Υπάρχουν «νόμοι» για την επιτυχία; Ή μήπως η επιτυχία είναι περισσότερο προϊόν τύχης; Το ερώτημα με είχε απασχολήσει στο παρελθόν. Δεν με είχε απασχολήσει όμως, σοβαρά, μέχρι τη στιγμή που έπεσε στα χέρια μου ένα μικρό ανώνυμο βιβλιαράκι με τίτλο Η σίγουρη μέθοδος για να κερδίσετε ταχύτατα πολύ, πάρα πολύ χρήμα. Όντας δύσπιστος σε ένα τέτοιο θέσφατο και, γνωρίζοντας, ουκ ολίγα παρόμοια βιβλία που τον τελευταίο καιρό πουλάνε… μεσ’ απ’ τις σελίδες τους επιτυχία κι ευτυχία, λες και καλά και σώνει, όπως λέγει ο Pascal Bruckner, ο άνθρωπος πρέπει να ζητά να είναι ευτυχισμένος και να αναζητά την ευτυχία ως αυτοσκοπό, ετοιμαζόμουν να το παρατήσω. Κάτι, όμως, την τελευταία στιγμή, με ώθησε να το ξεφυλλίσω. Και ομολογώ, ότι αυτό το κάτι, η διαίσθησή μου, τελικά, με αντάμειψε με το παραπάνω. Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι υποψιαζόμουν. Ο παλαιό-βιβλιοπώλης που το είχε ανάμεσα σ’ άλλα σκονισμένα βιβλία κοίταξε τον τίτλο του βιβλίου και εμένα, ειρωνικά κάπως. Αλλά εγώ απτόητος, το πήρα, αφού προηγουμένως φυλλομετρώντας και «πετόντι οφθαλμώ» διέγνωσα την αξία του.
«Ουκ εν τω πολλώ το ευ», έλεγαν οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Και εγώ διαπίστωσα για πολλοστή φορά τη σοφία τους, ανακαλύπτοντας τη σοφία του βιβλιαρίου, όταν το διάβασα δύο και τρεις φορές. Ο άγνωστος συγγραφέας, μέσα σε λίγες σελίδες δίνει το απόσταγμα των σκέψεων, των εμπειριών και της σοφίας του. Επειδή με βρίσκει σύμφωνο κατά 90% και πλέον, για να μην πω 100% και επειδή πολλές απ’ αυτές τις σκέψεις τις είχα κάνει κι εγώ, αν και ομολογουμένως όχι με τον ίδιο τρόπο, ούτε συστηματικά, θεώρησα καλό να καταθέσω εδώ ό,τι θεωρεί αυτός ως «νόμους της επιτυχίας», προσθέτοντας τις δικές μου παρατηρήσεις και τις δικές μου σκέψεις πάνω στις σκέψεις του, προς όφελος του αναγνώστη μια και που δύσκολα μπορεί να το βρει κανείς και να το διαβάσει.
Ο συγγραφέας ξεκινάει στο πρώτο κεφάλαιο, με μερικές ερωτήσεις και με γενικές θεμελιώδεις αρχές, που βρίσκονται πίσω από κάθε πραγματική επιτυχία. Για μένα εκπληκτική ήταν η εξ αρχής τοποθέτησή του: «Υπάρχει πράγματι ένας Νόμος του πλούτου και της επιτυχίας; Ε, λοιπόν, ναι, υπάρχει!… δεν έχει τίποτα το μαγικό, ούτε είναι και δύσκολο. Εγώ προσωπικά συνάντησα αυτόν το Νόμο», συνεχίζει ο συγγραφέας, «στο πιο σπουδαίο απ’ όλα τα μυστικιστικά βιβλία, καθώς και στο πιο αυθεντικό—τη Βίβλο. Η απλή ανάγνωση των λέξεων δεν φτάνει για να γίνει κατανοητός. Αυτές τις λέξεις πρέπει να τις δούμε κάτω από ένα ειδικό φως, ώστε να μπορέσει να αποκαλυφθεί το πραγματικό τους νόημα».
