Η γλώσσα των πολιτικών έχει ένα και μόνο κοινό:
Να παρουσιάζει το ψέμα για αλήθεια.
George Orwell
Οι εκλογές είναι η μέθοδος με την οποία οι επιχειρηματίες
προσλαμβάνουν πολιτικούς στη δούλεψή τους.
Boris Berezovsky
Το κείμενο που ακολουθεί είναι μια οφειλή προς τον εαυτόν μου κυρίως, αλλά και προς εκείνους που μ' έχουν ρωτήσει και με ρωτούν κατά διαστήματα, γιατί δεν ασχολούμαι ενεργά με την πολιτική, τη στιγμή μάλιστα, που έχω θέσεις και απόψεις και αντιρρήσεις πάνω σε εν ευρεία εννοία πολιτικά θέματα.
Δανειζόμενος απλά τον τίτλο από τον Τόμας Μάνν και προεκτείνοντάς τον, όντας απόλυτα ειλικρινής και τίμιος με τον εαυτό μου, καταθέτω εδώ κάποιες σκέψεις μου, γιατί δεν με συγκινεί η πολιτική, και γιατί δε θέλω ν' ασχολούμαι με την πολιτική, ιδίως συμμετέχοντας ενεργά ως κομματικό στέλεχος κάποιου κόμματος.
Για το τί είναι πολιτική και ποιά συμπεριφορά θεωρείται πολιτικής δε χρειάζεται να το πω εδώ, ούτε να το συζητήσουμε. Υπάρχει και η άποψη ότι και η μη συμμετοχή στην πολιτική είναι πολιτική πράξη... Υπ' αυτήν την έννοια βέβαια, όλα μπορούν ν' αναχθούν στην πολιτική, ακόμη κι αν την απεχθάνεται κανείς. Ωστόσο, νομίζω, η δυσφορία γύρω απ' τα πολιτικά πράγματα τοπικώς και παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια συνεχώς μεγαλώνει, αυξάνεται και διογκώνεται, ώστε να μην είμαι και τόσο πρωτότυπος, σ' όσα επακολουθούν. Αρκεί ν' αναλογιστεί κανείς, ότι η απαξίωση του κοινού στην πολιτική είναι γενικό φαινόμενο, αφού στη χώρα μας το 20 - 25% του εκλογικού σώματος, τα τελευταία 20 χρόνια απέχουν να ψηφίσουν κάποιο κόμμα, ενώ το ποσοστό αυτό σ' άλλες χώρες, (λόγου χάριν στην Βρετανία), είναι ακόμα πιο μεγάλο και φθάνει στο ποσοστό του 50%. Εξ' άλλου σύμφωνα με τα ευρήματα του ευρωβαρόμετρου (Οκτ.-Νοεμ. 2003), το 77% των Ελλήνων δεν έχει εμπιστοσύνη στα πολιτικά κόμματα...
Τί συμβαίνει και υπάρχει αυτή η δυσφορία και η έλλειψη εμπιστοσύνης; Δεν ξέρω πώς σκέπτονται οι ψηφοφόροι αυτοί. Αλλά εγώ που ανήκω σ' αυτό το ποσοστό, μπορώ να πω ότι δεν είναι μόνο η απογοήτευση από τις ανεκπλήρωτες μεγαλόστομες υποσχέσεις των πολιτικών, αλλά και πολλά άλλα, κακώς έχοντα και ανίατα.
