Θείες προφητείες κατά των φιλισταϊκών πόλεων

Kingdoms around Israel 830 map-el.svg

***

Οι Φιλισταίοι, σύμφωνα με τις πληροφορίες της Βίβλου ήταν ένας πολεμικός λαός, εγκατεστημένος από τη 2η π.Χ. χιλιετία στη νοτιοδυτική ακτογραμμή, που βρίσκεται ανάμεσα στην Ιόππη και τη Γάζα. Γι’ αυτό η περιοχή κατέληξε να ονομάζεται Φιλιστία. Η ονομασία Παλαιστίνη της ευρύτερης περιοχής, προέρχεται από το όνομά της. Σύμφωνα με τη Γένεση, φαίνεται ότι κάποια πρώιμα φύλα, αιγαιοκρητικά, βρισκόταν ήδη εγκατεστημένα στην εποχή του Αβραάμ και Ισαάκ (Γεν. 20:12, 21:32-34, 26:1-18). Επίσης, σύμφωνα με τις βιβλικές αναφορές (Αμώς 4:7) και τις υπάρχουσες ιστορικές μαρτυρίες, οι Φιλισταίοι προερχόταν κυρίως από την Κρήτη (Καφθόρ), και από άλλα ίσως γειτονικά νησιά, που στα Αιγυπτιακά μνημεία αναφέρονται ως «θαλασσινοί λαοί», ή λαοί της θάλασσας. Μια μεγάλη εισβολή τους αναχαιτίστηκε από το Φαραώ Ραμσή τον Γ΄ και αυτό μνημονεύεται σε σχετικό Αιγυπτιακό μνημείο.

Στην εποχή του εισέβαλε ο Ισραήλ στη γη Χαναάν (15ος αι. π.Χ.) και μετέπειτα, μέχρι την εποχή του Δαβίδ που υπέταξε τους Φιλισταίους, ακόμη και μέχρι την εποχή του Ιουδαίου βασιλιά Οζία (8ος αι. π.Χ.), οι Φιλισταίοι παρέμειναν στις πόλεις τους Γαθ και Άζωτο (Β΄ Χρον. 26:6). Αλλά, αυτές, δεν ήσαν οι μόνες που έγιναν φημισμένες. Μαζί με τις Ασκαλώνα, Ακκαρών και την Γάζα, αποτελούσαν την περίφημη Πεντάπολη των Φιλισταίων. Αυτές οι πόλεις ήταν ανεξάρτητες μεταξύ τους, και κυβερνούνταν από έναν ηγεμόνα, αυτόνομο και ανεξέλεγκτο. Ωστόσο, για πολιτικά και στρατιωτικά θέματα, οι πέντε «κύριοι» των πόλεων, έκαναν πολεμικά συμβούλια, και έδειχναν αξιοσημείωτη ενότητα εναντίον του κοινού εχθρού τους. Τα αρχαιολογικά ευρήματα και τα ιστορικά στοιχεία εναρμονίζονται θαυμάσια με τις βιβλικές αναφορές για τους Φιλισταίους1.

Από τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν στις πόλεις αυτές κατά καιρούς, στον 20ο αι. κυρίως, διαπιστώθηκε ότι οι Φιλισταίοι είχαν αναπτύξει μια ενδιαφέρουσα τέχνη κεραμικής με σχέδια που συναντώνται μόνον εκεί και μοιάζουν με τα μυκηναϊκά σχέδια. Ιδιαίτερα, βρέθηκαν ποτήρια μπύρας και κρασιού, και ήταν φυσικό αυτό, αφού οι Φιλισταίοι ήσαν φοβεροί πότες (πρβλ. Κριτές 14:10, 16:25).

Αλλά οι Φιλισταίοι ανακάλυψαν κυρίως τον σίδερο, τον κατεργαζόταν σε μεγάλες ποσότητες και είχαν κατασκευάσει χυτήρια σιδήρου. Σε αντίθεση με τους Ισραηλίτες, όπου στις κύριες περιοχές της Χαναάν, στην περίοδο της εγκατάστασής τους, δεν ήταν σε θέση να μπορούν να κατεργάζονται σίδηρο. «Και τέκτων σιδήρου ουχ’ ευρίσκετο εν πάση γη Ισραήλ» σημειώνεται στο βιβλίο των Βασιλείων (Α΄, 13:19-20), και γι’ αυτό μειονεκτούσαν σε σχέση με τους πανίσχυρους στρατιωτικά Φιλισταίους.

