίδιος καλύτερα, πως θα καταπολεμήσει τη φτώχεια παγκοσμίως, και τι θα κάνει για ν’ αποφύγει τυχόν καταστροφές που ο ίδιος προκαλεί, και πως μπορεί να βοηθήσει τον συνάνθρωπό του σε δύσκολες ώρες. Να δείξει δηλαδή, έμπρακτα την αγάπη του, μιμούμενος τον Θεό, και ν’ αναμένει με πίστη τον Θεό στο τελικό σχέδιο επεξεργασίας σωτηρίας του ανθρώπου, όπως ο ίδιος το υποσχέθηκε (Ιωάν. 3:16· 2 Πετρ. 3:13· Απ., 21:1–5).
Σύμφωνα με τη χριστιανική θέαση των πραγμάτων, η φύση, κάτω από τις παρούσες ατελείς συνθήκες, στον μετα–πτωτικό, όπως λέγεται, κόσμο, μπορεί ορισμένες φορές να προκαλεί καταστροφές—αλλά υπάρχει πάντα η εσχατολογική ελπίδα αποκατάστασης της κτίσης, «ότι η κτίσις ελευθερωθήσεται από της δουλείας της φθοράς εις την ελευθερίαν της δόξης των τέκνων του Θεού» (αποστόλου Παύλου, προς Ρωμαίους, 8:20–23).
Έτσι, εσχατολογικά, ο υπερ–φυσικός Θεός, εν ορισμένω καιρώ, κατά την θείαν του πρόθεσιν των αιώνων, θα θέσει τέρμα στο κακό και στις φυσικές καταστροφές, στις οποίες βεβαίως, το μεγαλύτερο μέρος ευθύνης φέρει όχι η φύση, αλλά ο άνθρωπος… με την άφρονα ανεξέλεγκτη πορεία του και την απύθμενη κερδολαγνεία του…