Προσωπικά, δεν πείστηκα ποτέ, ότι όλοι αυτοί που ασχολούνται ενεργά με την πολιτική και με τα κοινά, και που μας θυμούνται και ζητούν επιμόνως την ψήφο μας, λίγους μήνες πριν από τις εκάστοτε εκλογές, το κάνουν για το καλό του τόπου" είναι δηλαδή, τόσο αλτρουιστές, ανιδιοτελείς, πατριώτες και θυσιαστικοί, ώστε να θέλουν να προσφέρουν τον χρόνο τους, την εργασία τους, τις ικανότητές τους και το χρήμα τους, υπέρ των άλλων, υπέρ του λαού. Νομίζω ότι, σχεδόν όλοι (ας πούμε οι περισσότεροι αν όχι όλοι), αναμειγνύονται στην πολιτική για το προσωπικό τους συμφέρον για την «πολύφερνη εξουσία», για το συμφέρον και την προβολή τους, των συγγενών και φίλων και των «ημετέρων του κόμματος», ήγουν για λόγους καθαρά εγωιστικούς, φιλόδοξους και προσωπικούς. Ήδη από την αρχαιότητα ο Πλούταρχος παρατηρούσε, ότι με την πολιτική ασχολούνταν όχι οι έντιμοι, αλλά όσοι ήσαν άχρηστοι στην κοινωνική ζωή: ανεπαρκείς, οκνοί και φυγόπονοι. Ο δε Εμμανουήλ Ροΐδης, με τη γνωστή σατυρική του διάθεση, είπε κάτι που είναι διαχρονικό και εξαιρετικά επίκαιρο: «Κόμμα είναι ομάς ανθρώπων... μισούντων πάσαν εργασίαν, οίτινες, ενούμενοι υπό ένα οιονδήποτε αρχηγόν, ζητούσι να αναβιβάσωσι αυτόν διά παντός μέσου εις την έδραν πρωθυπουργού, ίνα παράσχη αυτοίς τα μέσα να ζώσι χωρίς να σκάπτωσι». Ίσως αυτό να είναι μια κοινότυπη αλήθεια - θα αντιτείνει κάποιος -, αλλά πάντως δεν παύει να είναι αλήθεια και δη απογοητευτική».
Άλλη αλήθεια - κατά την γνώμη μου -, είναι ότι οι πολιτικοί και τα πολιτικά κόμματα έχουν να κάνουν αναγκαστικά με τα μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ισχυρών και οικονομικών τράστ και πολυεθνικών εταιριών. Έχει αποδειχθεί περίτρανα, και περισσότερο εσχάτως, ότι, οι πολυεθνικές εταιρίες που πολλές απ' αυτές έχουν εισοδήματα και ετήσιο τζίρο πολύ μεγαλύτερο από το ΑΕΠ πολλών μικρών χωρών, κάνουν στην ουσία κουμάντο και οι οιεσδήποτε κυβερνήσεις ακόμα και των ισχυρών εθνών, είναι υποχείριες ή εντολοδόχοι αυτών των πολυεθνικών, αφού αυτές χρηματοδοτούν τα κόμματα και τις προεκλογικές τους εκστρατείες, και ασκούν ισχυρές πιέσεις για τη λήψη πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων. Αυτό το χαρακτηρίζει εύστοχα ο όρος «διαπλοκή»} που έχει εισχωρήσει και πολιτογραφηθεί αμετάκλητα πια στο πολιτικό λεξιλόγιο των τελευταίων ετών. Έτσι αποδεικνύεται, ότι, η περίφημη «ιδιωτική πρωτοβουλία, καταντά ατομική υστεροβουλία, αφού πίσω από την κοινοβουλευτική δημοκρατία παραμονεύει η οικονομική ολιγαρχία.» Και εδώ ακριβώς έγκειται το λεπτό σημείο. Όπου πολύ χρήμα εκεί και το άηθες, εκεί ο εγωπρωτισμός, εκεί και η εκμετάλλευση, εκεί και η βρωμιά. Ο Αϊνστάιν δικαίως έλεγε, ότι «η εξουσία προσελκύει, πάντοτε, κατώτερα ηθικώς άτομα». Γιατί; Ασφαλώς για να ικανοποιήσουν τα συμφέροντά τους, τον ατομισμό τους, τον εγωκεντρισμό τους μέσω της νομής της εξουσίας και της κτήσης χρήματος, αφού δεν μπορούσαν να έχουν άλλον τρόπο κτήσης... «Οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες δίνουν την εικόνα κοινωνιών... όπου η μόνη αξία είναι το χρήμα, η δημοσιότητα μέσω των ΜΜΕ ή η εξουσία με την πιο χυδαία και γελοία έννοια του όρου» (Κ. Καστοριάδης, Η άνοδος της ασημαντότητας, 2000).