Η βιβλική ιστορία είναι γεμάτη με εχθροπραξίες των Φιλισταίων με τους προ-αιώνιους αυτούς εχθρούς του Ισραήλ (Κριτές 1:18, 19, 3:34. 15:9,10. Α΄ Σαμ. 4:1-11, 13:19-23, Α΄ Βασ.4:1, 16:15) ώσπου ο Δαβίδ τους καθυπέταξε, αλλά σαν λαός, συνέχιζαν να υφίστανται επί εποχής Ναβουχοδονόσορος.

Η χονδροειδής ειδωλολατρία, η απληστία, η αιματοχυσία και η διαρκής εχθρότητά τους με τους Ισραηλίτες, επέσυραν την προσοχή και την θεία κρίση, ώστε να προδιαγραφεί και να προβλεφθεί το τέλος τους. «…Ιδού, Εγώ, θα απλώσω το χέρι μου κατά των Φιλισταίων και θα αποκόψω τους Χερετίμ και θα εξαφανίσω μέχρι τον τελευταίο, το λαό της παραλίας», ήταν η προφητική κρίση (Ιεζεκιήλ 25:16). Και δεν ήταν η μοναδική. Από τη συνδυασμένη μελέτη των προφητειών του Ησαΐα 14:18-21, του Ιωήλ (3:4-8), του Ιεζεκιήλ (25:16), του Ιερεμία (27:5), του Αμώς (1:8), του Σοφονία (2:4-6) και του Ζαχαρία (9:5-7), που προελέχθησαν και διατυπώθηκαν σε ένα διάστημα τριών αιώνων περίπου (8ος-5ος αι. π.Χ), προκύπτουν οι επόμενες επιμέρους θείες προφητικές κρίσεις σχετικά με τους Φιλισταίους και την περίφημη Πεντάπολή τους:

  1. Οι Φιλισταίοι θα υποταχθούν και θα πωληθούν ως δούλοι στους Ιουδαίους (Ιωήλ 3:8).

  2. Οι Φιλισταίοι θα εξαλειφθούν ως λαός (Ιεζ. 25:16, Αμώς 1:8, Σοφ.2:4).

  3. Η Ασκαλών θα ερημωθεί (Ιερ. 17:23, Ζαχ. 9:5).

  4. Η Ακκαρών θα ξεριζωθεί και δε θα υπάρχει κάτοικός της (Σοφ. 2:4, Ζαχ. 9:7).

  5. Η Άζωτος θα καταστραφεί (Σοφ. 2:4) και θα κατοικηθεί από αλλογενείς (Ζαχ. 9:6).

  6. Η Γάζα θα εγκαταλειφθεί–θα φαλακρωθεί (Σοφ. 2:4, Ζαχ. 9:6).

  7. Ο βασιλιάς της Γάζας θα θανατωθεί (Ζαχ. 9:5).

  8. Οι περιοχές της Φιλιστίας (παράλια της θάλασσας) και ιδίως της Ασκαλώνας, θα γίνουν κατοικητήριο ποιμένων και μάνδρα ποιμένων, και ο Ισραήλ θα βόσκει εκεί (Σοφ. 2:6-7).

Ας εξετάσουμε τα επί μέρους αυτά προφητικά στοιχεία για να δούμε εάν και κάτά πόσο εκπληρώθηκαν.

  1. Σύμφωνα με την προφητεία του Ιωήλ (3:4-8) οι Φιλισταίοι επειδή εκμεταλλεύονταν τους Ιουδαίους και, κατά περιόδους, τους υποδούλωναν και τους πωλούσαν ως δούλους στους Έλληνες των νησιών με τους οποίους είχαν επαφή λόγω του θαλάσσιου εμπορίου και μέσω της Τύρου (Ιεζ. 27:13, πρβλ. Β΄ Χρον. 28:17-18), θα ’ρχόταν εποχή που, θα υποδουλωνόταν και οι ίδιοι, και θα πουλιόνταν ως δούλοι από τους Ιουδαίους στους Σαβαίους (Άραβες) διότι, «ο ίδιος ο Γιαχβέ το είπε».