Από μικρός διάβαζα, και θαύμαζα της σοφία της Βίβλου. Αλλά αυτή η δήλωση, μου ήρθε σα ξάφνιασμα. Ήταν κάτι που δεν το περίμενα να λεχθεί τόσο εμφατικά και απόλυτα. Σε μια εποχή, μάλιστα, που η Βίβλος αμφισβητείται και καταπολεμείται σε πολλούς τομείς από πολλούς ειδικούς και πολλούς ανίδεους.
Ο συγγραφέας προχωράει κατ’ ευθείαν στον πρώτο κανόνα και επικαλείται τα λόγια του Ιησού: «…ὃς ἐὰν θέλῃ ἐν ὑμῖν μέγας γενέσθαι ἔσται ὑμῶν διάκονος… Ήτοι, εξάγοντας την πρώτη αρχή επιτυχίας, την μεταφράζει ως: «Εκείνος που θέλει να είναι σπουδαίος ή ηγέτης, πρέπει να φροντίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του σύμφωνα με τις ικανότητές του, υπηρετώντας τις ανάγκες των άλλων…» Έτσι κατά τον αναλυτή μας έκαναν επιτυχημένοι δημόσιοι άντρες (Washington, Lincoln) αλλά και επιχειρηματίες μεγάλοι, π.χ. Henry Ford. Ο τελευταίος κατασκευάζοντας αυτοκίνητο σε εξαιρετικά χαμηλή τιμή, κατόρθωσε να γίνει ένας μεγάλος οικονομικός παράγων, ικανοποιώντας κάποια βασική ανάγκη από τις ανάγκες του λαού.
Βέβαια, ο πρώτος κανόνας, η πρώτη αρχή από μόνη της δεν επαρκεί. Το αναγνωρίζει ο συγγραφέας. Αλλά απ’ αυτήν την αρχή εξάγει ένα γενικότερο συμπέρασμα: Για να αποκτήσετε επιτυχία, θα πρέπει να την αξίζετε. Γιατί κάποιοι δεν αξίζουν την επιτυχία. Και κάποιοι άλλοι, βεβαίως, δρέπουν τους καρπούς της αποτυχίας των πρώτων (π.χ. χρηματιστήριο). Όχι βραχυπρόθεσμες ενέργειες και επιχειρήσεις, αλλά μακροπρόθεσμες επενδύσεις συνιστούν μια υπηρεσία προς την κοινωνία.
Ο διερευνητικός νους του συγγραφέα προχωράει. Γνωρίζει και πάλι το ευαγγελικό ρητό, «αγάπα τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου». Απ’ αυτό αφορμάται στο να διατυπώσει μιαν άλλη αργή για επιχειρηματική επιτυχία: «Βοήθα τον πλησίον σου σαν τον εαυτό σου» (Μετά το ρήμα αγαπώ έλεγε και η μητέρα Τερέζα, το ρήμα βοηθώ, είναι το καλύτερο). Κι εδώ με μερικές καίριες σκέψεις ο συγγραφέας μας βοηθάει να καταλάβουμε, ότι, αν κάποιος καθοδηγείται όχι από ένα απλό συναίσθημα όπως είναι ο έρωτας ή όπως συνήθως εννοείται η αγάπη αλλά από μια βαθιά ισόβια αφοσίωση, τότε, θα θέλει από αγάπη ωθούμενος να προσφέρει στο κοινωνικό σύνολο, γιατί αγάπη χωρίς προσφορά δεν είναι αγάπη. Εγώ θα προέβαλα εδώ, επιπρόσθετα, έναν αφορισμό που λέει, ότι «μπορεί να δίνεις χωρίς ν’ αγαπάς, αλλά δεν μπορείς ν’ αγαπάς χωρίς να