Ένα από τα μεγαλειοδέστερα και μεγαλοπρεπέστερα κεφάλαια του βιβλίου του Ησαΐα, αλλά και όλης της Βίβλου, είναι ασφαλώς το 40ο κεφάλαιο του βιβλίου αυτού. Με μια γλώσσα γλαφυρή, εξαίσια και υψιπετή, ο προφήτης με θεία έμπνευση διατυπώνει πνευματοφόρες, διαχρονικές αλήθειες. Ενώ έχει κατά νουν την μελλοντική αποκατάσταση του λαού Ισραήλ, και την επιστροφή του στην πατρώα γη και στην πρωτεύουσά του, την Ιερουσαλήμ (σε έναν καιρό που ακόμα δεν είχε καταστραφεί από τους Βαβυλώνιους), παρουσιάζει και αναπτύσσει αλήθειες που υπερβαίνουν την ανθρώπινη τάξη, διάνοια και σοφία και αποκαλύπτουν πτυχές της θείας ανεξερεύνητης τάξης, σοφίας και δύναμης. Όσες φορές και αν διαβάσει κανείς αυτά τα θεία προφητικά λόγια, άλλες τόσες καταλαμβάνεται με δέος και θαυμασμό. Διότι, μέσα σε λίγους στίχους, ο ένθεος αυτός ποιητής-προφήτης δείχνει την ανθρώπινη μικρότητα, ματαιότητα και φθορά, και την αντιπαραβάλλει με τον αιώνιο δεδηλωμένο σκοπό (λόγο) του Θεού. Αντιπαραβάλλει την φθαρτότητα, την ματαιότητα και την ασημαντότητα των εθνών, που υπολογίζονται από τον Θεό σαν σταγόνα σε έναν κάδο και σαν σκόνη σε μία πλάστιγγα (στίχος 15) συγκρινόμενα με την ανυπέρβλητη, ασύλληπτη δύναμη και σοφία του.
Καλεί τους αναγνώστες του να κοιτάξουν ψηλά, να παρατηρήσουν τα άστρα των ουρανών, αφού τους καλεί ο “Άγιος Θεός” να αναλογιστούν ποιος δημιούργησε το “στράτευμα των ουρανών” (αυτό που εμείς σήμερα αποκαλούμε γαλαξίες, που ο καθένας τους περιέχει δισεκατομμύρια άστρα ενώ υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες στο σύμπαν) και να αναλογιστούν την τεράστια δύναμη και σοφία του Θεού-δημιουργού (στίχοι 26,28). Ο οποίος Θεός, σε αντίθεση με τους ανθρώπους και τα ανύπαρκτα είδωλά τους, δεν ατονεί ούτε αποκάμνει. Και, φυσικά, δεν εξιχνιάζεται η σοφία του. Είναι Αυτός ο Θεός που κατέχει (εξουσιάζει) τον γύρο της Γης και βλέπει τους κατοίκους της σαν ακρίδες! Αυτός ο Θεός, λοιπόν, μπορεί για ένα διάστημα να ‘τιμωρήσει’ το λαό του (εν προκειμένω τον αποστάτη Ισραήλ) και να τον αποκαταστήσει εν καιρώ. Δρα με τρόπο παράξενο για τον άνθρωπο, υπεράνω της ανθρώπινης κατανόησης και λογικής. Στην ανθρώπινη τάξη, στην ανθρώπινη ιστορία κυριαρχεί η περατότητα, η φθορά και η αμαρτία. Στη θεία τάξη κυριαρχεί η θεία σοφία και η συγχωρητικότητα, η οποία δε μπορεί να κριθεί με ανθρώπινα μέτρα και κριτήρια, με τα μέτρα της ανθρώπινης κατανόησης ή ηθικής. Γιατί ο Θεός όπως αναγράφεται και στο βιβλίο του Ιώβ είναι ανεξερεύνητος, ακατανόητος (Ιώβ κεφ. 38-41). Δείγμα της σοφίας του παίρνουμε