Η προφητεία εκπληρώθηκε πέντε αιώνες αργότερα, όταν ο Μέγας Αλέξανδρος κατέλαβε την Γάζα το 332 π.Χ., και πούλησε τους κατοίκους της ως δούλους και αναμφίβολα και σε Ιουδαίους, οι οποίοι δεν θίχτηκαν από το Μεγάλο Στρατηλάτη και έμειναν ανεξάρτητοι, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιώσηπου και των άλλων ιστορικών2. Αλλά εν μέρει και από τους Ιουδαίους βασιλείς Οζία (Β Χρ. 26:6-8) και Εζεκία (Β΄ Βασ.18:8) που τους κυρίευσαν πιο μπροστά.

  1. Σύμφωνα με τις προφητείες του Ησαΐα, Ιεζεκιήλ, Αμώς και Σοφονία, οι Φιλισταίοι θα εξαφανίζονταν ως λαός. Η ιστορία δείχνει ότι αυτό συνέβη βαθμιαίως. Οι πόλεις τους καταλήφθησαν σταδιακά από τους Ασσυρίους βασιλείς Θεγλάθ Φελασάρ και από τον θηριώδη Ναβουχοδονόσορ τον 6ο αι. π.Χ. Εξορίστηκαν κι αυτοί όπως και οι Ιουδαίοι, και άλλοι λαοί, στη Βαβυλώνα. Κάποιοι που είχαν μείνει στην Ασκαλώνα υπόδουλοι, έχασαν την εθνική τους ταυτότητα, αφομοιώθηκαν και εξαφανίστηκαν από την ιστορία3.

Τα τελευταία υπολείμματά τους, υπήρχαν στους χρόνους των Μακαβαίων (2ος αι. π.Χ.), αλλά έκτοτε, δε γίνεται καμιά αναφορά σ' αυτούς ως λαός ή έθνος. Κάποιοι ελάχιστοι κάτοικοι στα χρόνια των αποστόλων, εμφανίζονται αφομοιωμένοι σαν τους Ιεβουσαίους και ακίνδυνοι (πρβλ. Πράξεις των Αποστόλων 8:26-40).

  1. Οι προφητείες προέλεγαν την ερήμωση της Ασκαλώνας. «Η Ασκαλών ου μη κατοικηθή». Η Ασκαλών (Tελλ Ασκελόν) ευρισκόμενη μεταξύ Γιάφας και Γάζας, από τον 12ο π.Χ. αιώνα, ήταν υπό την κυριαρχία των Φιλισταίων μια μεγάλη πόλη. Καταλήφθηκε από τον Ασσύριο μονάρχη Θεγλάρ Φελασάρ Γ΄, και από τον Σενναχειρείμ, περιήλθε αργότερα υπό την κυριαρχία των Αιγυπτίων, αλλά τελικά, κυριεύθηκε από τον Ναβουχοδονόσορ, και ο βασιλιάς της Αγά οδηγήθηκε αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα, όπως ακριβώς προείπε ο Ιερεμίας (47:5-7). Το υπόλοιπο των Ιουδαίων μετά την επιστροφή τους από την Βαβυλώνα, κατέλαβε την Ασκαλώνα πράγμα που έγινε βαθμιαία (Σοφονίας 2:4-7).