Ανεξάρτητα της παραπάνω πικρής διαπίστωσης της «ανηθικότητας των πολιτικών» (Μ. Γκορμπατσώφ), οι πολιτικοί της χώρας μας, αλλά και των άλλων χωρών (ιδίως της Ευρώπης και Αμερικής) εμφανίζονται πάντα υπερ-αισιόδοξοι, υπό την έννοιαν ότι ζητούν την ψήφο των ψηφοφόρων με ψηφοθηρικά τεχνάσματα και μεθοδίες, ψευδόμενοι ενσυνειδήτως και υποσχόμενοι εν επιγνώσει τους το ανέφικτον. Ακόμα και ότι είναι ικανοί να στήσουν γεφύρια εκεί που δεν υπάρχουν ποτάμια... (Ο προπάππος της πολιτικής ο Νικολό Μακιαβέλι, ήξερε να εξαιρεί τον δόλο και την απάτη ως επιτυχή μέσα της πολιτικής...) Υπόσχονται δηλαδή οι πολιτικοί ότι, θα επιλύσουν προβλήματα τα οποία είτε από τη φύση τους είναι άλυτα, είτε είναι δισεπίλυτα, ή αυτοί οι ίδιοι είναι ανίκανοι να τα επιλύσουν, διότι δεν διαθέτουν τις δυνάμεις και τις ικανότητες να τα επιλύσουν. Να βελτιώσουν κάποια πράγματα, να πληρώσουν κάποια κενά, ναι. Αλλά να τα επιλύσουν όχι. Νομίζω ότι ο Γούντυ Άλλεν είχε πει, ότι «οι πολιτικοί μας είναι είτε ανίκανοι, είτε διεφθαρμένοι. Μερικές φορές μαζί και τα δύο». Αυτό, είναι μια πικρή, μια οδυνηρή αλήθεια.
Ιστορικά, αποδείχτηκε και αποδεικνύεται εμπειρικά στην πράξη, ότι οι επαγγελματίες πολιτικοί και τα πολιτικά κόμματα και τα συστήματα εν γένει ανά τους αιώνες - μηδέ της δημοκρατίας εξαιρουμένης -, και γενικά οι θεσμοί, είναι ανίκανοι να επιλύσουν τα μεγάλα, τα διαιώνια προβλήματα των λαών και των ανθρώπων. Τα προβλήματα αυτά που είναι σύμφυτα με τον άνθρωπο, όπως: η ελευθερία και ανεξαρτησία του ατόμου, η οικονομική επάρκεια, κοινωνική δικαιοσύνη για όλους, παιδεία για όλους, πάταξη της εγκληματικότητας, της ανομίας και της διαφθοράς, επαρκής ιατροφαρμακευτική περίθαλψη για όλους κλπ. Η ιστορία έχει διδάξει, ότι γίνονται κάποιες μεταρρυθμίσεις ή μικροβελτιώσεις σε κάποιους τομείς, αλλά δημιουργούνται μεγαλύτερα προβλήματα σε κάποιους άλλους ή εμφανίζονται νέα προβλήματα, δισεπίλυτα (π.χ. ενεργειακό, μόλυνση περιβάλλοντος, τρομοκρατία κ.ά.)