δίνεις». Ο αναλυτής μας, προλαβαίνει εδώ μια πιθανή ένσταση. «Κανείς δεν μπορεί να γίνει επιτυχημένος ή υλικά πλούσιος, με το να αγαπά, να βοηθά και να προσφέρει», θ’ αντιτείνουν κάποιοι. Κι όμως, μας λέει με πειστική επιχειρηματολογία: «Αυτός που τελικά και μακροπρόθεσμα πετυχαίνει (ηθικά και υλικά) είναι αυτός που έχει μιαν υψηλή αίσθηση υπηρεσιών, αυτός που προσφέρει, σε αντίθεση μ’ αυτόν που βρίσκεται στα πρόθυρα χρεοκοπίας. Ο τελευταίος, δίνει προϊόντα κακής ποιότητας με τα οποία προσπαθεί να ξεγελάσει τους πελάτες του». «Αυτός που κερδίζει χρήματα βλάπτοντας τους άλλους δεν μπορεί να μιλήσει για πραγματική επιτυχία», είναι το résumé. Παραφράζοντας και πάλι το νόημα του περίφημου Χρυσού Κανόνα, ο συγγραφέας καταλήγει: «Διαλέξτε την πελατεία που έχετε την πρόθεση να εξυπηρετήσετε, και τεθείτε στην υπηρεσία της, όπως θα θέλατε να σας εξυπηρετούν, αν είσαστε πελάτης».
Τρίτος κανόνας, ή αρχή, για επιτυχία είναι: Ο πλούτος θα δοθεί σ’ αυτόν που είναι άξιος. Ο ανάξιος θα χάσει και τον κόπο του και τα χρήματά του. Κάτι, που εμένα μου θύμισε την παραβολή των ταλάντων του Ιησού. Με άλλη διατύπωση η αρχή αυτή είναι: Η έλλειψη αξιοσύνης οδηγεί στην ανέχεια και σε φτώχεια, μακροπρόθεσμα. Η αποτελεσματικότητα, δεν είναι προϊόν γνώσεων μόνο ή πείρας, αλλά ευαισθησίας και πνεύματος.
Ο συγγραφέας παραθέτει από τον απ. Παύλο: «τῇ σπουδῇ μὴ ὀκνηροί, τῷ πνεύματι ζέοντες» και, «ὃ ἐὰν ποιῆτε, ἐκ ψυχῆς ἐργάζεσθε ὡς τῷ κυρίῳ καὶ οὐκ ἀνθρώποις»… Το μυστικό της αποτελεσματικότητας, είναι μπροστά μας. Οφείλουμε ό,τι παρέχουμε να το παρέχουμε με ζήλο! Η ευαισθησία μας πρέπει αν είναι μόνιμα διεγερμένη στο μέγιστο βαθμό. Αν κάποιος κάνει μια επιχείρηση, θα πρέπει να αφοσιωθεί σ’ αυτήν απόλυτα για να επιτύχει. Ψυχή τε και σώματι. Χωρίς ακατανίκητο πάθος, χωρίς ενθουσιασμό, χωρίς ένθερμο ζήλο, δεν έρχεται η επιτυχία.
Έτσι φτάνουμε διαλεκτικά στον τέταρτο κανόνα για επιτυχία: Κανείς δεν εκσφενδονίζεται προς την επιτυχία. Είναι αναγκαίο να σύρεται από ένα πάθος, ή μάλλον από ένα συναίσθημα κυριαρχικό, σταθερό και στέρεο. Απαιτούνται θυσίες και σταθεροί στόχοι για επιτυχία. Όχι να ελαύνεται κανείς από συναισθήματα αντίθετα και αντιφατικά. Που λειτουργούν, στα διάφορα επίπεδα του θυμικού (φιλοδοξία, οκνηρία, φόβος, κουράγιο, ζηλοφθονία, αφοσίωση, αγάπη, μίσος, χαρά, θλίψη κ.ο.κ.).