  2. Η Ακκαρών σύμφωνα με τον προφήτη Σοφονία (2:4), θα ξεριζωνόταν, και θα εξαφανίζονταν οι κάτοικοί της. Πράγμα που σημαίνει ότι, θα εξαφανιζόταν από το χώρο της και από την ιστορία και δύσκολα θα μπορούσαν να την επαναπροσδιορίσουν. Δεν μπορούσε να γίνει καλύτερη περιγραφή από αυτή για την πόλη Ακκαρών (Σημερινό Χερμπάτ ελ-Μουκανά). Γιατί, στο μικρό χωριό που βρίσκεται στη θέση της και βρίσκεται στην επικράτεια του σύγχρονου Ισραήλ, δεν υπάρχουν οι συνηθισμένοι γήλοφοι (Tell), σαν κι αυτούς που επισημαίνουν οι αρχαιολόγοι για την ύπαρξη ερειπίων αρχαίων πόλεων. Η αρχαία πόλη έχει ξεριζωθεί, εξαφανιστεί. Μόνο όταν οργανώνονται χωράφια από τους κατοίκους του σύγχρονου χωριού, βρίσκονται κάποια απομεινάρια της αρχαίας πόλης ένας χειροκίνητος μύλος, ή αρχαία δεξαμενή, που μαρτυρούν την ύπαρξη μιας παλιάς ένδοξης πόλης. Η προφητεία εκπληρώθηκε κατά γράμμα. Οι υπερήφανοι κάτοικοι της Φιλισταίας θα ήταν ως οι Ιεβουσαίοι, προφητεύει ο Ζαχαρίας (9:7) δηλ., θα εξαλείφονταν όπως εξαλείφθηκαν οι Ιεβουσαίοι που έχασαν την εθνική τους ταυτότητα και αφομοιώθηκαν από τους Ισραηλίτες. Έτσι συνέβη και με τους Φιλισταίους που εξαφανίστηκαν ως φυλή και λαός και αφομοιώθηκαν από τους άλλους λαούς.

  3. Η τύχη της Αζώτου (εβρ. Ασντόντ) είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Η πόλη αυτή των Φιλισταίων ήταν μια από τις μεγαλύτερες φιλισταϊκές πόλεις και ήδη γνωστή από την εποχή του Ορειχάλκου (Ιησ. 11:22, 13:3). Ήταν σπουδαίο λιμάνι γνωστό στις Ακκαδικές πηγές ως Asdudimmu4 και υπήρχε ναός του Δαγών σ' αυτήν (πρβλ. Α΄ Σαμ. 5:1 επ.). Κατελήφθη από τον Σαργών τον 2ο στα 771 π.Χ. Στη συνέχεια, την κατάλαβε ο Φαραώ Ψαμμήτιχος Ι, με μια πολιορκία επί 29 χρόνια (Ηροδ. 2:157), αλλά κατελήφη από τον Σενναχειρείμ και από το Ναβουχοδονόσορ, εξασθένησε (Ιερ. 23:20) οι κάτοικοί της αιχμαλωτίστηκαν και εν μέρει ξανακατοικήθηκε μετά την Ιουδαϊκή αιχμαλωσία (Νεμ. 13:23-24). Τελικά, σύμφωνα με τον Ζαχαρία, την κατοίκησαν ξένοι λαοί (αλλογενείς). Ο Μ. Αλέξανδρος έχοντας τη συνήθεια αναμείξεως των λαών για να χάσουν την εθνική τους ταυτότητα, έκανε το ίδιο και με τους κατοίκους των Φιλισταϊκών πόλεων5. Έτσι, κι αυτό το σημείο της προφητείας εκπληρώθηκε! Ενώ αργότερα, στα 148 π.Χ. κατελήφθη από τον Ιωνάθαν και τον Ιούδα τον Μακκαβαίο (Α΄ Μακ. 5:68, 10:80).