Κατά τη γνώμη μου για να επιλυθούν αυτά τα προβλήματα, πρέπει πρωτίστως και προηγουμένως να επιλυθεί το πρόβλημα του ανθρώπου. Δηλ., πρέπει πρώτα να προηγηθεί διά της παιδείας και της ουσιαστικής καλλιέργειας η εσωτερική αλλαγή και ηθικοποίηση κυβερνώντων και κυβερνωμένων. Αν δεν επιτευχθεί αυτό - όσο ουτοπικό κι αν φαίνεται -, δεν πρόκειται ποτέ να επιλυθούν τα παραπάνω προβλήματα ή να βελτιωθούν βαλτωμένες πολιτικές καταστάσεις. Οι πραγματικές αλλαγές έρχονται όταν αλλάζουν οι ανθρώπινες καρδιές* όχι όταν κερδίζονται εκλογές, όπου πρόσωπα αλλάζουν απλά καρέκλες... αφού οι πολιτικές ιδεολογίες «στην πράξη» από καιρό έχουν πάψει να διαφέρουν. Ο Μοντεσκιέ, έλεγε, ότι «η αρετή είναι η θεμελιώδης αρχή της Δημοκρατίας...» και ο Μπερλιγκουέρ, ο γνωστός Ιταλός ηγέτης της αριστερός, ορθώς είχε επισημάνει ότι το βασικό πρόβλημα της πολιτικής δεν είναι πολιτικό, ούτε οικονομικό, αλλά πρωτίστως ηθικό. Η πολιτική δεν έχει νόημα αν δεν ανοίγει έναν νέον ηθικό ορίζοντα.
Αλλά βέβαια, για να ανοιχθεί ένας νέος ηθικός ορίζοντας, απαιτούνται πολιτικοί με ήθος που να έχουν τα κότσια να τα βάλουν με τα χωρίς ήθος οικονομικά μεγαθήρια. Υπάρχουν τέτοιοι πολιτικοί; Υπάρχουν τέτοιες προϋποθέσεις; Έχουν τις δυνατότητες να τα βάλουν με την οικονομική ολιγαρχία και τους εξουσιαστικούς μηχανισμούς, που ελέγχουν την (υποτιθέμενη) εξουσία τους, χωρίς να αλωθούν; αλλοιωθούν, κι αφανιστούν; Δύσκολα, πιστεύω, θα μπορούσε κανείς να αποσπάσει θετική απάντηση στα παραπάνω ερωτήματα. Και ακόμα πιο δύσκολο να επιτευχθεί αυτό για το οποίο έγραψε ο Όργουελ: «Η οικοδόμηση μιας κοινωνίας στην οποία η δημόσια αρετή θα ήταν εκ νέου εφικτή».
Και πάλι η ιστορία, το παρελθόν, έχει καταδείξει, ότι ακόμα και ειλικρινείς και τίμιοι να είναι κάποιοι πολιτικοί και πολιτική βούληση και ευθικρισία να διαθέτουν, δεν μπορούν να παραμείνουν μεγάλο διάστημα στην εξουσία. Ή, παραμένοντας, δεν μπορούν να εφαρμόσουν το πρόγραμμά τους και να εκπληρώσουν τις διακηρύξεις και τις υποσχέσεις τους. Τέτοιους πολιτικούς συνήθως ή τους ανατρέπουν εκ των έσω, ή μυστικές υπηρεσίες τους δολοφονούν (Σαλβατόρ Αλιέντε, Ούλαφ Πάλμε, Κένεντυ, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, κ.ά.).
Έτσι, υπ' αυτήν την έννοια, εφόσον ο άνθρωπος είτε κυβερνώμενος είτε κυβερνών, είναι μακράν της αρετής, μακράν της ηθικοποιήσεώς του, δεν έχει υψηλά ιδανικά και στόχους, αλλά έχει προ οφθαλμών μόνο την εξουσία (τη libido dominandi), τη δόξα, το χρήμα (κυρίως το τελευταίο) . όπου τα τελευταία χρόνια δεσπόζει η διαφθορά, είναι ασφαλώς και μακράν από το να επιλύσει τα ουσιώδη πολιτικά του προβλήματα. Το κενό νοήματος που διαγράφεται στον ορίζοντα και που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες, υπάρχει έντονο στην πολιτική ζωή και όσο η πολιτική αποξενώνεται από το πρόβλημα αυτό και από τις υπαρξιακές ανάγκες των ανθρώπων, τόσο αποτυγχάνει στους στόχους της και είναι ανίκανη να προσφέρει κάτι το θετικό.