Η εξουσία και κυριαρχία των παθών είναι ό,τι χειρότερο για την επιτυχία. Ένα άτομο χωρίς αποτελεσματικότητα, είναι ένα άτομο του οποίου οι στόχοι υπόκεινται σε διαρκείς αλλαγές, («δίψυχος, ἀκατάστατος ἐν πάσαις ταῖς ὁδοῖς αὐτοῦ», θυμάμαι τα λόγια του μαθητού Ιακώβου) σε αντίθεση με το άτομο το αποτελεσματικό, που κυριαρχείται από ένα και μόνο πάθος τόσο ισχυρό, ώστε να καθίστανται ανίσχυρα όλα τα άλλα, ή να μετατρέπονται σε βοηθητικά, του βασικού κυρίαρχου πάθους.
«Ποια είναι όμως τα ελατήρια, που ωθούν κάποιον, να θέλει να επιτύχει» (κυρίως υλικώς), θέτει το εύλογο ερώτημα ο συγγραφέας. Εξηγεί: Μπορεί να είναι: I. Η πλεονεξία ή δίψα για εξουσία, όπως την είχαν π.χ. ο Χίτλερ, ο Μουσολίνι και ο Ναπολέων, με τραγικά αποτελέσματα. II. Ο φόβος της ήττας ή ο πόθος για ασφάλεια. III. Η υπερηφάνεια, ήτοι ο φθόνος να μη μας ξεπεράσει κάποιος άλλος… Αυτά τα αναφέρει ως αρνητικούς παράγοντες. Συμφωνώ μαζί του, όπως θα συμφωνούσε νομίζω, κάθε καλόπιστος αναγνώστης. Με τους αρνητικούς παράγοντες μπορεί κανείς να επιτύχει ως διάττοντας αστέρας. Όχι περισσότερο.
Αν παρατηρήσει κανείς, τι χαρακτηρίζει τους επιτυχημένους και πλούσιους, τότε θα μπορούσαμε να διαπιστώσουμε και να πούμε ότι αυτό είναι: η ενέργεια, η δύναμη, η ορμητικότητα, η αποφασιστικότητα, η θέρμη, η ευαισθησία, η πίστη, η επιμονή κ.α. ιδιότητες. Όλα αυτά επιτυγχάνονται με την αγάπη προς την εργασία, η οποία έχει σχέση με την ανάπτυξη αγάπης προς τα ανθρώπινα όντα (αγάπη να υπηρετείς και να προσφέρεις), μας λέει.
Αλλά, βέβαια, δεν αρκεί μόνο η ενέργεια και η αγάπη προς την εργασία. Χρειάζεται και η σοφία της οικονομίας και της αποταμίευσης, για την οδό της επιτυχίας. Η αποταμίευση είναι μόνο μια μέθοδος ενίσχυσης της αγάπης για την εργασία, θα μας πει. Δεν πρέπει να μεταβληθεί σε κυρίαρχο πάθος. Γιατί έτσι οδηγείται κανείς στην φειδωλότητα και την αποθησαύριση, και στην πλεονεξία, χάριν των οποίων κάποιος μπορεί και να εγκληματήσει ακόμη. Συνοψίζοντας, αφού απορρίψει τους παραπάνω τρεις αρνητικούς παράγοντες και ελατήρια, καταλήγει στο ότι, η αγάπη για τους ανθρώπους και η αγάπη για το Θεό, μπορεί να οδηγήσουν σε αποτελεσματική επιτυχία στη ζωή. Αυτό το τελευταίο, ακούγεται πολύ παράξενο. Και γι’ αυτό, το αφήνω να μιλήσω γι’ αυτό, τελευταία. Αλλά, πώς η αγάπη για τους ανθρώπους μπορεί να οδηγήσει σε επιτυχία; Είναι το εύλογο ερώτημα. Ο συγγραφέας με απλά λόγια εξηγεί:
«Όταν αγαπάει κανείς τους ανθρώπους, κάνει εύκολα σχέσεις μαζί τους. Κι αυτός είναι ένας καθοριστικός παράγοντας επιτυχίας. Η δημιουργία, δηλαδή, σχέσεων. Η πιο συχνή μορφή αγάπης είναι το ένστικτο της αγέλης, δηλαδή η επιθυμία να ζεις μαζί με τους άλλους». Πρόκειται για μια θεμελιώδη ανάγκη της ανθρώπινης ζωής, μας εξηγεί.