  4. & 7.) Η Γάζα θα φαλακρωθεί – εγκαταλειφθεί («διηρπαγμένη έσται», Ο΄), σύμφωνα με τις προφητείες του Σοφονία (2:4,5) και του Ιερεμία (47:5), και ο βασιλιάς της θα θανατώνονταν. Η Γάζα (Tell Kha rubeh), ήταν μια από τις πιο επιφανείς πόλεις της πεντάπολης των Φιλισταίων. Αναφέρεται στη Βίβλο ότι την κατέλαβε ο Ιησούς του Ναυή (10:41), αλλά αργότερα περιήλθε πάλι στην κυριαρχία των Φιλισταίων (πρβλ. και το επεισόδιο του Σαμψών με την πύλη της Γάζας [Κριτ. 16:1-3], και το ναό του Δαγών [Κριτ. 16:21-31]). Ήταν σε κομβικό εμπορικό σημείο και γι' αυτό αποτελούσε μήλο της έριδος μεταξύ Αιγύπτου και Ασσυρίας. Αρχαιολογικά ευρήματα αγγείων, δείχνουν την κατοχή της από τους Φιλισταίους στην εποχή του σιδήρου. Ο Ασσύριος Θελγάθ Φελασάρ ο Γ΄, φιλόσοφος, κατέλαβε την πόλη στα 733 π.Χ. εκπληρώνοντας την προφητεία του Αμώς 1:6-7 «Οι ασεβείς του λαού της Γάζας σωρεύονται όλο και πιο πολύ… γι’ αυτό θα τους τιμωρήσω: Φωτιά θα στείλω και θα καταστρέψει τα τείχη της Γάζας και τα ανάκτορά της». Η πόλη ξανακτίστηκε, έγινε υποτελής στους Ασσυρίους στην εποχή του Σενναχειρείμ, και του Εσαραδδών. Στα χρόνια του Ιερεμία, η πόλη καταλήφθηκε από τους Αιγυπτίους (Ιερ. 47:1 επ.), αργότερα στα 332 π.Χ., από τον Μέγα Αλέξανδρο μετά από πεντάμηνη πολιορκία, και τελικά, ερημώθηκε τελείως εκπληρώνοντας την προφητεία του Ιερεμία και του Αμώς: «Κανείς από τους Φιλισταίους δε θα μείνει. Εγώ ο Κύριος το λέω» (Αμώς 1:8, πρβλ. Ησ. 14:29-31)6.

Τα όσα επακολούθησαν εκπλήρωσαν τα προφητικά λόγια του Σοφονία 2:4, 5. «Θα μείνει ακατοίκητη η Γάζα… Ο Κύριος λέει θα σ' ερημώσω Χαναάν, χώρα των Φιλισταίων. Δεν θα σου μείνει ούτε ένας κάτοικος», του Ιερεμία (25:20 και ιδίως 47:5), αλλά και Ζαχαρία (9:5): Η Γάζα θα τρέμει από το φόβο της. Δεν θα υπάρχει πια στη Γάζα βασιλιάς... Θα βάλει ο Κύριος τέλος στην εθνική κυριαρχία των Φιλισταίων, που γι' αυτήν καμάρωναν». Αυτό το τέλος για τη Γάζα επήλθε αρχικά από τον Ναβουχοδονόσορ συνεχίστηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, και οριστικοποιήθηκε από τον Αλέξανδρο Ιανναίο το 96 π.Χ.7

Στα χρόνια του Ευαγγελιστή Φιλίππου όπως αναφέρεται στις Πράξεις των Αποστόλων, αναφέρεται η Γάζα, αλλά αυτή δεν είχε σχέση με την κατεστραμμένη παλιά Γάζα των Φιλισταίων. Όπως και η σημερινή Γάζα δεν έχει σχέση με την αρχαία φιλισταϊκή πόλη. Η αρχαία Γάζα βρισκόταν 2 χιλ. πιο κοντά στην παραλία και τώρα σχηματίζει μια σειρά από αμμόλοφους με λίγα ερείπια.

Ο τόπος είναι έρημος – φαλακρωμένος, ώστε ούτε κάποια κολόνα δεν θα έδειχνε την αρχαία πόλη που ανασκάφτηκε τα τελευταία χρόνια. O Flinders Petrie στο Tell el-Aijjul, λίγα χιλιόμετρα από τη σημερινή Γάζα, ανακάλυψε κοιμητήριο και πόλη που είχε ακμάσει τη 2η χιλ. π.Χ. και ενδείξεις φιλισταϊκής κατοχής8. Ο John Urguhart παρατηρεί ότι: «Η αρχαία Γάζα έχει τόσο ξεχαστεί… είναι τόσο φαλακρή, που ούτε στήλη, ούτε αγκωνάρι υπάρχει που να υποδηλώνει τη θέση της»9.

Έτσι, και αυτά τα σημεία 6 και 7 της βιβλικής προφητείας εκπληρώθηκαν, αν αναλογιστούμε ότι ο βασιλιάς της Γάζας Βάτις, θανατώθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο, το Νοέμβριο του 332 π.Χ.10 μαζί με 10.000 που θανατώθηκαν και εξανδραποδήθηκαν.