από τα δημιουργικά του έργα. Γι’ αυτό ο προφήτης δείχνει ότι Αυτός ο μεγαλειώδης, ο υπέρτατος, ο αιώνιος Θεός, είναι ταυτόχρονα και τόσο στοργικός και συγκαταβατικός, όπως ένας ποιμένας που φέρεται στοργικά στα προβατάκια του και τα καθοδηγεί και τα αγκαλιάζει (στίχοι 10-11). Το μήνυμα του κεφαλαίου που στέκεται σαν προμετωπίδα στη δεύτερη ενότητα του βιβλίου του Ησαΐα (κεφ. 40-66), είναι ότι ο μεγαλειώδης Θεός της φύσης, του κόσμου, ο υπέρτατος και ανεξερεύνητος Θεός, είναι και Θεός της ιστορίας που επεμβαίνει και δρα και την καθορίζει και κατευθύνει μερικές φορές με τρόπο ακατανόητο σε μας, οι οποίοι θέλουμε να του διδάξουμε εμείς τη δικαιοσύνη (!) ενώ κανείς δε μπορεί να γίνει σύμβουλός του (στίχοι 14-23). Ο Θεός – η αιώνια τάξη – αποκαλύπτεται στην ιστορική ανθρώπινη τάξη και τελικά την ρυθμίζει. Δεν υπολογίζει έθνη και λαούς αφού γι’ Αυτόν, αυτά είναι σαν τίποτα, μια ματαιότητα, ένα μηδέν. Γι’ αυτό και παρηγορεί και δίνει ισχύ στον αδύναμο, αρκεί να εμπιστεύονται σ’ Αυτόν και να τον προσμένουν (Paul Tillich, The Shaking of the Foundations σελ. 22 επ.). Το επιμύθιο είναι, ότι, εκείνοι που ελπίζουν και στηρίζονται στο Θεό, θα ανανεώσουν τις δυνάμεις τους, θα πετάξουν ψηλά σαν αετοί, θα τρέξουν και δεν θα αποκάμουν. Γι’ αυτό έχει κάθε λόγο ο προφήτης να λέει : “Παρηγορείτε, παρηγορείτε το λαό μου…” παρά τα δεινά που υφίστανται. Η παρηγοριά, βέβαια, προέρχεται μόνο από τον Θεό, και ο λαός πρέπει να ετοιμάσει την βασιλική οδό και στην έρημο, στους ερημωμένους τόπους, όπως ήταν η Ιουδαία έρημη τότε, για να βαδίσει ο Κυρίαρχος της ιστορίας, ο Θεός και ο λαός του. Αξιοσημείωτο είναι, το πώς ο προφήτης στον εμπνευσμένο αυτό λόγο, παρουσιάζει το Θεό, με τις θείες του ιδιότητες. Δεν πρόκειται εδώ, για έναν περιορισμένο από τόπο και χρόνο Θεό, έναν φυλετικό, εθνικό Θεό της ερήμου ή των Εβραίων, όπως νομίζουν κάποιοι κοντόθωροι κριτικοί, αλλά για έναν Θεό, που είναι ταυτόχρονα: παρηγορητής, συγχωρητικός, δίκαιος κριτής, τρυφερός ποιμένας, άγιος Θεός, ασύγκριτος και ανυπέρβλητος, μεγαλειώδης δημιουργός, αιώνιος και ακατανόητος. Και όλα αυτά μαζί, γιατί Αυτός είναι ο ασύλληπτος από την ανθρώπινη διάνοια Γιαχβέ, το όνομα του οποίου σημαίνει «Αυτός που κάνει να γίνει», ή «να γίνεται», ή «Γίνεται ό,τι θέλει να γίνει» και θα είναι ό,τι θέλει να είναι (Εχυέχ ασε Εχυέλ, Έξοδ. 3:14). Όχι απλά ο Ων, ο υπάρχων, αλλά «Αυτός που ήταν και είναι και θα είναι» όπου τον αναζητήσουν, όπως πολύ ωραία το διατυπώνει ο φιλόσοφος Martin Buber, στο βιβλίο του «Εγώ και Συ».