***
Πολλοί ουτοπικά πιστεύουν στη βελτίωση των πραγμάτων με τη βελτίωση της δημοκρατίας και των δημοκρατικών θεσμών. Αγνοούν φαίνεται, ή θέλουν να αγνοούν ότι αυτό που λέγεται και λειτουργεί ως δημοκρατία στις Δυτικές χώρες, δεν έχει καμία σχέση με τη Δήμο - κρατία, στην κυριολεξία. Στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο λαός εξαντλεί τα δικαιώματά του (και εξαντλείται) με τις εκλογές. Δεν αποφασίζει, ούτε ερωτάται για τα αντιλαϊκά μέτρα που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις που αυτός αναδεικνύει. Έτσι, οι αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες στην ουσία είναι αντιπροσωπευτικές ολιγαρχίες, αφού αυτή καθ' εαυτή, όπως επεσήμανε ορθά ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η αντιπροσώπευση, ξεφεύγει από την δαυγασμένη συλλογική αυτοθέσμιση· είναι τόσο στη θεωρία, όσο και στην πράξη αλλοτρίωση της κυριαρχίας του λαού. Η αντιπροσώπευση δημιουργεί διαίρεση σε κυρίαρχους και κυριαρχούμενους ή εξουσιαζόμενους, οι οποίοι πείθονται από τους επαγγελματίες πολιτικούς ότι είναι ανίκανοι να αυτοκυβερνηθούν και ότι μόνον αυτοί είναι ικανοί να τους κυβερνήσουν... (Περιττό βέβαια, να πούμε, ότι οι σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες δεν έχουν σχέση με την αρχαία Ελληνική των Αθηνών, όπου οι άρχοντες δεν εκλέγονταν, αλλά κληρώνονταν και, όπου, ο δήμος ήταν η κυρία πηγή εξουσιών. Αλλά και εκείνη η άμεση δημοκρατία, δεν ήταν δημοκρατία στην κυριολεξία, αφού ο περισσότερος πληθυσμός που αποτελούνταν από γυναίκες, δούλους, μέτοικους, αποκλείονταν της δημοκρατικής διαδικασίας, η οποία ούτως ή άλλως αφορούσε μόνο την πολιτική σφαίρα και όχι και την οικονομική ή την κοινωνική γενικότερα).
Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία λοιπόν των ημερών μας όχι μόνον δεν έχει σχέση με την κλασική, αλλά αποτελεί διαστρέβλωσή της..., αφού, όπως προσφυώς ελέχθη, στην δημοκρατία «λέτε αυτό που θέλετε και κάνετε αυτό που σας λένε οι άλλοι...». Τώρα, αν στην ούτως ή άλλως διαστρεβλωμένη μορφή δημοκρατίας, προσθέσει κανείς πλείστες όσες άλλες στρεβλώσεις που υπάρχουν και λειτουργούν σ' αυτά τα κατ' ευφημισμόν και κατ' επίφαση δημοκρατικά πολιτεύματα, το συμπέρασμα που προκύπτει όχι μόνο για το παρόν, αλλά και για το μέλλον είναι άκρως απογοητευτικό. Όταν, μάλιστα, βλέπει κανείς δημοκρατίες τύπου ΗΠΑ και Ενωμένου Βασιλείου, να καταπολεμούν την τρομοκρατία διά της τρομοκρατίας, προς ενίσχυση της εξουσίας των ισχυρών... Κι όταν διαπιστώνει ότι η εξωτερική πολιτική των μικρών κρατών εξαρτάται από την πολιτική των μεγάλων δυνάμεων... Πού είναι αλήθεια η περίφημη ανεξάρτητη εξωτερική και εσωτερική πολιτική που διατυμπανίζουν οι πολιτικοί εκάστης χώρας;
Ας μη νομίσει δε προς στιγμήν κάποιος ότι η κατάσταση είναι καλύτερη σε πρώην κομμουνιστικές χώρες, όπως λόγου χάριν στην Κίνα. Το τί συνέβη στις χώρες του λεγάμενου υπαρκτού σοσιαλισμού είναι γνωστός όπως είναι γνωστή και η απογοήτευση. Τώρα, η ίδια απογοήτευση και πολλοί κίνδυνοι υπάρχουν στην πολυπληθέστερη χώρα του πλανήτη, όπου διογκώνεται η διαφθορά και η αδιαφορία της εξουσίας για την επίλυση προβλημάτων εκατοντάδων εκατομμυρίων πάμφτωχων αγροτών.