Μένει να δούμε αν εκπληρώθηκε και το 8ο σημείο, και να εξαγάγουμε το γενικό συμπέρασμα.

Η προφητεία του Σοφονία 2:7 μιλούσε για τις φιλισταϊκές πόλεις ότι θα γινόταν μάνδρα ποιμένων και ότι ο Ισραήλ θα επικυριαρχούσε εκεί. Όπως προαναφέραμε, η ιστορία δείχνει ότι, στα μακκαβαϊκά χρόνια, οι Ιουδαίοι αφομοίωσαν τα υπολείμματα των Φιλισταίων και έτσι αυτοί εξαφανίστηκαν ως έθνος, οι δε Ιουδαίοι επικυριάρχησαν σ' αυτούς και στα εδάφη τους11.

Ανασκοπώντας την ιστορία τους, ο Λόρενς Ε. Στέιζερ σημειώνει ότι «οι Φιλισταίοι εξορίστηκαν στη Βαβυλώνα… Εκείνοι που έμειναν στην Ασκαλώνα μετά την κατάκτησή τους από τον Ναβουχοδονόσορ έχασαν την εθνική τους ταυτότητα και… εξαφανίστηκαν από την ιστορία»12.

Σήμερα, κανείς δεν μιλάει για Φιλισταίους, ούτε μπορεί να αποδείξει ότι κατάγεται από τους αρχαίους αυτούς πολεμοχαρείς, αφού αυτοί εξαφανίστηκαν από το χάρτη της ιστορίας, ως λαός τελείως!

Ο μαθηματικός Peter Stoner συγκεφαλαιώνοντας τα επί μέρους σημεία των προφητειών σχετικά με τις φιλισταϊκές πόλεις και τους ίδιους τους Φιλισταίους, παρατηρεί «έτσι η ανθρώπινη πιθανότητα πρόβλεψης αυτών των 4 προφητειών που επαληθεύτηκαν (οι αναφερόμενες στη Γάζα και Ασκαλών) θα ήταν 1 στις 5 (πιθανότης εξαφανισμού των Φιλισταίων) x 100 (πιθανότης η Γάζα να καλυφθεί από άμμο) x 5 (πιθανότης η Ασκαλών να ερημωθεί) x 5 (πιθανότης η Ασκαλών να γίνει ποιμνιοστάσιο) ή 1,2 x 104, δηλ. πιθανότης 1 σε 12.000!13.

Τα περισσότερα σχόλια νομίζω περιττεύουν, όταν τα γεγονότα πανηγυρικά επαληθεύουν τον προφητικό λόγο: «… Γιατί ο Κύριος το είπε!».

***

Υποσημειώσεις

1 Πρβλ. Werner Keller, H Βίβλος ως ιστορία λαών και πολιτισμών, και Ν. Βασιλειάδη, Αρχαιολογία και Αγία Γραφή.

2 Barton Payne, Encyclopedia of Biblical prophecy, σ. 40. The Interpreters Bible, τομ. VΙ, σελ. 756. Ιώσηπου, Αρχαιολογία ΙΓ΄ ΙΙ.

3 Biblical Archaeology Review, Μάιος-Ιούνιος 1991.

4 βλ. J. Prichard, ANET, σελ. 286, 287.

5 Αρριανός ΙΙ.

6 Barton Payne, oπ. παρ. σελ. 414.

7 Βλ. λήμμα Gaza στο New Bible Dictionary (3η έκδ.) σελ. 318 και Ιωσήπου Αρχαιολογία. 15, 364.

8 E. Stern, New Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Land (1993), σελ. 49-53, 464-467.

9 Urguhart John, The wonders of prophesy, σελ. 109.

10 Βλ. Ιωήλ Γιαννακόπουλου, Η Π. Διαθήκη κατά τους Ο΄, Οι 12 Μικροί προφήται, σελ. 351 και Θ. Σαραντή, O Μέγας Αλέξανδρος από την ιστορία ως το θρύλο, (1970) σελ. 369.

11 Barton Payne, όπ. παρ. 441, 442.

12 Biblical Archaeology Review, Μάιος-Ιαν.1991.

13 Stoner Peter, Η επιστήμη ομιλεί, σελ. 20.

Οι πιο πρόσφατες αναρτήσεις