Το μεγαλειώδες αυτό ποίημα - γιατί σε ποιητική γλώσσα και ρυθμό είναι γραμμένο -, το μεταφέρω στη νεοελληνική γλώσσα παρ’ όλο που υπάρχουν ήδη καλές μεταφράσεις της Βίβλου, στηριζόμενος όχι μόνο στο Μασορίτικο κείμενο, αλλά και στην μετάφραση των Ο’, αλλά, ιδίως, στο πλήρες χειρόγραφο του Ησαΐα της Νεκράς Θάλασσας (1Q) όπου ο αναγνώστης θα παρατηρήσει και κάποιες μικρές παραλλαγές ή διαφοροποιήσεις, που συμβάλλουν ωστόσο στην καλύτερη κατανόηση του κειμένου. Γι’ αυτό απαραίτητο είναι να συμβουλευτεί και τις υποσημειώσεις στο τέλος.
Το κεφάλαιο θα μπορούσε να χωριστεί απλά σε δύο τμήματα. Στο πρώτο (1-11) έχουμε την “παρηγοριά του Θεού δια της έλευσης του Σωτήρα Θεού”. Το δεύτερο (12-30), περιγράφει την ασύγκριτη μεγαλειότητα του Θεού, και την ενίσχυσή του, την παρηγοριά του στους αδύναμους. Μετέφρασα όλο το κεφάλαιο, εκτός από μερικούς στίχους που είχαν περισσότερο τοπικό χρώμα, σε σχέση με τον αρχαίο Ισραήλ και αφορούσαν πιότερο αυτούς. Τέλος, θεωρώ ότι, το κεφάλαιο αυτό, παρά τη σχετική αλλαγή του ύφους, προέρχεται από τον (πρώτο) Ησαΐα και όχι από κάποιον δεύτερο (Ησαΐα) όπως υποστηρίζουν οι κριτικοί της Βίβλου. (Για περισ. βλ. Πόσοι Ησαΐες έγραψαν το βιβλίο του Ησαΐα;)
1 «Παρηγορείτε, παρηγορείτε τον λαό μου», λέει ο Θεός σας
2 Μιλήστε στην καρδιά της Ιερουσαλήμ
και πείτε της ότι ο καιρός της σκληρής δουλείας της συμπληρώθηκε (…)
3 Φωνή κάποιου που φωνάζει: (1)
Στην έρημο ετοιμάστε τον δρόμο για τον ΓΧΒΧ (2) (και)
Μέσα στην έρημη στέπα ανοίξτε δρόμο μεγάλο για το Θεό μας
4 Κάθε φαράγγι ας υψωθεί
Κάθε βουνό και κάθε λόφος ας χαμηλώσει
Το έδαφος το ανώμαλο ας γίνει πεδιάδα
Και το κακοτράχαλο ανώμαλο έδαφος ας γίνει κοιλάδα ίσια.
5 Η δόξα του Γιαχβέ θ’ αποκαλυφτεί
και κάθε άνθρωπος θα τη δει συγχρόνως
γιατί ο ίδιος ο Γιαχβέ μίλησε.
6 Μια φωνή λέει: «Φώναξε!»
Κι εγώ ρωτάω: «Τι να φωνάξω;» (3)
«Κάθε άνθρωπος είναι σαν το χλωρό χορτάρι
κι όλη η φεγγοβολιά του (4) σαν το αγριολούλουδο.
7 Το χλωρό χορτάρι ξεραίνεται
Το άνθος μαραίνεται
Όταν η πνοή του Κυρίου φυσήξει πάνω του.
Οι άνθρωποι βέβαια δεν είναι παρά χορτάρι.
Το χλωρό χορτάρι ξεραίνεται
8 Το άνθος μαραίνεται
αλλά ο λόγος του Θεού μας
παραμένει για πάντα… (5)
10 Δείτε! Ο Υπέρτατος Κύριος, ο Θεός
έρχεται να εξουσιάσει με δύναμη
την αμοιβή που δίνει την έχει μαζί του…
Κι ο μισθός του είναι μπροστά του.