Δεν μπορεί κανείς να προοδεύσει στην εργασία του, αν δεν ξέρει να «χειρίζεται τους ανθρώπους». Οι συνάνθρωποί σας δεν θα εμπιστεύονται αυτά που τους προσφέρετε, αν δεν σας θεωρούν ότι είστε ένας απ’ αυτούς. Κομμάτι της καθημερινής τους ζωής. Ότι συμμερίζεστε τα προβλήματά τους, τις αδυναμίες και τα ελαττώματά τους… Ακόμα, οι άνθρωποι δεν γίνονται κοινωνικά αποδεκτοί, χωρίς να θυσιάσουν ένα μέρος του χρόνου τους και χωρίς προσπάθεια. Και το συμπέρασμα;
«Καλλιεργήστε την αγάπη προς τους συνανθρώπους σας μέχρι του σημείου, ώστε η μεγαλύτερη σας επιθυμία να είναι να τους κάνετε ευτυχισμένους… Μόνο όσοι αφοσιώνονται με πάθος στο να εξυπηρετούν όλο και καλύτερα, όλο και περισσότερους ανθρώπους την ημέρα, μπορούν να ελπίζουν στην επιτυχία… Και οι καλύτεροι μεταξύ όλων των μεγάλων καλλιτεχνών υπήρξαν οι γνήσιες μεγαλοφυΐες της εξυπηρέτησης».
Ακόμη, ο επιτυχημένος, κατά τον συγγραφέα είναι αυτός, που ξέρει να διαλέγει κατάλληλους συνεργάτες και να τους διευθύνει, και αυτός που δίνει στους συνεργάτες του, την ευκαιρία να εκφραστούν και να του διδάξουν αν χρειαστεί κάτι. Είναι ο ταπεινός που δέχεται να διδάσκεται υπομονετικά από άλλους. «Απ’ όλους όσους δίδαξα, διδάχτηκα», έλεγε ένας αρχαίος σοφός.
Γι’ αυτό, τέτοιου είδους άνθρωποι προσέφεραν μεγάλες υπηρεσίες… Γιατί, η χρήση της πείρας του άλλου είναι ο πιο σύντομος δρόμος για την επιτυχία.
***
Άφησα τελευταία τον τελευταίο παράγοντα επιτυχίας. Αγάπη στο Θεό. Και πίστη στο Θεό. Πώς μπορεί να συμβάλλει αυτό το περίεργο, το παράξενο στοιχείο, στην επιτυχία; Ας ακολουθήσουμε και πάλι τη σκέψη του αναλυτή: «Αν πιστεύετε, η αγάπη σας για το Θεό μπορεί να γίνει ακόμα πιο αποτελεσματική, εφόσον μάθετε να συνδυάζετε θρησκευτικό ζήλο με την καθημερινή σας δραστηριότητα. Άνθρωποι πίστης υπήρξαν δραστήριοι και επιτυχημένοι. Όπως ο απ. Παύλος, ο Μωυσής, η Ιωάννα της Λορένης, ο Lincoln, ο Garibaldi». Αρκεί, να αφοσιωθούμε ολοκληρωτικά σε μια μεγάλη πίστη, χωρίς να λογαριάζουμε το άτομό μας, για να βρούμε το μονοπάτι προς μια ύπαρξη γεμάτη ολοκληρωτική έμπνευση και πλήρη επιτυχία συμπεραίνει. Καταλήγει: «Το να έχετε ως κίνητρο την αγάπη για τον Θεό, είναι, συχνά, ο πιο σύντομος δρόμος προς την επιτυχία. Η αγάπη για το Θεό, εμπνέει τις πιο μεγάλες προσπάθειες, πυροδοτεί τα ωραιότερα ανδραγαθήματα και παρέχει την πιο τέλεια ευτυχία… Με πίστη και αγάπη παρασυρόμαστε χωρίς αντίσταση προς τα εμπρός, στο μεγάλο ρεύμα της ζωής απαραίτητο για το μεγαλειώδες πλάνο του Δημιουργού μας, γιατί γινόμαστε σημαντικά στοιχεία αυτού του πλάνου, βασικό κομμάτι της κινητήριας δύναμης».