* * *
Υπάρχουν και δύο άλλα, τελευταία, που έχω να επισημάνω για να μην πω να καταμαρτυρήσω, εναντίον της εν γένει πολιτικής. Όταν κανείς είναι εντεταγμένος σ' έναν χώρο πολιτικό, ή σ' ένα κόμμα, τού αφαιρείται η ελευθερία και του περιορίζεται η προσωπικότητα. Δεν είναι ικανός να διαφωνήσει (δεν του επιτρέπεται να διαφωνήσει) σε κάτι που ομολογουμένως και αποδεδειγμένως είναι εσφαλμένο. Χάριν της κομματικής γραμμής είναι υποχρεωμένος να θυσιάσει την ανεξαρτησία της γνώμης και την ελευθερία του. Εγώ προσωπικά δε θα ήθελα να βρεθώ σ' αυτή τη δυσάρεστη θέση, να μην είμαι σε θέση να δυσαρεστήσω τον οποιοδήποτε κομματάρχη χάριν της αλήθειας. Για μένα, όπως νομίζω και για κάθε ειλικρινή και ελεύθερο άνθρωπο, «φίλος μεν Πλάτων, φιλτάτη δε η αλήθεια...»
Και το τελευταίο που με κάνει να είμαι αδιάφορος προς την πολιτική, είναι το επόμενο: Παρατήρησα ότι οι περισσότεροι από τους πολιτικά ενεργούς και φιλόδοξους και τους κατέχοντες πολιτικά πόστα, δεν μπόρεσαν να καλλιεργήσουν την ειρήνη, την ηρεμία και την ευτυχία στη ζωή τους. Οι διαρκείς αντιπαραθέσεις με τους κομματικούς τους αντιπάλους, οι υψηλές ευθύνες που έχουν ως πολιτικά πρόσωπα, οι πολλές υποχρεώσεις τους, δεν τους επιτρέπουν να ζήσουν ήσυχα, αναπτύσσοντας την προσωπικότητά τους και υποβοηθώντας ειλικρινά με άλλους τρόπους τους άλλους. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος είχε πει «ότι το πρώτο λάθος ενός πολιτικού είναι ότι μπήκε στην πολιτική.» Αυτό με άλλα λόγια και άλλους τρόπους, μάς το λέγουν παλιοί και σύγχρονοι πολιτικοί, που είχαν είτε άδοξο και κακό τέλος, ή ομολόγησαν ότι κατασπατάλησαν τη ζωή τους χωρίς ουσιαστικό αποτέλεσμα. Σε μια σειρά από συνεντεύξεις που έδωσαν στην εφημερίδα «Le Mont» 7 πρώην πρωθυπουργοί της Γαλλίας, παραδέχτηκαν ότι «το αξίωμα αυτό... σκοτώνει την προσωπική σου ζωή» (Ροκάρ) ότι «η ζωή εκεί ψηλά, στην κορυφή της κυβέρνησης, είναι κόλαση (Κρεσόν) και «ότι δεν αξίζει τον κόπο - πολύ στρες και λίγη ανταμοιβή.» (Ελευθεροτυπία 9/3/2004) Αναμφίβολα αυτά είναι προβλήματα των πολιτικών παγκοσμίως και όχι μόνο στη Γαλλία.
Τελειώνω με μια αποστροφή. Όπως και να το κάνουμε, ασφαλώς είχε δίκιο ο Λα Ροσφουκώ - αν δεν με απατά η μνήμη, ή έστω κάποιος άλλος όποιος κι αν ήταν - που είπε: «Η πολιτική είναι μια βρώμικη κουζίνα... πρέπει να λερώσεις τα χέρια σου εκεί για να μαγειρέψεις». Και τα βρώμικα πολιτικά μαγειρέματα είναι σε όλους γνωστά ανά τους αιώνες...