11 Σαν βοσκός θα βοσκήσει το κοπάδι του·
το μαζεύει με τον βραχίονά του
βαστάζει στην αγκαλιά του τ’ αρνάκια
και οδηγεί τρυφερά τις προβατίνες που θηλάζουν.
* * *
12 Ποιος μπόρεσε τα νερά της θάλασσας με τη χούφτα να μετρήσει
και υπολόγισε με τη σπιθαμή τις διαστάσεις των ουρανών
και να βάλει το χώμα της γης μέσα σε σακί
ή ζύγισε τα βουνά με την πλάστιγγα
και τους λόφους με τη ζυγαριά;
13 Ποιος υπολόγισε τις διαστάσεις του πνεύματος του Κυρίου;
Και ποιος μπορεί να τον διδάξει και να του δώσει συμβουλές;
14 Ποιον συμβουλεύτηκε για να του μάθει ευθυκρισία;
ή ποιος τον δίδαξε τους δρόμους της δικαιοσύνης;
Ποιος του μεταδίδει γνώση
ή του μαθαίνει να ενεργεί με αληθινή σοφία;
15 Ιδού! Τα έθνη είναι σαν σταγόνα σ’ έναν κάδο με νερό
σαν λεπτό στρώμα σκόνης στην πλάστιγγα.
Ιδού! Αυτός σηκώνει τα νησιά σα να ήταν λεπτή σκόνη.
16 Όλα τα δέντρα του Λιβάνου δεν αρκούν για τη φωτιά
και τα άγρια ζώα του δεν αρκούν για το ολοκαύτωμα.
17 Όλα τα έθνη είναι σαν ένα τίποτα μπροστά του
τα λογαριάζει σαν λιγότερο απ’ το μηδέν, ωσάν μηδαμινότητα.
18 Με ποιον μπορείτε να συγκρίνετε (εμέ) τον Θεό;
Με ποιο ομοίωμα μπορείτε να με αντιπαραβάλλετε;
(…)
21 Δεν το γνωρίζετε; Δεν το μάθατε;
Δεν σαν το είπαν εξ’ αρχής;
Δεν το καταλάβατε
από τότε που δημιουργήθηκε η γη;
22 Αυτός είναι που εξουσιάζει τον κύκλο της γης (6)
και οι κάτοικοί της είναι μπροστά του σαν ακρίδες.
Εκτείνει τους ουρανός σαν παραπέτασμα
τους απλώνει και τους τεντώνει σαν σκηνή για κατοικία (7)
23 Τους ηγέτες τους εκμηδενίζει
Και τους κριτές της γης τους εξαφανίζει.
24 Πριν καλά καλά φυτευτούν
Πριν προλάβουν να σπαρθούν
Πριν προλάβει να ριζώσει στη γη ο βλαστός τους
ένα φύσημα τους ξεραίνει
και τους παίρνει ο άνεμος σαν την καλαμιά.
25 Με ποιον λοιπόν μπορείτε να με παρομοιώσετε
με ποιον μπορείτε να με εξισώσετε
λέει ο Άγιος Θεός.
26 Τα μάτια σας σηκώστε ψηλά στον ουρανό και δείτε:
Ποιος τα δημιούργησε αυτά τ’ αστέρια;
Αυτός που παρατάσσει το στράτευμά τους με αριθμό (8)
που με τ’ όνομά τους όλα τα καλεί.
Εξαιτίας της τεράστιας δύναμής του
και της φοβερής ισχύος του
ούτε ένα απ’ αυτά δεν λείπει
(…)
28 Δεν το γνωρίσατε; Δεν το μάθατε;
Ο Κύριος είναι αιώνιος Θεός
Ο δημιουργός των περάτων της γης
Δεν κουράζεται ούτε αποκάμνει.
Η σοφία του είναι ανεξερεύνητη (9).