Έκλεισα το βιβλίο του ανώνυμου συγγραφέα, με σκέψεις και συναισθήματα γαλήνης, χαράς και αγαλλίασης. Με βαθιά ευγνωμοσύνη. Έγινα μέτοχος βαθιών θετικών σκέψεων και υποδείξεων για επιτυχία. Πνευματική και υλική. Συναναστράφηκα για λίγο μ’ έναν σοφό άνθρωπο. Ποτέ μου δεν αμφέβαλα, ότι οι θαυμάσιες αρχές που υπάρχουν στη Βίβλο και οι υποδείξεις για αγάπη (στο Θεό και στον πλησίον) για ειλικρίνεια, για ταπεινοφροσύνη, για εργατικότητα, για αποταμίευση, για ζήλο, για αφοσίωση σ’ ένα στόχο—όπως έλεγε ο απ. Παύλος, «τὰ μὲν ὀπίσω ἐπιλανθανόμενος τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτεινόμενος κατὰ σκοπὸν διώκω εἰς τὸ βραβεῖον»—ήταν ό,τι καλύτερο μπορούσε να βρει ο αναζητητής της πνευματικότητας.
Τώρα, μέσα απ’ τις σελίδες αυτού του βιβλιαρίου, είδα ότι οι ίδιοι κανόνες που αναφέρονται για την πνευματική ευημερία, σωστά εφαρμοζόμενοι, μπορούν να οδηγήσουν και σε υλική ευημερία, σε πρόοδο υλική, σε προκοπή. Αυτό, τελικά νομίζω εξηγεί και το γιατί ο Δυτικός πολιτισμός προόδευσε διπλά, πνευματικά και υλικά, πολύ περισσότερο, από τους άλλους πολιτισμούς. Εφάρμοσε, για να θυμηθούμε εδώ και τον μεγάλο Γερμανό κοινωνιολόγο Max Weber, όχι την αρχή της απάθειας του Βουδισμού, ή του Ταοϊσμού, του μη πράττειν (βου-βάι, αρχή της αταραξίας), αλλά του πράττειν, του ενεργείν. Αν δε, υποκινούνταν όχι από επιθυμία για άπληστο κέρδος, κανόνας προς αποφυγήν κατά τον συγγραφέα, αλλά από πραγματική αγάπη για το Θεό και τον πλησίον, όπως επιτάσσει η Βίβλος, τότε θα είχαμε μια ιδανική κοινωνία. Γιατί χωρίς αγάπη, η δύναμη διαφθείρει, η δικαιοσύνη είναι σκληρή, η γνώσις φυσιοί και η σοφία είναι μάταιη. Με αγάπη και εργατικότητα και ταπεινοφροσύνη, ασφαλώς μπορεί να οδηγηθούν άτομα και σύνολα στην επιτυχία, υλική και πνευματική, αφού, «μακάριόν ἐστιν μᾶλλον διδόναι ἢ λαμβάνειν».