29 Δίνει δύναμη στον κουρασμένο
και σθένος περισσό στους αδύναμους.
30 «Ακόμα και οι νέοι θα κουραστούν
και θα αποκάμουν»
Τα παλικάρια θα σκοντάψουν και θα πέσουν
31 Αλλά εκείνοι που στον Κύριο ελπίζουν
θα ανανεώσουν τις δυνάμεις τους.
Θα πετάξουν ψηλά με φτερούγες σαν αετοί
Θα τρέξουν και δεν θα αποκάμουν
θα περπατήσουν και δεν θα εξαντληθούν.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
-
Ο στίχος είναι πολύ γνωστός και από τα Ευαγγέλια που εφαρμόζουν τα λόγια στην προπαρασκευή του έργου του Ιησού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή με το κήρυγμά του στην έρημο του Ιορδάνη. Είναι αξιοσημείωτο ότι και οι 4 Ευαγγελιστές αναφέρονται στον στίχο αυτό (Ματθ. 3:3, Μαρκ. 1:3, Λουκ. 3:4, Ιωάν. 1:23) καθώς και ότι στο εβραϊκό έχουμε διαφορετική στίξη: φωνή βοώντος: στην έρημο ετοιμάσατε κ.λπ. που αντιστοιχεί στον δεύτερο στίχο, σύμφωνα με τον γνωστό συνωνυμικό παραλληλισμό της Εβραϊκής ποίησης. Οι Ευαγγελιστές ακολουθούν τους Ο’. Ο λαός καλείται να ετοιμάσει την οδό του προς αυτόν ερχομένου Κυρίου του.
-
Το Εβραϊκό και τα χειρόγραφα του Κουμράν 1QIsa έχουν εδώ αντί του Κυρίου των Ο’, ΓΧΒΧ ή Γιαχβέ – Ιεχωβά, το κύριο όνομα του Θεού στην Παλαιά Διαθήκη.
-
Σύμφωνα με το μεγάλο χειρόγραφο του Κουμράν 1QIsa και τους Ο’.
-
Σύμφωνα με το μεγάλο χειρόγραφο του Κουμράν 1QIsa και τους Ο’.
-
Ο Λόγος του Θεού ως αιώνιος, αντιπαραβάλλεται με το χορτάρι και το άνθος του αγρού. Το εδάφιο χρησιμοποιεί και ο απ. Πέτρος στην Α’ επιστολή του 1: 24,25.
-
Ο γύρος της γης αναφέρεται στη γη σαν ουράνιο σώμα, άρα, θεωρείται, προϋποτίθεται η γη σφαιρική. Βλ.
-
Η έκφραση ‘τεντώνει και απλώνει’ είναι βεβαίως ποιητική, αλλά όλως παραδόξως σύμφωνη με την σύγχρονη κοσμολογία που μιλάει για διαστολή του σύμπαντος για ένα σύμπαν που εξαπλώνεται συνεχώς! Βλ.
-
Τα ουράνια σώματα είναι πάρα πολλά και αντιπαραβάλλονται με στράτευμα… μια συνηθισμένη εβραϊκή έκφραση που δείχνει το μεγάλο μέγεθος. Πρβλ. Γεν. 2:1. Το ότι τα καλεί με το όνομά τους, σημαίνει ότι τα εξουσιάζει.
-
Η ανεξερεύνητη σοφία του Θεού τονίζεται και αλλού στη Βίβλο (Ιώβ 37:23, Ψαλμ. 147:5, Εκκλ. 3:11, Ρωμ. 11:33, Α’ Κορ. 2:16) αλλά και επαληθεύεται από τα συμπεράσματα της επιστήμης. Οι επιστήμονες αναγνωρίζουν ότι η φύση είναι πιο έξυπνη από εμάς ( ) και ακόμη… ότι ξέρουμε και παρατηρούμε το 5% της υλοενέργειας του σύμπαντος. Το υπόλοιπο είναι σκοτεινή ύλη και ενέργεια.